Bốc dỡ hàng hóa tại cảng container ở Thanh Đảo, tỉnh Sơn Đông, miền đông Trung Quốc ngày 16/5/2018. (Ảnh: THX/TTXVN) Ngày 31/12/2018, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký ban hành Đạo luật Sáng kiến Tái bảo đảm châu Á (ARIA), trong đó định hướng một cách rõ ràng chính sách của Mỹ đối với châu Á. Theo nhận định của giới quan sát, đây là một "đòn" mới của Mỹ nhằm chống lại sự bành trướng của Trung Quốc.
Trong một bài viết trên trang mạng The Diplomat ngày 8/1, giáo sư Carl Thayer - làm việc tại Học viện Quốc phòng Australia - đã nêu bật ý nghĩa và tác động của đạo luât vừa ban hành, coi đó là một “chiến lược ngoại giao mạch lạc đầu tiên của Mỹ đối với khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.”
Điểm đặc biệt là đạo luật này nhận được sự ủng hộ của cả 2 đảng Cộng hòa và Dân chủ trong Quốc hội Mỹ.
Giáo sư Thayer nêu bật quá trình ra đời của ARIA, bắt nguồn từ một loạt điều trần trong hai năm 2017-2018 do Thượng nghị sỹ Cory Gardner, Chủ tịch Tiểu ban Đông Á-Thái Bình Dương của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ, tiến hành, sau đó trở thành dự thảo luật được Thượng viện thông qua lần đầu tiên ngày 4/12/2018 và được Hạ viện bổ sung, bỏ phiếu tán thành ngày 12/12/2018 trước khi được Thượng viện nhất trí vào ngày 19/12/2018, chuyển qua cho hành pháp và được Tổng thống Trump ký ban hành ngày 31/12/2018.
Theo giáo sư Thayer, với mục tiêu yêu cầu chính quyền Trump đề ra một tầm nhìn chiến lược dài hạn và một chính sách đa diện, hoàn chỉnh cho khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, ARIA đã bổ khuyết - thậm chí là cải tiến - Chiến lược An ninh Quốc gia mà Nhà Trắng công bố hồi cuối năm 2017 và Chiến lược Quốc phòng của Lầu Năm Góc đầu năm 2018.
Theo giáo sư Thayer, ARIA sẽ đóng một vai trò quan trọng - nếu không muốn nói là quyết định - trong việc định hình chính sách an ninh quốc gia của Mỹ tại khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương với những tác động tiềm tàng trong các điểm:
Điểm thứ nhất, ARIA công nhận một cách rõ ràng tầm quan trọng thiết yếu của các đồng minh và đối tác tại châu Á đối với an ninh của chính nước Mỹ, từ các đồng minh như Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Philippines và Thái Lan cho đến đối tác chiến lược như Ấn Độ, đối tác an ninh được tăng cường như Indonesia, Malaysia, Singapore và Việt Nam.
Riêng đối với hòn đảo Đài Loan, ARIA yêu cầu chính quyền thực hiện các cam kết về “chuyển giao phương tiện quốc phòng” và tăng cường giao lưu cấp cao. Hai cơ chế hợp tác được ARIA nhấn mạnh là Đối tác An ninh 3 bên Mỹ-Nhật-Hàn và Đối thoại An ninh 4 bên (hay còn gọi là “Bộ Tứ”) gồm Mỹ, Australia, Nhật Bản và Ấn Độ.
Điểm thứ hai liên quan đến 3 thách thức chủ chốt nhằm vào hệ thống quốc tế mà Mỹ hậu thuẫn tại châu Á. ARIA yêu cầu chính quyền Mỹ phải đối phó. Hành vi của Trung Quốc ở Biển Đông là thách thức hàng đầu, với việc “Trung Quốc xây dựng trái phép và quân sự hóa các đảo đá, đồng thời sử dụng biện pháp cưỡng bức kinh tế.”
Hai thách thức còn lại là việc “Triều Tiên tăng nhanh kho vũ khí hạt nhân và tên lửa” và “sự hiện diện ở khắp Đông Nam Á của tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng và những tổ chức khủng bố quốc tế khác đe dọa nước Mỹ.”
ARIA đặc biệt quan tâm đến việc cung cấp phương tiện cho chính quyền Mỹ để chống lại ảnh hưởng chiến lược của Trung Quốc, nhưng cũng đồng thời mở cánh cửa hợp tác.
