Số ca nhiễm mới ở Ấn Độ tăng đột biến do nghiên cứu “siêu mô hình” xác định sai việc đã đạt được miễn dịch cộng đồng.
Khoảng thời gian từ tháng 9 năm ngoái đến tháng 2 vừa qua, số ca nhiễm Covid-19 tại Ấn Độ đã đi ngược lại với các xu hướng toàn cầu và giảm mạnh trong những tháng lạnh nhất trong năm, xuống tới mức bốn con số mỗi ngày.
Điều này thật khó giải thích. Có phải là do khí hậu ở Ấn Độ hay không? Hay người dân đã có được sự bảo vệ nhờ việc chủng ngừa từ khi còn nhỏ? Một số người suy đoán rằng có thể Ấn Độ đã đạt được miễn dịch cộng đồng một cách tự nhiên. Theo Guardian, đó là một ý tưởng mang tính trêu ngươi, chi phối giới hoạch định chính sách, truyền thông và khoa học ở cấp cao nhất của Ấn Độ. Thậm chí, một nghiên cứu do chính phủ tiến hành còn cho rằng đất nước này thực sự đã đạt được miễn dịch cộng đồng. Nhưng thực tế, đây lại là bằng chứng về một trong những tính toán sai lầm chết người nhất kể từ khi đại dịch COVID-19 bắt đầu bùng phát cho đến nay.
Giờ đây, với 360.000 ca nhiễm mới mỗi ngày và số ca tử vong được ghi nhận trên 3.200 ca một ngày, nhiều người coi sự tạm lắng giữa những đợt sóng COVID-19 là một ảo ảnh tàn nhẫn. “Các cuộc bầu cử, các lễ hội tôn giáo và mọi hoạt động khác đều được mở lại,” Sujatha Rao, một cựu thư ký của Bộ y tế và Phúc lợi gia đình Ấn Độ cho biết. “Đó là một sai lầm rất tồi tệ và chúng tôi đã phải trả giá, một cái giá cực kỳ đắt cho sự buông lỏng đó.”
“Đó là một sai lầm rất tồi tệ và chúng tôi đã phải trả giá, một cái giá cực kỳ đắt cho sự buông lỏng đó.”
Sujatha Rao, cựu thư ký của Bộ y tế và Phúc lợi gia đình Ấn Độ
Một đợt bùng phát với quy mô ngang ngửa làn sóng dịch bệnh lần thứ hai của Ấn Độ, dường như bắt nguồn từ các biến thể COVID-19 có khả năng lây nhiễm nhanh hơn các chủng trước đó. Làn sóng ấy đã áp đảo hầu hết các hệ thống y tế công cộng, chưa kể đến việc các hệ thống thường xuyên thiếu sự đầu tư này lại đang phục vụ cho một lượng dân số khổng lồ và trải rộng.
Nhưng các chuyên gia y tế công cộng, bao gồm một số người tham gia tư vấn cho chính phủ, nói rằng quy mô của đợt bùng phát hiện tại ở Ấn Độ cũng một phần là do con người gây ra, là kết quả từ cảm giác ngoại lệ bắt nguồn từ cấp cao nhất của chính phủ Ấn Độ và lan rộng ra khắp xã hội, dẫn đến sự ra đời của vô số những quyết định hành chính và cá nhân thảm họa trong vài tháng sau đó.
“Tình hình hồi tháng 1 đã bị hiểu sai thành chúng tôi đã đạt được miễn dịch cộng đồng và không có khả năng xuất hiện đợt dịch thứ hai,” theo K Srinath Reddy, chủ tịch Quỹ Y tế Công cộng tại Ấn Độ. “Ấn Độ bước vào chế độ ăn mừng toàn diện. Và virus đã cùng con người đến ăn mừng với các đám đông.”
Trừ những cảnh báo rằng mọi người nên duy trì các biện pháp phòng ngừa, chính quyền tất cả các cấp đều đã nới lỏng các hạn chế, cho phép mở lại các sự kiện xã hội quy mô lớn và tiếp tục các cuộc vận động tranh cử rầm rộ, với sự tự tin rằng việc Covid-19 vẫn đang hiện diện ở các bang như Kerala hay Maharashtra chỉ là những cục than hồng trong đám lửa sắp tắt của virus, thay vì những tia lửa sẽ làm bùng lên trận bão lửa thứ hai.
