Độc đáo Tết cổ truyền người H'Mông bản Hua Rốm

Cuối tháng 10 âm lịch, người H'Mông ở Hua Rốm (Điện Biên) dán giấy trắng lên các vật dụng, nông cụ để chúng được nghỉ Tết cùng con người.

Khi những nụ đào rừng nở vội, khoe sắc hồng phai trên con đường về bản, lúc cái rét ngọt của khí trời vừa kịp len lỏi vào tà áo người thiếu nữ H'Mông thì người 'H'Mông bản Hua Rốm 1, 2 (xã Nà Tấu, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) cũng rộn ràng đón Tết. Năm 2112 này, người H'Mông bản Hua Rốm 1, 2 đón Tết từ ngày 29/10 âm lịch rồi kéo dài đến nhiều ngày sau. Được hòa mình trong không khí Tết ấm áp tình người của bà con dân tộc H'Mông Hua Rốm, thêm một lần được chơi những trò chơi dân gian mang đậm bản sắc văn hóa bản địa, chúng tôi càng hiếu hơn sự trọng tình, mến khách của người dân nơi đây. Hai bản Hua Rốm 1, 2 nằm cách trung tâm xã Nà Tấu trên 3km nhưng phải mất gần một giờ đồng hồ vượt những dốc cao, suối nhỏ trên cung đường đất trơn trượt, uốn lượn men theo sườn núi, thung sâu, chúng tôi mới đến được hai bản này. Khi chúng tôi đến bản Hua Rốm 1 thì cái Tết của người H'Mông nơi đây đã bước sang ngày thứ hai, nghĩa là chúng tôi đã bỏ lỡ dịp được thức trắng đêm cùng người dân mổ lợn, không được nghe tiếng giã gạo làm bánh dầy vang vọng khắp bản, khắp cả thung sâu… Dãy núi Đở Chua, ranh giới phân định địa phận giữa bản Hua Rốm (xã Nà Tấu, huyện Điện Biên) với xã Mường Đăng (huyện Mường Ảng) vẫn còn ngủ vùi trong tấm áo choàng mù sương nhưng tiếng kèn lá của chàng trai H'Mông gọi bạn từ lưng chừng núi đã réo rắt như nói rằng không khí đón Tết của người H'Mông nơi đây vẫn còn nhộn nhịp và rạo rực lắm.

Bà con xuống núi du Xuân

Bãi đất đầu bản Hua Rốm 2, trong những ngày bà con dân tộc H'Mông đón Tết dường như chật chội hơn bởi từ lúc con gà rừng gáy sáng, khi bếp lửa nhóm lên chưa soi tỏ mặt người thì từng dòng người H'Mông đã í ới gọi nhau xuống núi về đây chơi Xuân. Tại đây, thanh niên trai gái của hai bản Hua Rốm 1, 2 và những bản H'Mông ở xa đã tìm về, chơi những trò chơi ném pa pao, thổi kèn lá, đánh tu lu (chọi cù), đánh cầu lông gà… Tiếng nói, tiếng cười giòn tan của trai gái trong buổi sáng sớm càng vang xa, vọng vào vách núi.

Trai gái H'Mông chơi ném pa pao

Khi sức nóng của cái nắng ngày mới đủ làm khuôn mặt thiếu nữ H'Mông ửng hồng, bờ vai của chàng trai H'Mông lấm tấm mồ hôi thì đám thanh niên cũng tạm nghỉ chơi đánh cù, ném pa pao… để nhường “đất diễn” cho một trò chơi khác là múa khèn. Lúc này, trên các mỏm đất cao, mọi người đã nêm cứng, ai cũng chọn cho mình một chỗ đứng thuận lợi nhất để thỏa sức ngắm đàn ông, trai bản mình múa khèn, phô diễn những động tác mạnh mẽ, uyển chuyển, để được nghe tiếng gió thổi, tiếng nước chảy, tiếng thác đổ, chim kêu trong từng tiếng khèn say lòng người.