[Giới chuyên gia: Đối đầu Trung-Mỹ gia tăng ở châu Á]
Đạo luật nêu rõ thái độ “quan ngại trước các hành động của Trung Quốc nhằm bóp nghẹt xã hội dân sự và tôn giáo trong nước, phá hoại trật tự dựa trên luật pháp ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.” Đạo luật cũng đề ra nhiều lĩnh vực cần hợp tác với Trung Quốc để “khuyến khích Trung Quốc đóng một vai trò xây dựng bằng cách chứng minh họ tôn trọng luật lệ và chuẩn mực quốc tế.”
Điểm thứ ba là ARIA quan tâm, nâng cao tầm quan trọng của các giá trị của Mỹ và chuẩn mực quốc tế trong việc định hình chiến lược ngoại giao của Mỹ ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Đó là các giá trị như dân chủ, tự do báo chí, nhân quyền, điều hành tốt, nhà nước pháp quyền.
Trong lĩnh vực này, ARIA đặc biệt quan ngại về pháp quyền và quyền tự do ở 5 quốc gia Trung Quốc, Campuchia, Triều Tiên, Lào, Thái Lan và Việt Nam, nhấn mạnh tình trạng không thể chấp nhận được ở Myanmar và Trung Quốc.
ARIA yêu cầu chính quyền Mỹ phát huy vai trò của Hiệp hội Các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) với tư cách là một thành tố trong cấu trúc giải quyết các vấn đề khu vực.
Bên cạnh đó, ARIA hậu thuẫn rõ ràng cho việc Mỹ can dự vào các vấn đề đa phương như tài nguyên thiên nhiên, năng lượng, thương mại và đặc biệt ủng hộ Sáng kiến Hạ nguồn Sông Mekong, ủng hộ việc Mỹ tham gia các “hiệp định thương mại đa phương, song phương hay khu vực có khả năng giúp tăng công ăn việc làm và phát triển kinh tế ở Mỹ.”
ARIA cũng khuyến nghị việc “đàm phán một khuôn khổ hợp tác kinh tế toàn diện với ASEAN, sử dụng các diễn đàn đa phương như Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC), Thượng đỉnh Đông Á (EAS), G20... cho những mục tiêu kinh tế của Mỹ ở vùng Ấn Độ-Thái Bình Dương.”
Dù ARIA liên quan đến chính sách chung của Mỹ tại khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương rộng lớn, song việc Trung Quốc bị nêu bật thành một đối tượng của đạo luật đã khiến nhiều chuyên gia cho rằng Mỹ đã luật hóa chính sách đối kháng với Trung Quốc.
Trong bài viết “Mỹ tăng sức ép trong cuộc tranh đua với Trung Quốc bằng ARIA”, nhật báo Hong Kong South China Morning Post (Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng) ngày 5/1 vừa qua nhận định: “Việc Mỹ nỗ lực tìm kiếm hậu thuẫn từ đồng minh trong khu vực thông qua ARIA có thể là vấn đề khiến Trung Quốc đau đầu,” làm gay gắt thêm sự cạnh tranh Mỹ-Trung ở châu Á, đặc biệt là ở Biển Đông.
Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng dẫn bình luận của chuyên gia về an ninh hàng hải Collin Koh tại Singapore cho rằng “không thể xem nhẹ khả năng ARIA góp phần làm sâu sắc thêm thế đối đầu Mỹ-Trung, cho dù chính quyền Trump có thực thi đạo luật này hay không.”
Theo chuyên gia Koh, Trung Quốc có thể còn đau đầu hơn nữa khi các đồng minh khu vực của Mỹ bạo dạn hơn. Ông nói: "Về những khó khăn Trung Quốc phải đối mặt, hoàn toàn có thể dự đoán được sức ép chiến lược đối với Bắc Kinh không chỉ xuất phát từ Mỹ vì ARIA cũng nhấn mạnh đến vai trò của các đồng minh và đối tác của Washington.”
Cũng theo Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng, Derek Grossman - chuyên gia phân tích quốc phòng tại trung tâm tham vấn Mỹ Rand Corporation - coi việc ban hành ARIA là cách huy động lực lượng đẩy lùi các hành vi xấu của Trung Quốc.
Ông phân tích: “Đây là ví dụ hữu hình nhất phản ánh sự lo lắng thực sự trong chính phủ Mỹ về ảnh hưởng ngày càng lớn và hành động ngày càng hung hăng của Trung Quốc trong lĩnh vực an ninh và kinh tế, nhắm cả vào Mỹ lẫn các đồng minh và đối tác của Mỹ”./.