“Có rất nhiều thông điệp lẫn lộn được đưa ra, khiến mọi người trở nên tự mãn”, Shahid Jameel, một nhà virus học thuộc Đại học Ashoka chia sẻ tại một diễn đàn hôm thứ Ba vừa qua. Một số chính trị gia và nhà khoa học đã khoe khoang về tỷ lệ lây nhiễm và tỷ lệ tử vong thấp, tạo ấn tượng với người dân Ấn Độ “rằng theo một cách nào đó, chúng tôi là những người đặc biệt,” Jameel nói thêm. “Chúng tôi không đặc biệt.”
Siêu mô hình và miễn dịch cộng đồng
Với dân số trẻ, tỷ lệ tử vong do Covid-19 ở Ấn Độ được cho là sẽ thấp hơn các quốc gia khác. Nhưng những con số chính thức trong làn sóng đầu tiên lại thấp một cách đáng ngạc nhiên. Ở Karnataka, một bang có dân số tương đương nước Pháp, các nghiên cứu về trị số huyết thanh cho thấy tính đến tháng 8 năm ngoái, gần một nửa dân số đã bị nhiễm virus. Tuy nhiên, số người chết vì COVID-19 của bang này hồi năm ngoái chỉ là khoảng 12.000, thấp hơn so với mức hơn 60.000 người ở Pháp trong cùng thời kỳ.
Các nhà nghiên cứu đã bắt đầu hiểu ra mức độ không đáng tin cậy của các ghi chép chính thức của Ấn Độ tại thời điểm đó. Ramanan Laxminarayan, nhà sáng lập kiêm giám đốc Trung tâm Động lực, Kinh tế và Chính sách Dịch bệnh ở Washington DC, chia sẻ với hội đồng Đại học Ashoka rằng một nghiên cứu sắp được công bố về tỷ lệ tử vong ở Ấn Độ cho thấy nước này đã không thoát khỏi đợt sóng đầu tiên với tổn thất ít đến thế.
“Ấn Độ bước vào chế độ ăn mừng toàn diện. Và virus đã cùng con người đến ăn mừng với các đám đông.”
K Srinath Reddy, chủ tịch Quỹ Y tế Công cộng tại Ấn Độ
“[Nghiên cứu cho thấy] người Ấn Độ không phải là ngoại lệ gì cả,” ông nói. “Trên thực tế, phần lớn số ca tử vong ở đất nước chúng tôi rơi vào nhóm tuổi 40-70, và tỷ lệ tử vong của chúng tôi cao hơn so với các quốc gia khác.”
Niềm tin rằng Ấn Độ có thể đã loại bỏ được COVID-19 một cách triệt để cũng từng được một số nhà khoa học ủng hộ. Các thành viên của một ủy ban do chính phủ thành lập để tạo một “siêu mô hình” về các ca nhiễm tại Ấn Độ đã công bố một nghiên cứu vào tháng 9 năm ngoái, khẳng định rằng mô hình của họ cho thấy Ấn Độ có thể đã đạt được miễn dịch cộng đồng. Những người khác cũng đưa ra lập luận tương tự trong các bài đăng báo.
“Ý tưởng rằng Ấn Độ đã đạt được miễn dịch cộng đồng, rằng chúng tôi chỉ cần cẩn thận và có thể xóa sổ virus vào tháng 2, cùng giả định ngầm rằng người Ấn Độ là “ngoại lệ” – trong đó những người nhiễm bệnh không biểu hiện triệu chứng là do tiếp xúc di truyền hoặc tiếp xúc trước đó – tất cả đều sai lầm,” Gautam Menon, một chuyên gia về mô hình hóa bệnh tật tại Viện Khoa học Toán học ở Chennai chia sẻ.
Đó từng là một nội dung trong luồng tư vấn khoa học cho chính phủ, bao gồm những quan điểm mang tính chỉ trích hơn và cảnh báo rằng vẫn còn hàng trăm triệu người Ấn Độ có nguy cơ nhiễm bệnh ở mức cao, và rằng các chủng virus trong tương lai có thể trở nên hung hãn hơn, như chúng đã từng ở Châu Âu và Mỹ.