Hát trao duyên

Một trò chơi khác không kém phần sinh động và lôi cuốn người xem là trò chơi Gầu Tẩu Tràng (hay còn gọi là hát trao duyên). Ở trò chơi này, hai ống nứa được nối với nhau bằng một sợi dây cước, căng dài hàng chục mét. Mỗi bên đầu dây, trai gái từng tốp thi nhau hát (đối, đáp) vào ống nứa cho bên kia nghe nguyện vọng về cuộc sống no ấm, tâm sự cho nhau những tâm tư, tình cảm, thông điệp tình yêu… Ông Giàng A Chợ, Phó chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Nà Tấu, người gắn bó và sống với bản Hua Rốm từ ngày đầu bản được dựng lên, cho biết: "Hát trao duyên cũng có cái lý của nó đó. Nếu như ném pa pao là một trò chơi 'tìm số phận của nhau' thì hát trao duyên cũng là hình thức tìm kiếm bạn tình, bạn đời.” Theo ông Chợ, khi hai bên nam nữ dàn hàng ngang, đứng cách nhau mấy mét ném cho nhau quả pao là họ đã “ném” cho nhau những ánh mắt, nụ cười. Nếu cái bụng cô gái ưng một trong số các chàng trai thì họ khéo léo giấu tình cảm qua ánh mắt, nụ cười, còn khi chàng trai ưng cô gái nào thì giữ luôn quả pao của cô gái ấy, sau đó sẽ tìm đến nhà hoặc rủ cô gái ra bờ suối, lên lưng núi để trả pao và bày tỏ tình cảm. Mặt Trời đứng bóng, chia tay với những trò chơi pa pao, đánh đu, thổi kèn lá… của đám thanh niên, trai gái còn đang sôi nổi, chúng tôi nhập vào đoàn người đang đi ngược dốc núi để chúc Tết dân trong bản. Phía ngoài mỗi ngôi nhà, chúng tôi dễ dàng nhận ra một thông điệp đặc biệt báo hiệu không chỉ người dân mà các nông cụ, vận dụng cũng đang được nghỉ Tết: Từng tờ giấy trắng nhỏ như bàn tay được dán trên vách nhà, lên những vật dụng, công cụ sinh hoạt hàng ngày như cái bừa, máy tuốt lúa, máy khâu, khung dệt vải... được xếp ngay ngắn bên hiên nhà “Chủ nhà đã đánh dấu sự nghỉ ngơi lên cho các đồ vật ấy đấy. Trước kia bà con còn dùng cối để xay ngô thì đến dịp Tết, chủ nhà phải dựng chiếc cối lên, dán giấy trắng vào đó cấm không sử dụng đến để cối được nghỉ ngơi trong ba ngày liền,” ông Chợ giải thích. Chúng tôi vào nhà anh Giàng A Chu để chúc Tết gia chủ. Nhà anh Chu hôm nay đông khách lắm. Ngoài sân, xe máy của khách bản đến chơi Tết đã dựng kín. Tiếng nói, cười rôm rả càng làm căn nhà ấm cúng hơn. Không giấu niềm vui trên khuôn mặt, anh Chu đon đả: “Các cán bộ vào nhà đi, hôm nay nhà mình đông vui lắm, có cán bộ xã đến chia vui cùng gia đình, nhiều thầy cô giáo cũng đến chúc Tết gia đình mình. Nhiều lời chúc thế này sang năm gia đình mình sẽ làm ăn khá mà. Mình đã mổ một con lợn to và cả một con dê để ăn Tết, tiếp đãi khách chơi nhà rồi.”

Uống rượu mừng Xuân

Cái làm nên sự độc đáo, mang đậm bản sắc dân tộc trong Tết của người H'Mông nơi đây còn là văn hóa thờ cúng trong mỗi một gia đình. Người H'Mông Hua Rốm đặt ban thờ ở chính giữa hướng cửa, một tờ giấy trắng, trang trí các hình thù biểu tượng cho sức khỏe, dán lên tường. Vào dịp Tết, những vật dụng, nông cụ được dán giấy trắng, đánh dấu nghỉ ngơi cũng được người H'Mông xếp gọn gàng hai bên bàn thờ. Lễ vật để thắp hương cúng tổ tiên gồm một con gà luộc chín, chiếc bánh dầy to và một ít hoa quả.

Cúng tổ tiên

Quan niệm của đồng bào H'Mông nơi đây cho rằng các vật dụng cũng như con người, có làm thì có nghỉ, nếu không cho nó nghỉ ngơi thì năm sau nó không đủ sức khỏe để làm việc, không giúp được cho bà con có mùa màng bội thu. Khi chén rượu ngô đã làm mềm môi, ngọt giọng, ông Chợ hướng ánh mắt về dãy Đở Chua trước mặt nhớ lại, Hua Rốm là bản có 100% bà con là dân tộc H'Mông sinh sống. Từ năm 1958, người dân bản H'Mông đã về đây sống rồi, nhưng năm 1960 bản Hua Rốm mới chính thức thành lập, lúc đó Hua Rốm chỉ có bảy hộ thôi. Năm 1967 tình trạng dân bản ở Hua Rốm tuyên truyền đạo nhiều lắm, cùng với đó là tình trạng trồng cây thuốc phiện. Nhưng từ năm 1992 trở lại đây thì tình trạng này đã không còn nữa vì dân bản đã một lòng đoàn kết tin theo Đảng, Bác Hồ. Năm 1996, bản được chi tách thành hai bản Hua Rốm 1, 2. Nhiều năm qua, nhờ biết áp dụng khoa học, kỹ thuật vào chăn nuôi, sản xuất, sống định canh, định cư, chăm lo phát triển sản kinh tế nên cái đói, cái nghèo đã được bà con dần đẩy lùi, bản làng ngày một no ấm hơn, tình đoàn kết bản trong làng càng khăng khít, bền chặt. Hiện, Hua Rốm 1, 2 có 81 hộ, trong đó 12 hộ nghèo, lọt vào 4/32 thôn, bản được công nhận là bản văn hóa. Chúng tôi tạm biệt bản Hua Rốm khi cái nắng cuối ngày trên đỉnh núi Đở Chua đã yếu ớt, thanh niên trai gái chơi hội trên các bãi đất cũng bắt đầu đã vãn. Từ lưng chừng núi dẫn lên bản, tiếng kèn lá giã bạn réo rắt, thiết tha như gọi mời du khách hãy đến với Hua Rốm năm sau./.

Xuân Tiến (Vietnam+)