Bài viết này nằm trong loạt bài đặc biệt của ESPN về tương lai của cá cược thể thao tập trung vào thị trường tiềm năng, người cá cược, những cạm bẫy nhất định và ảo tưởng về thế hệ tiếp theo. Bài này nêu lên những hình thức lừa đảo đang xuất hiện trong cá cược – những trận đấu “ma”, những người săn dữ liệu thiếu trung thực, những tờ giấy khai sinh giả và những “con rối” trên mạng – cùng với những nỗ lực trên toàn cầu nhằm chiến đấu chống hiện tượng này.
Với mái tóc vàng, đôi mắt xanh và dáng người cao lớn – chưa kể tới giọng Đức rất nặng – Marcel Franke là một bất ngờ trong hàng ngũ những cầu thủ được triệu tập vào đội tuyển bóng đá quốc gia Timor-Leste ở Đông Nam Á.
Dù nhìn nhận như thế nào, quốc gia bán đảo nói tiếng Bồ Đào Nha nằm trên quần đảo Indonesia này vẫn khác xa nước Đức, vốn là quê hương của Franke. Ngay cả với mạng lưới tuyển mộ đã được cải thiện, phát hiện được đủ loại “ngọc trong đá”, sự xuất hiện của Franke vẫn là một điều gì đó không phù hợp. Tuy vậy, theo một danh sách đội hình rò rỉ trên mạng trước thềm 2 trận đấu loại World Cup vào cuối năm 2015, Franke đã được chuẩn bị sẵn sàng để ra sân thi đấu cho tuyển Timor-Leste.
Vấn đề duy nhất là tất cả những điều này đều là giả.
Vào đầu năm nay, một cuộc điều tra của Liên đoàn Bóng đá châu Á đã phát hiện Hiệp hội Bóng đá Timor-Leste đã sử dụng giấy tờ khai sinh giả để tập hợp thành một đội bóng. Nhiều cầu thủ có liên quan đến từ Brazil, và một số người còn có hộ chiếu giả. Interpol đã bắt đầu vào cuộc.
Nhưng Franke, một hậu vệ trung tâm của đội SpVgg Greuther Fürth thuộc giải hạng hai của Đức, lại chẳng hay biết gì khi tên anh xuất hiện trong danh sách bị rò rỉ ấy. Lý do đã được làm rõ vài tuần sau đó: Danh sách rò rỉ là giả, và Franke chỉ đơn giản là xui xẻo khi có tên trong đó. Nhưng Franke hoàn toàn không phải là người duy nhất. Những tài khoản mạng xã hội giả mạo khác đã xuất hiện như một dạng trò chơi “đập chuột chũi”, khiến nhiều cầu thủ và đội tuyển trong khu vực mắc bẫy.
Đó chỉ là một trò đùa giả mạo danh tính tai hại, hay đó là một phần của điều gì đó đen tối hơn, chẳng hạn như một chiến dịch tin tức giả cho một vụ lừa đảo cá cược?
“Điều mà nó cho thấy là tầm quan trọng của dữ liệu và sự nổi lên của tội phạm mạng khi nói tới nạn tham nhũng hay lừa đảo trong thể thao,” Jake Marsh thuộc tập đoàn dữ liệu thể thao Perform cho biết. “Nó sẽ không còn chỉ là các trang Wikipedia bị thay đổi nữa.”
Tình trạng này cũng không chỉ xảy ra trên những hòn đảo nhiệt đới xa xôi. Theo những gì các nhà cái trên toàn cầu đã phát hiện, việc thao túng dữ liệu vì mục đích cá cược là một hiện tượng phổ biến. Lừa đảo trong cá cược thậm chí đã thu hút được sự chú ý của các giải thể thao và một nghị sĩ Quốc hội ở Mỹ.
Mối quan ngại chính thức
Lừa đảo cá cược đã trở thành một vấn đề được đề cập ở Đồi Capitol.