“Nhưng bạn phải hiểu những lời khuyên này được đặt trong bối cảnh như thế nào,” Reddy nói. “Nền kinh tế Ấn Độ đã sa sút trước đại dịch. Nó đã vấp phải những thách thức trong đại dịch, và chỉ vừa mới bắt đầu có một số dấu hiệu phục hồi. Những người phụ trách nền kinh tế Ấn Độ cũng như các nhà lãnh đạo công nghiệp đều cảm thấy việc đưa mọi thứ trở lại quỹ đạo bình thường là chuyện cấp bách.”
Trong bối cảnh đó, và với số ca nhiễm tiếp tục giảm, “người ta sẽ nghe những gì họ muốn nghe”, Reddy nói.
“Các chính trị gia muốn quay lại với công việc của họ, tức là các cuộc bầu cử và vận động ở địa phương, còn các vận động viên thể thao thì muốn các giải đấu cricket trở lại. Bất kỳ kịch bản nào dự đoán một sự phục hồi hoàn toàn với rất ít khả năng xảy ra làn sóng dịch thứ hai đều được hoan nghênh.”
Tới cuối tháng 2, khi khối lượng công việc của giới chức giảm dần, cuộc sống tại Ấn Độ đã được phép trở lại gần như là bình thường. Các trung tâm thương mại ở Delhi và Mumbai tấp nập người ra vào. Các đám đông đổ tới các sân cricket, trong đó có cả sân vận động lớn nhất thế giới, được đặt theo tên thủ tướng Ấn Độ, Narendra Modi.
Theo tờ Indian Express, bất chấp những cảnh báo được đưa ra hồi tháng 11 bởi một ủy ban quốc hội của Ấn Độ rằng số giường tại các bệnh viện của chính phủ “ít một cách khủng khiếp”, bốn bệnh viện dã chiến ở thủ đô đã được dỡ bỏ, cùng với một bệnh viện có 800 giường ở Pune và một cơ sở điều trị COVID-19 ở bang Assam.
“Chúng tôi đã có cơ hội rất lớn để thực sự chuẩn bị cho chính mình,” Rao nói. “Thời gian đáng lẽ đã được sử dụng cho cách tiếp cận mang tính tập trung cao độ để tăng quy mô sẵn sàng cho làn sóng thứ hai. [Nhưng] chúng tôi nghĩ rằng chúng tôi đã vượt qua giai đoạn tồi tệ nhất và đã kiểm soát được tình hình.”
Trong khoảng thời gian từ 11/01 đến 15/04, lực lượng đặc nhiệm khoa học quốc gia về vấn đề COVID-19 của Ấn Độ, có nhiệm vụ tư vấn các chính sách kiểm dịch và các quy trình xét nghiệm và điều trị, không hề tổ chức một cuộc họp nào. Báo cáo của Caravan đã được tờ Guardian của Anh xác minh.
“Thần linh sẽ chiến thắng nỗi sợ virus”
Ở Tây Bengal, một bang được xem như phần thưởng cho đảng cầm quyền Bharatiya Janata (BJP), ủy ban bầu cử của Ấn Độ đã đánh bại các đảng đối lập và cho phép tiến hành chiến dịch tranh cử khu vực lâu nhất từ trước đến nay, cùng với các cuộc bầu cử ở bốn bang và vùng lãnh thổ khác. Bản thân ông Modi cũng tự hào về quy mô đám đông sẽ tới nghe ông phát biểu trong những tuần sắp tới. Hiện Tây Bengal đã trở thành nơi có tốc độ bùng phát COVID-19 cao nhất Ấn Độ. Tuy vậy, hoạt động bỏ phiếu vẫn được tổ chức vào cuối tháng Tư.
Kumbh Mela, một lễ hội tôn giáo tại một thành phố phía bắc Ấn Độ bên bờ sông Hằng, thu hút hàng triệu người theo đạo Hindu hành hương, cũng đã được cấp phép tổ chức. Với BJP, một đảng đang tìm cách đưa di sản Ấn Độ giáo lên vị thế ưu tiên, việc đồng ý cho tiến hành lễ hội này mang tính biểu tượng cao. Sự kiện này được quảng cáo là sạch sẽ và an toàn trên trang nhất của các tờ báo quốc gia .
