Nhắc đến Hưng Yên, nhiều người nhớ ngay đến nhãn lồng trứ danh, nhưng ít ai biết rằng nơi đây còn lưu giữ một nghề truyền thống đặc sắc: làm trà hoa cúc khô từ giống cúc chi, hay còn gọi là “cúc Tiến vua.”
Loài hoa nhỏ bé với sắc vàng rực rỡ và hương thơm thanh khiết này từ lâu đã trở thành biểu tượng của vùng đất Phố Hiến, gắn liền với đời sống, sức khỏe và văn hóa tinh thần của người dân địa phương.
“Cúc Tiến vua” - Niềm tự hào của vùng đất Phố Hiến
Cúc chi Hưng Yên không chỉ đẹp mà còn quý. Theo y học cổ truyền, hoa cúc có vị ngọt, hơi đắng, tính mát, không độc, phù hợp với nhiều đối tượng, từ người già đến trẻ nhỏ.
Khi được chế biến thành trà, cúc chi có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ tiêu hóa, làm dịu thần kinh, giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ. Trong bối cảnh cuộc sống hiện đại đầy áp lực, những công dụng ấy càng khiến trà hoa cúc trở thành thức uống được ưa chuộng.
Thôn Nghĩa Trai, xã Tân Quang, được xem là “thủ phủ” của nghề trồng và chế biến cúc chi tại Hưng Yên. Tư liệu dân gian và thần tích của làng ghi nhận từ hàng trăm năm trước, nơi đây đã nổi tiếng với nghề thuốc nam và trồng cây dược liệu.
Truyền thống bắt nguồn từ việc các bậc tiền nhân khai hoang, trồng thuốc, hành nghề y với tinh thần “cứu nhân độ thế,” để lại cho con cháu một di sản nghề nghiệp quý báu.
Đến nay, phần lớn hộ dân trong thôn vẫn gắn bó với nghề trồng dược liệu, trong đó hoa cúc chi sấy khô là sản phẩm chủ lực.
Những cánh đồng cúc vàng trải dài mỗi mùa hoa nở không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn trở thành hình ảnh đặc trưng, in đậm trong ký ức của bao thế hệ người dân địa phương.
Kỳ công từ bông hoa tươi đến trà hoa cúc khô
Để tạo ra một mẻ trà hoa cúc đạt chất lượng, người làm nghề phải trải qua nhiều công đoạn công phu.
Thời điểm thu hoạch được xem là yếu tố quyết định. Hoa phải được hái khi nở khoảng 80%, không quá non, cũng không để nở rộ quá lâu. Nếu thu hái chậm, hoa sẽ tàn, mất màu đẹp và giảm hàm lượng dược tính.
Việc hái hoa hoàn toàn thủ công. Người hái phải ngắt từng bông một, không để lại cuống, đồng thời khéo léo di chuyển trên luống để không làm gãy cành, bởi trên cây vẫn còn rất nhiều nụ cần tiếp tục phát triển. Đây là công đoạn tốn nhiều thời gian và công sức, đòi hỏi sự cẩn thận và kinh nghiệm, nên vào mỗi vụ thu hoạch, các hộ dân thường phải thuê thêm nhân công thời vụ.
Sau khi thu hái, hoa được làm sạch, để ráo sương tự nhiên rồi đưa vào sấy lạnh.
Phương pháp sấy này giúp giữ nguyên màu vàng tươi, hương thơm đặc trưng và hàm lượng dưỡng chất trong hoa, đồng thời bảo đảm tiêu chuẩn an toàn thực phẩm.
Từ những bông hoa tươi mỏng manh, thành phẩm hoa cúc khô có thể bảo quản lâu dài, thuận tiện cho việc vận chuyển đi nhiều tỉnh, thành trên cả nước.
Thích nghi để tồn tại trong đời sống hiện đại
Thay vì mai một theo thời gian, nghề làm trà hoa cúc khô ở Nghĩa Trai đang cho thấy sức sống bền bỉ nhờ khả năng thích nghi linh hoạt.
Nếu trước đây, người dân chủ yếu phơi hoa bằng nắng tự nhiên, phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết, thì ngày nay, nhiều hộ đã mạnh dạn đầu tư hệ thống máy sấy lạnh, máy hút ẩm và kho bảo quản đạt chuẩn.
Song song với cải tiến kỹ thuật, sự thay đổi trong cách tiếp cận thị trường cũng là yếu tố quan trọng. Trà hoa cúc không chỉ bán theo hình thức truyền thống mà còn được đóng gói chuyên nghiệp, in nhãn mác, mã QR truy xuất nguồn gốc, tham gia các hội chợ nông sản, gian hàng OCOP và được phân phối qua mạng xã hội, sàn thương mại điện tử.
Đặc biệt, để phù hợp với nhịp sống bận rộn của người tiêu dùng hiện đại, nhiều cơ sở đã phát triển các dòng sản phẩm mới như trà hoa cúc túi lọc, trà hoa cúc phối trộn long nhãn Hưng Yên, mật ong, kỷ tử, cam thảo... vừa tiện lợi, vừa gia tăng giá trị cho sản phẩm truyền thống.
Không chỉ mang lại nguồn thu nhập ổn định, nghề làm trà hoa cúc khô còn góp phần quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa làng quê.
Những cánh đồng cúc chi nở rộ mỗi dịp cuối năm đã trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách. Nhiều đoàn khách tìm về Nghĩa Trai để chụp ảnh, tìm hiểu quy trình làm trà, trải nghiệm hái hoa, sấy hoa và thưởng thức trà ngay tại vườn.
Mô hình kết hợp sản xuất-du lịch làng nghề đang giúp người dân mở rộng sinh kế mà vẫn bảo tồn được những tri thức dân gian quý giá. Nghề truyền thống vì thế không bị “đóng khung” trong quá khứ mà tiếp tục sống động trong đời sống đương đại.
Hương trà lan tỏa từ quá khứ đến hiện tại
Từ một loài hoa mộc mạc, người dân Hưng Yên đã tạo dựng nên một nghề nghiệp mang đậm chiều sâu lịch sử và giá trị nhân văn. Nghề làm trà hoa cúc khô ở Nghĩa Trai không chỉ là nghề sinh kế mà còn là ký ức, là niềm tự hào và là bản sắc văn hóa của cả một vùng đất.
Trong nhịp sống hiện đại, khi con người ngày càng quan tâm đến sức khỏe và sản phẩm tự nhiên, hương trà hoa cúc lại càng có cơ hội lan xa. Đó không chỉ là hương của một loài hoa, mà còn là hương của truyền thống - bền bỉ, lặng lẽ nhưng luôn hiện diện sâu sắc trong đời sống hôm nay./.