Tháng 5 vừa qua, Frank Pallone, một hạ nghị sĩ dân chủ của New Jersey đã đưa ra những quy định sẽ cho phép các bang hợp pháp hóa và quản lý hoạt động cá cược thể thao nếu đáp ứng được một số tiêu chuẩn nhất định. Dưới đây là những gì một bang cần phải đặt ra theo một trong số những tiêu chuẩn được đề xuất trong đạo luật này:
“Việc đề phòng gian lận: Những biện pháp bảo vệ phù hợp để bảo đảm, ở mức độ chắc chắn hợp lý, rằng vụ cá cược là công bằng và trung thực, và để đề phòng việc gian lận (bao gồm việc cấu kết và việc sử dụng thiết bị gian lận), ở mức độ chắc chắn hợp lý.”
Phần này trong dự thảo luật của Pallone đề cập tới nạn lừa đảo trong cá cược, một mối quan ngại luôn rình rập trong bất kỳ cuộc thảo luận nào về tương lai của việc mở rộng hoạt động cá cược thể thao ở Mỹ.
Những vấn đề về tính trung thực của cuộc chơi có liên quan tới cá cược – chẳng hạn như dàn xếp tỉ số – đã khiến những người trong giới thể thao phải đau đầu trong suốt ít nhất là một thế kỷ. Những bê bối trong giải bóng chày World Series năm 1919 là ví dụ điển hình nhất.
Trong nhiều vụ, lừa đảo cá cược không để lại dấu vết gì trên sân chơi của nó, và sự kiện thể thao có liên quan thường không bị ảnh hưởng.
Ngược lại, nạn lừa đảo cá cược lại tinh vi hơn và đôi khi không thể nhận thấy được. Những người khai thác hoạt động cá cược và những người cá cược bị lừa chính là các là nạn nhân. Trong nhiều vụ, lừa đảo cá cược không để lại dấu vết gì trên sân chơi của nó, và sự kiện thể thao có liên quan thường không bị ảnh hưởng. Cầu thủ, vận động viên, huấn luyện viên, các quan chức giải đấu, người hâm mộ, nhà phát sóng – tất cả có thể đều không hay biết gì. Những nhà cái và sàn cá cược không có liên quan tới các vụ cá cược ngầm kia cũng có thể không có thông tin gì.
Tuy nhiên, Pallone đã nhận thức được các vấn đề về lừa đảo cá cược. Và trong mối quan ngại này, ông không phải là người duy nhất.
Những nhà lãnh đạo trong ngành thể thao đang ngày càng nhận rõ vẫn đề mà nạn lừa đảo cá cược gây ra. Họ hiểu rằng người hâm mộ (những người xem các trận đấu mà họ cá cược) sẽ không tham gia nếu thị trường cá cược bị cho là không trong sạch. Quả thật, một luật sư cho một giải thể thao nổi tiếng ở Mỹ đã bày tỏ mối quan ngại về các thị trường cá cược bị thao túng tại một hội nghị về pháp luật liên quan đến thể thao vào tháng trước ở Denver, Colorado, Mỹ.
Dù có nhiều hình thức, song lừa đảo cá cược có một số loại hình bắt nguồn từ những trò lừa đảo trên thị trường chứng khoán. Một số loại khác lại có nguồn gốc hiện đại hơn hẳn: đó là mạng xã hội.
Những chiêu trò trên mạng xã hội
Những mánh khóe xuất hiện trong các vụ lừa đảo cá cược thực tế đã tồn tại từ lâu trên thị trường chứng khoán.
Trong chiêu “bơm-nhả”, người chơi cố ý đẩy cao giá trị của một mã chứng khoán bằng việc “bơm” ra thị trường nhiều thông tin giả tích cực về một công ty nào đó. Sau đó, khi giá được đẩy lên, họ bán cổ phần của mình. Ở chiều ngược lại, người ta sẽ thúc đẩy tình trạng bán tháo khi làm cho giá trị cổ phiếu sụt giảm bằng cách bịa đặt những thông tin tiêu cực.
Trước khi Twitter trở nên phổ biến, phóng viên điều tra kiêm học giả Declan Hill từng lưu ý thấy rằng những kẻ thao túng các trận bóng đá thường “sử dụng các chiến thuật giống như một người đẩy giá chứng khoán lừa đảo.”