“Sẽ không ai bị ngăn cản vì Covid-19, vì chúng tôi tin rằng niềm tin vào thần linh sẽ chiến thắng nỗi sợ virus.”
Tirath Singh Rawat, thủ hiến bang nơi tổ chức lễ hội
Tirath Singh Rawat, thủ hiến bang nơi tổ chức lễ hội, đã khuyến khích càng nhiều người tới tham gia càng tốt. “Sẽ không ai bị ngăn cản vì COVID-19, vì chúng tôi tin rằng niềm tin vào thần linh sẽ chiến thắng nỗi sợ virus,” ông nói. Các ca nhiễm mới được ghi nhận tại bang này đã tăng 1.800% trong 25 ngày qua.
Trong các tuyên bố công khai, so với đảng BJP cầm quyền, có ít nhóm tỏ ra chắc chắn hơn khi kết luận rằng đại dịch đã chấm dứt. Tại một cuộc họp ban điều hành quốc gia hồi đầu năm nay, với trọng tâm tập trung vào các cuộc bầu cử sắp tới, đảng BJP đã có bài phát biểu không khác gì ăn mừng chiến thắng.
Các thánh nhân Ấn Độ, còn gọi là Naga Sadhu, đi qua đám đông để đến làm lễ ngâm mình thiêng liêng dưới sông Hằng trong lễ hội Kumbh Mela ở Haridwar, Uttarakhand, Ấn Độ, hôm 14/04. 
Cảm giác rằng điều tồi tệ nhất đã qua dường như cũng đã ảnh hưởng đến sự thiếu khẩn trương trong chương trình tiêm chủng của Ấn Độ. Bất chấp việc có gần một năm xây dựng cơ sở hạ tầng vaccine để tiếp cận người trưởng thành ở Ấn Độ, việc triển khai lại diễn ra chậm chạp. Chính phủ ủng hộ việc tặng vaccine để cạnh tranh với ảnh hưởng của Trung Quốc ở Nam Á, trong khi chỉ giữ lại chưa tới một phần trăm số vaccine cần thiết cho việc chủng ngừa ở Ấn Độ, và cho rằng mình có thể đảm bảo được phần còn lại sau đó khi các nhóm trẻ tuổi hơn đủ điều kiện tiêm chủng.
Theo một số nguồn tin, sự bất đồng đã nảy sinh với chủ nghĩa khải hoàn trong số các cố vấn khoa học hàng đầu đất nước, nhưng trước mặt công chúng, họ vẫn phải cố hết sức để tỏ ra là tình hình đang khả quan. Sự bốc đồng này không phải chỉ có trong đợt bùng phát ở Ấn Độ, nhưng lại khác biệt đến mức trong một bài xã luận hồi tháng 9, tờ Lancet đã cảnh báo rằng “sự lạc quan sai lầm” dai dẳng có thể làm suy yếu khả năng phản ứng của đất nước.
“Chúng tôi không biết họ đã làm gì sau những cánh cửa đóng kín, nhưng trong những cuộc họp giao ban hàng tuần về COVID-19 của Bộ Y tế, các cố vấn ngày này qua ngày khác đưa cho chúng tôi dữ liệu rằng tỷ lệ số ca nhiễm và số ca tử vong trên một triệu người tại Ấn Độ là thấp nhất thế giới,” theo Abantika Ghosh, biên tập viên mục sức khỏe của trang tin The Print của Ấn Độ.
“Nhưng họ sẽ đưa cho chúng tôi những con số về xét nghiệm và tiêm chủng dưới dạng giá trị tuyệt đối, vì khi tính bằng phần triệu, chúng không ấn tượng, chúng khá thấp. Những câu hỏi thì bị gạt sang một bên. Dường như họ bắt buộc phải xa rời khoa học và quay lưng với những bằng chứng của thế giới và chỉ cần xác nhận rằng Ấn Độ là khác biệt.”
