Ít ai biết thượng nguồn con sông Mã hùng vĩ lại bắt nguồn từ con suối nhỏ PúngHon đầy truyền thuyết và gắn liền với văn hóa đặc sắc của người Thái ở nơi phêndậu Mường Lèo, huyện Sốp Cộp, tỉnh Sơn La. “Đến huyện Sông Mã rồi mà không lên thượng nguồn sông ở Sốp Cộp thì phí chuyếnphiêu du vùng nam của Tây Bắc đấy,” người dân bản địa nói với chúng tôi.
Vượt cổng trời Pá Thoóng để đến với thượng nguồn sông Mã, nơi được
người Thái ởSơn La mệnh danh là vùng đất của huyền tích về dòng sông.
Từ trung tâm thị trấn Sốp Cộp, chúng tôi vật lộn với hơn 70km đường rừng, đingược theo một dòng suối nhỏ, băng qua cả chục con dốc dựng đứng thì vùng đấtMường Lèo huyền bí với những ngôi nhà sàn gỗ cao to lừng lững đã hiện ra trướcmắt. Biết chúng tôi lặn lội đường xa đến đây để tìm hiểu về dòng suối Púng Hon và sựhuyền bí trong văn hóa nguyên sơ của bà con dân bản, ông Bí thư xã Mường Lèo LèoVăn Thuận say sưa kể về huyền thoại của dòng Púng Hon.
Con Suối Púng Hon êm đềm chảy qua thung lũng Mường Lèo
tưới tiêu cho những cánhđồng lúa đang thì con gái.
Ở xứ Mường Lèo thiên nhiên hoang sơ là điều kiện
lý tưởng cho các loài chim ditrú theo mùa.
Phụ nữ Thái tắm trên suối Púng Hon.
tưới tiêu cho những cánhđồng lúa đang thì con gái.
Truyền thuyết kể rằng, người Thái đen ở mường Púng Bánh đi săn thấy một con têgiác có ba sừng, phường săn đuổi mãi, qua những ngọn núi quanh năm mây phủ, quanhững tán rừng nguyền sinh thì thấy một vùng đất bằng phẳng. Ở giữa vùng đất đóở có một con suối nước trong xanh mà chiều chiều hươu, nai kéo từng đàn xuốnguống nước. Biết là vùng đất tốt, tộc người ăn theo nước mới di dân đến khai khẩndựng mường. Thời ấy, con người và muông thú cùng chung sống hòa thuận dưới cánhrừng đại ngàn năm này qua năm khác.
Ở xứ Mường Lèo thiên nhiên hoang sơ là điều kiện
lý tưởng cho các loài chim ditrú theo mùa.
Cai quản cả vùng rộng lớn là Phìa Tạo. Một ngày nọ, nàng Huổi - con gái xinh đẹpđộc nhất của Phìa Tạo không may mắc phải một chứng bệnh lạ, da dẻ sần sùi, lởlói. Thấy con gái mắc bệnh, Phìa Tạo đã cho người đi khắp vùng mời các thầy langtới trị bệnh và treo giải thưởng hàng chục con trâu mộng cho ai chữa khỏi bệnhnhưng vẫn chẳng ăn thua.
Một lần, trong giấc ngủ, Phìa Tạo thấy gặp một ông lão râu tóc bạc phơ chỉ tayvào một đống đá bên suối và nói: “Ngươi hãy đào sâu xuống đống đá này sẽ tìmđược thuốc trị bệnh cho con gái ngươi.”
Tỉnh giấc, Phìa Tạo vội cho người lật đá đào sâu xuống đất. Lạ thay, khi vừa đàođược chừng một thước, rộng vài thước, một dòng nước nóng bỗng tuôn trào khắp mặtđất. Quá vui mừng, Phìa Tạo bèn ra lệnh quây màn cho nàng Huổi tắm. Không ngờ,khi nàng vừa ngâm mình xuống nước, ghẻ chóc tự nhiên tan biến hết, da dẻ trở lạihồng hào, xinh đẹp hơn xưa.
Một lần, trong giấc ngủ, Phìa Tạo thấy gặp một ông lão râu tóc bạc phơ chỉ tayvào một đống đá bên suối và nói: “Ngươi hãy đào sâu xuống đống đá này sẽ tìmđược thuốc trị bệnh cho con gái ngươi.”
Tỉnh giấc, Phìa Tạo vội cho người lật đá đào sâu xuống đất. Lạ thay, khi vừa đàođược chừng một thước, rộng vài thước, một dòng nước nóng bỗng tuôn trào khắp mặtđất. Quá vui mừng, Phìa Tạo bèn ra lệnh quây màn cho nàng Huổi tắm. Không ngờ,khi nàng vừa ngâm mình xuống nước, ghẻ chóc tự nhiên tan biến hết, da dẻ trở lạihồng hào, xinh đẹp hơn xưa.
Phụ nữ Thái tắm trên suối Púng Hon.
Kể từ đó, dòng suối được gọi tên là Púng Hon (theo tiếng Thái cổ Púng là dòng,Hon là nước nóng). Như được tiếp thêm sinh lực từ dòng nước nóng trong lòng đất,con suối Púng Hon bốn mùa ăp ắp nước, người Thái đã khai khẩn trồng lúa nước,tạo nên một vùng Mường Lèo trù phú.
Trên cánh đồng Mường Lèo.
Chúng tôi lên cổng trời Pá Thoóng quan sát của một vùng đất Mường Lèo rộng lớn.Con suối Púng Hon chạy ngoằn nghèo như dải lụa mềm vắt ngang thung lũng MườngLèo. Nhìn về hướng Nam, ngút tấm mắt là vùng mường Púng Bánh.
Người Thái ở Mường Lèo đánh bắt cá trên suối Púng Hon.
Con suối Púng Honvượt qua thung dưới cổng trời Pá Thoóng trườn dài như con rắn khổng lồ qua đồinúi và thung lũng Púng Bánh ra đến huyện Sốp Cộp thì đã thành một con sông tolớn với danh xưng là sông Mã./.
(Đẹp/Vietnam+)