Dưới đây là cách một thủ đoạn như vậy lan truyền ngày nay. Các bot do máy tính điều khiển trên khắp các trang mạng xã hội có thể lan truyền đội hình giả mà trong đó một hoặc hai tên tuổi thường trực có thể vắng mặt. Những thông tin giả về chấn thương của một cầu thủ then chốt có thể được phát tán. Thậm chí những bản tin dự báo thời tiết giả cũng có thể được công bố. Mặc dù có thể dễ dàng kiểm chứng một hoặc hai thông tin, song những thông tin sai lệch ồ ạt đổ tới có thể là đủ mạnh, kéo dài đủ lâu để nâng mức giá cá cược và cho phép những người biết rõ tình hình thương lượng và giao kèo.
Người chơi đã biểu lộ mối quan ngại của họ.
“Những xu hướng và động lực sai lệch có thể được tạo ra để nhử người cá cược,” một người viết trên một diễn đàn thảo luận của BetAngel. Một người khác cho rằng các nhóm người có thể đang “hợp tác cùng nhau để kiểm soát giá.”
Theo 2 chuyên gia, những mối quan ngại này là có thật.
David Walsh, một nhà toán học người Australia nghiên cứu về cá cược xác suất, cho biết ông tin rằng người ta có thể tiến hành thao túng qua mạng xã hội để thay đổi cục diện. Nhưng điều đó sẽ không đem lại lợi nhuận lâu dài.
“Tất cả các quầy cá cược sẽ bị tấn công bằng các giao dịch cá cược với tần suất cao và khoản tiền lớn,” ông nói về những người kinh doanh chứng khoán kỹ thuật số đã chuyển những thuật toán của họ từ giao dịch chứng khoán sang cá cược thể thao. Thay vì chọn ra một người thắng cuộc, những người chơi này tìm kiếm những sự thiếu sót được thao túng với mục đích lừa đảo trên thị trường – tức là những mức giá không hợp lý – sau đó nhanh chóng mua và bán theo cách có thể đảm bảo được mức độ lãi nhất định.
“Tính chất quan trọng nhất của các thị trường cá cược là chúng tự điều chỉnh. Khi những sự thiếu sót xảy ra, chúng bị lợi dụng một cách không thương tiếc.”
Thay vì chọn ra một người thắng cuộc, những người chơi này tìm kiếm những sự thiếu sót được thao túng với mục đích lừa đảo trên thị trường – tức là những mức giá không hợp lý – sau đó nhanh chóng mua và bán theo cách có thể đảm bảo được mức độ lãi nhất định.
Một chuyên gia khác, một kỹ sư phần mềm giấu tên, đã mô tả cách những người thành lập một nền tảng mới nổi đã sử dụng các sock puppet, hay các “con rối” – tức là những tài khoản giả chuyên lan truyền thông tin sai lệch – để phóng đại tính thanh khoản trên một cổng ngang hàng hướng theo giả định được lập ra. Những người dùng ảo đó là các “lốt” khác nhau của những người vận hành trang web, được tạo ra để làm giả lưu lượng truy cập lớn hơn, nguồn tin cho biết. Nếu những người dùng giả thắng trong các vụ cá cược với người dùng thông thường, số tiền thắng cuộc sẽ lại được đưa vào nguồn tiền thưởng, theo các tài liệu được cung cấp cho ESPN.
Những người khác lại không cho rằng những mánh khóe như vậy có thể gây ảnh hưởng đến thị trường.
“Trên lý thuyết, một nhóm người có thể cố gắng làm suy yếu thị trường bằng cách ồ ạt đưa thông tin sai lệch,” Marsh, người đứng đầu các hoạt động về độ tin cậy của thông tin ở Perform cho biết. Tuy nhiên, đó “sẽ không phải là một chiến lược sinh lợi lâu dài, và trận đấu sẽ phải được rất ít người biết đến” để phương pháp này có thể có cơ hội thành công.
“Ngay cả khi thành công, có khả năng sẽ có đủ thông tin để người ta thực sự nghi ngờ những khẳng định đang được đưa ra,” Marsh cho biết. “Nếu một công ty dữ liệu nhanh có mặt tại trận đấu, thì nhà khai thác cá cược sẽ nhận được thông tin trận đấu, trong đó có đội hình ra sân, từ đó giúp vô hiệu hóa mọi thông tin sai. Việc thao túng dữ liệu nhanh sẽ phụ thuộc rất nhiều vào việc ngành cá cược lười nhác hoặc bất cẩn.”
“Trận đấu ma” và những kẻ săn dữ liệu thuê
Đối với những kẻ dàn xếp tỉ số trong bóng đá, một số điểm yếu nhất định có thể được tìm thấy trên sân đấu. Mua chuộc một thủ môn, và bạn có thể đảm bảo một hoặc hai bàn thắng. Có một trọng tài trong tay, và bạn có thể dàn xếp tỉ số trận đấu.
Nhưng những kẻ lừa đảo cá cược khác đã phát hiện ra một đích ngắm dễ dàng hơn nhiều: Người săn dữ liệu. Họ là những người ghi nhận các thông tin của từng trận đấu ở nơi diễn ra thi đấu và trong thời gian thực. Họ xem toàn bộ trận đấu, tự mình cập nhật mọi diễn biến xảy ra. Họ là bộ lọc mà mọi chi tiết phải đi qua, và không có họ, ngành công nghiệp cá cược toàn cầu – đặc biệt là cá cược trực tiếp – sẽ không thể tiếp tục hoạt động.
Ở những môn thể thao ở tầng thấp hơn, những người săn thông tin có thể là liên kết duy nhất giữa trận đấu và thế giới bên ngoài, và điều này biến họ thành những người có giá trị hơn một vị trọng tài biến chất hay một thủ thành bán độ. Xét cho cùng, tại sao phải chấp nhận toàn bộ rắc rối của việc dàn xếp một trận đấu trong khi bạn có thể đơn giản là trả tiền cho người săn dữ liệu để họ hoãn việc cung cấp thông tin đủ lâu để bạn đặt cược một ván chiến lược? Điều này có thể được thực hiện chỉ trong 30 giây.
Đó là một hình thức cực đoan của việc mua bán tay trong, cho những kẻ lừa đảo đủ thời gian để đặt cược vào một kết quả đã xảy ra rồi. Mặc dù đó là một trò lừa dễ bị phát hiện – một khoản đặt cược lớn bất thường chỉ vài giây trước khi kết quả được ghi nhận – nhưng nó không phải là việc mà cùng một người săn dữ liệu có thể làm thường xuyên. Tuy vậy, những người săn dữ liệu là những con mồi dễ dàng đối với những kẻ lừa đảo: Có những người thậm chí chỉ kiếm được khoảng 50 USD cho một trận đấu, và chẳng thiếu gì những người làm nghề này.
Vấn đề của việc trì hoãn cung cấp dữ liệu đặc biệt trắng trợn ở môn quần vợt. Trọng tài chính có thể chính là người săn dữ liệu, nhập các con số thông qua một chiếc máy tính bảng cảm ứng, và từ đó gửi dữ liệu tới thế giới cá cược. Gần đây, các trọng tài quần vợt đến từ 3 hạt khác nhau đã bị cấm hành nghề sau khi có dính líu tới một vụ lừa đảo như vậy.
“Điều này là hết sức đáng lo ngại nhưng không hề đáng ngạc nhiên – mối nguy hiểm đối với sự trung thực của môn quần vợt được thúc đẩy bởi cá cược đã mở rộng vượt ra ngoài các tay vợt và những người xung quanh họ, và giờ đây bao gồm cả các trọng tài và những quan chức giải đấu khác,” Richard Ings, một cựu trọng tài chính chia sẻ với tờ The Guardian vào năm ngoái.
Tuy nhiên, dữ liệu bị trì hoãn chỉ là điểm khởi đầu. Dữ liệu giả từ những sự kiện thể thao không hề tồn tại cũng đã xuất hiện.
Một khi những kẻ lừa đảo nhận ra rằng chúng có thể kiểm soát dòng thông tin giữa sân đấu và cơ sở dữ liệu, việc những trận đấu giả bắt đầu xuất hiện chỉ còn là vấn đề thời gian. Những trận đấu như vậy được gọi là “trận đấu ma.” Chúng hoạt động như thế nào?
Một người săn dữ liệu ở một góc xa xôi nào đó của thế giới nhập một trận đấu giả vào hệ thống, có thể là với sự giúp đỡ của một tay trong trong ngành, và sau đó cung cấp dữ liệu cho trận đấu giả đó, từng chi tiết một, theo bất kỳ hướng đi nào mà kẻ lừa đảo yêu cầu. Nếu không có hoạt động rà soát nào được thực hiện, các bên khai thác cá cược không kiểm tra lại tính xác thực của trận đấu có thể lựa chọn trận đấu ma này để đưa ra cho các khách hàng cá cược như thể nó là một thị trường cá cược thực sự.
Tuy nhiên, cần nói rõ rằng những trận đấu ma được tường thuật như thế là cực kỳ hiếm gặp. Chỉ có một vài trận đấu ma xuất hiện trong những năm gần đây. Bóng đá là ví dụ được nêu ra thường xuyên nhất.
Gần như không có khả năng xuất hiện một trận đấu giả giữa các đội thuộc các giải đấu hàng đầu hoặc trong giữa các trường đại học có tên tuổi trong giới thể thao ở cấp độ này. Những trận đấu ma không phải là một mối quan ngại đối với giải NBA hay thậm chí giải G League của nó. Nhưng ở những tầng thấp hơn trong giới thể thao – những giải đấu bán chuyên và những sự kiện diễn ra một lần duy nhất không trong mùa giải – khả năng xuất hiện những trận đấu ma sẽ gia tăng đáng kể.
Đổ lỗi cho người ghi tỉ số?
Theo những nghiên cứu gần đây, khả năng xảy ra lừa đảo cá cược có thể cũng đã xuất hiện trong thể thao ảo (fantasy).
Trong một công trình nghiên cứu học thuật được công bố vào đầu năm nay, Matthew van Bommel và Luke Bornn đã tìm thấy những bằng chứng về sự thiên vị của những người ghi tỉ số trong bóng rổ được thể hiện qua những số liệu thống kê được đánh giá chủ quan có liên quan tới DFS (các môn thể thao ảo hằng ngày), chẳng hạn như số lượt hỗ trợ hay lượt cản phá.
“Những sự không nhất quán này có thể có những hậu quả sâu rộng,” hai nhà nghiên cứu viết. “Vì các hệ thống tính điểm trận đấu NBA ảo chỉ dựa trên các số liệu thống kê trong các trận đấu thật (trong đó có số lượt hỗ trợ và cản phá), hành vi của người ghi tỉ số có ảnh hưởng đáng kể lên những điểm số này.”
Dan Barbarisi, tác giả cuốn sách “Dueling with Kings”, lo sợ rằng những hành vi sai trái có thể mở rộng ra bên ngoài môn bóng rổ.
“Một người ghi tỉ số chính thức,” Barbarisi viết trong cuốn sách mới của mình, “có thể bị buộc tội tác động không thỏa đáng lên các kết quả DFS trong các sự kiện dựa trên đánh giá chủ quan, chẳng hạn như số lượt ném rổ, hay số cú ghi bàn và số lỗi.”
Lỗi của người ghi tỉ số có thể khiến các thị trường cá cược truyền thống chao đảo. Vào tháng 3, tỉ số cuối cùng của một trận đấu giữa Maryland-Eastern Shorre và A&T Bắc Carolina đã được ghi nhận sai là 74-67 thay vì tỉ số đúng là 75-65. Maryland-Eastern Shore chấp khoảng 8 điểm ở hầu hết các nhà cái.
Tất cả những vấn đề này đã góp phần hình thành nên một ngành công nghiệp đang nổi lên với mục đích phát hiện – và ngăn chặn – các vụ lừa đảo cá cược.
Sự trỗi dậy của ngành giám sát mức độ trung thực trong cá cược
Năm 2002, 2 nhà kinh tế là Mark Duggan và Steven Levitt đã tính toán các số liệu liên quan tới môn thể thao-nghệ thuật cao quý: môn vật sumo của Nhật Bản. Họ đã phát hiện “những bằng chứng áp đảo về số liệu” cho thấy các đô vật đã trao đổi chiến thắng cho nhau để thúc đẩy thứ bậc.
Cái được gọi là phân tích thể thao giám định đã phát triển nhanh chóng trong những năm sau khi nghiên cứu đó được công bố. Bằng việc kết hợp bản ghi trực tiếp các tỷ lệ đặt cược và dữ liệu chi tiết với các thuật toán tinh tế, dữ liệu thể thao có thể được sử dụng để phát hiện một trận đấu đáng ngờ trong thời gian thực. Tất cả những gì bạn cần để tâm đến là sự thay đổi lớn giữa giá thực và giá dự kiến.
Ở châu Âu, dữ liệu cá cược “thiếu logic và rõ ràng đáng ngờ” đã được sử dụng để cấm CLB bóng đá FK Skenderbeu của Albania tham gia giải Champions League. “Những mô hình cá cược này về cơ bản mâu thuẫn với logic cá cược thông thường,” Tòa Trọng tài Thể thao đặt ở Thụy Sỹ đã viết trong phán quyết dành cho Skenderbeu.
Nhiều giải thể thao ở Mỹ, cũng như một số giải thể thao đại học đã tiếp nhận công nghệ này.
Nhưng bất chấp những thành công có thể nhận thấy của phân tích thể thao giám định, nó vẫn có những hạn chế. Mặc dù dữ liệu lớn cho phép các nhà phân tích tìm thấy những “dấu vân tay” số liệu đáng nghi, song để các giải đấu thể thao hoặc cơ quan thực thi pháp luật có hành động răn đe đôi khi có thể là một thách thức.
Tại sao? Dữ liệu ngầm được đối xử như những bí mật được bảo vệ chặt chẽ. Các mô hình phát hiện lừa đảo được coi là tài sản quý giá. Sự minh bạch chỉ có thực đối với những “tay trong”, những người có quyền tiếp cận chúng. Việc thực thi có chọn lọc có thể diễn ra.
“Đây là một lập luận mạnh mẽ ủng hộ các mô hình quyền dữ liệu không độc quyền,” Marsh nhận xét. “Càng có nhiều nhà cung cấp có mặt ở một trận đấu, càng có nhiều thông tin đáng tin cậy về nó, vì những thông tin ấy có thể được kiểm tra chéo và đánh giá kỹ lưỡng hơn.”
Lừa đảo cá cược trong tương lai gần
Việc giám sát tính trung thực với mã nguồn mở có thể là điều đáng khao khát, nhưng ngày nay nó vẫn chưa phải là thông lệ. Những dàn xếp về độc quyền dữ liệu và các thỏa thuận giám sát tính trung thực đi kèm là những lựa chọn thương mại thực tế hơn đối với các giải đấu cũng như các nhà cung cấp. Kết quả là sự kiểm soát gia tăng đối với cách thức sử dụng dữ liệu trên thị trường cá cược. Tuy nhiên, sự kiểm soát như vậy chỉ là tương đối.
Mặc dù các giải đấu thể thao dường như không thể ngăn chặn việc các nhà cái châu Á “nửa chợ đen” – nơi mà các chuyên gia cho rằng có một số lượng đáng kể các vụ lừa đảo cá cược diễn ra – đưa ra các tỷ lệ, họ có thể chặn dòng thông tin đổ vào những nhà cái này. Tuy vậy, đối với một số môn thể thao, giá trị của việc bán dữ liệu có thể hấp dẫn hơn nhiều so với việc chống lừa đảo cá cược.
Với thông tin về việc Tòa Tối cao Mỹ đã chấp thuận tiến hành điều trần đối với đề xuất về quản lý cá cược thể thao của bang New Jersey, tương lai của việc hợp pháp hóa hoạt động cá cược thể thao sẽ được đề cập công khai trong vòng 12 tháng tới.
Trong gần 5 năm tranh chấp, các vấn đề liên quan tới tính trung thực của các trận đấu đã được nhắc tới không ít lần trong vụ việc này. Nếu bang New Jersey thành công, các bang khác chắc chắn cũng sẽ theo bước New Jersey trong việc cung cấp hoạt động cá cược thể thao cho người dân. Các vấn đề về lừa đảo cá cược khi đó sẽ trở nên nổi bật hơn và các nhà lập pháp cũng như người cá cược sẽ đặt ra yêu cầu về một sự bảo vệ nhất định.
Khi đó, dự thảo của nghị sĩ Pallone có thể là một “bản vẽ” mẫu cho họ./.
