Lúa gạo là một trong những ngành hàng có thế mạnh của nông nghiệp Việt Nam, đồng thời cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.

Trong những năm qua, Việt Nam không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn đưa gạo trở thành mặt hàng xuất khẩu tỷ USD, đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu trên thế giới.

Những thành tựu ấn tượng

Nếu như trước năm 1989, Việt Nam vẫn còn phải nhập khẩu gạo thì đến năm 1989, 1,42 triệu tấn gạo Việt đã vươn mình ra thế giới.

Năm 2019, cả nước xuất khẩu 6,37 triệu tấn gạo, tương đương 2,81 tỷ USD. Năm 2020, mặt hàng gạo xuất khẩu tăng trưởng mạnh về giá nên dù sản lượng giảm gần 2,5%, tổng kim ngạch xuất khẩu vẫn đạt 3,07 tỷ USD, đứng thứ 2 trên thế giới (sau Ấn Độ).

Việt Nam không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn đưa gạo trở thành mặt hàng xuất khẩu tỷ USD, là một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu trên thế giới.

Đến năm 2021, bất chấp ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, gạo tiếp tục là nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, với tổng kim ngạch xuất khẩu đạt gần 3,3 tỷ USD.

Ngoài những thành tựu ấn tượng về sản lượng, kim ngạch xuất khẩu, những năm qua cũng đánh dấu sự chuyển hướng mạnh mẽ trong cơ cấu chủng loại gạo xuất khẩu của Việt Nam theo hướng dần chuyển dịch sang các loại gạo có giá trị gia tăng cao như gạo thơm, gạo japonica, gạo đặc sản…

Chất lượng gạo tăng lên là một trong những yếu tố quan trọng bậc nhất để tăng trưởng về giá trị cho xuất khẩu gạo.

Hiện nay, gạo Việt Nam xuất khẩu sang khoảng 80 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó châu Á vẫn là thị trường chính, tiếp đến là thị trường châu Phi.

Các thị trường gạo lớn nhất của Việt Nam là Philippines, Trung Quốc, Malaysia, Ghana, Cote d’Ivoire, Iraq, Indonesia, Hong Kong (Trung Quốc), Senagal…

Không chỉ giữ vững các thị trường truyền thống, quá trình tái cơ cấu nông nghiệp đã giúp hạt gạo Việt vươn tới nhiều thị trường khó tính hơn. Cộng với sự rộng mở của các hiệp định tự do thế hệ mới như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) hay Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA), hạt gạo Việt đã có thể chinh phục được những vùng đất mới.

Đặc biệt, gạo Việt cũng liên tục có mặt trong top đầu tại cuộc thi gạo ngon nhất thế giới. Tại cuộc thi World’s Best Rice do The Rice Trader tổ chức, gạo ST 25 của Việt Nam đã được đánh giá là gạo ngon nhất thế giới năm 2019, ngon nhì thế giới năm 2020.

Nâng cao chất lượng để thúc đẩy vị thế gạo Việt

Dù đạt được những kết quả đáng ghi nhận, nhưng theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, sự phát triển của ngành lúa gạo Việt Nam cũng đang đứng trước nhiều thách thức do hiệu quả còn thấp và tác động của biến đổi khí hậu, đặc biệt ở vùng sản xuất lúa trọng điểm Đồng bằng sông Cửu Long.

Để đáp ứng những yêu cầu mới cho sự phát triển cao hơn và bền vững hơn, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã phê duyệt “Đề án Tái cơ cấu ngành lúa gạo Việt Nam đến năm 2025 và 2030.”

Mục tiêu của Việt Nam là đến năm 2025 giữ diện tích đất lúa từ 3,6-3,7 triệu ha, sản lượng lúa từ 40-41 triệu tấn.

Về khối lượng xuất khẩu, Việt Nam đặt mục tiêu xuất khẩu khoảng 5 triệu tấn gạo, trong đó loại gạo thơm, đặc sản và gạo japonica chiếm 40%, gạo nếp 20%, gạo trắng phẩm chất cao 20%, gạo phẩm cấp trung bình và thấp 15%, sản phẩm chế biến từ gạo 5%; tỷ lệ gạo xuất khẩu có thương hiệu trên 20%.

Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2025 xuất khẩu khoảng 5 triệu tấn gạo, trong đó loại gạo thơm, đặc sản và gạo japonica chiếm 40%.

Đến năm 2030, đảm bảo tối thiểu sản lượng đạt 35 triệu tấn lúa/năm và xuất khẩu khoảng 4 triệu tấn gạo. Tuy nhiên, trong đó, loại gạo thơm, đặc sản và gạo japonica chiếm 45%, gạo nếp 20%, gạo trắng phẩm chất cao 15%, gạo phẩm cấp trung bình và thấp 10%, sản phẩm chế biến từ gạo 10%; tỷ lệ gạo xuất khẩu có thương hiệu trên 40%.

Để đạt được những mục tiêu trên, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn định hướng cần hạn chế việc chuyển đổi ở những nơi đất lúa có độ phì cao và có hệ thống thủy lợi hoàn chỉnh; chấm dứt tình trạng bỏ hoang đất lúa.

Đồng thời, diện tích gieo trồng lúa chuyển đổi linh hoạt theo hướng tăng tỷ lệ diện tích lúa luân canh (với rau màu, thủy sản) đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Đặc biệt, với Đồng bằng sông Cửu Long là vùng sản xuất lúa trọng điểm của cả nước, cũng là vùng chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu nặng nề nhất, cần sản xuất lúa thích ứng với biến đổi khí hậu; nâng cao giá trị và hiệu quả thông qua nâng cao chất lượng lúa gạo; mở rộng liên kết sản xuất-tiêu thụ, đẩy mạnh xuất khẩu.

Với Đồng bằng sông Hồng – vựa lúa của phía Bắc cần hướng đến thị trường nội địa, với xu thế tiêu dùng gạo đặc sản, gạo chất lượng cao gia tăng.

Về xuất khẩu gạo, Việt Nam tiếp tục thực hiện Chiến lược xuất khẩu gạo Việt Nam giai đoạn 2017-2020 và tầm nhìn 2030. Ngành sẽ tăng cường chọn tạo và phát triển giống lúa đáp ứng cơ cấu chủng loại gạo theo chiến lược xuất khẩu, trong đó ưu tiên cho giống lúa thơm, đặc sản và phát triển các vùng sản xuất tập trung theo giống được xác định có sự liên kết sản xuất-tiêu thụ, xuất khẩu.

Kiểm soát chặt chẽ quy trình sản xuất để sản phẩm có chất lượng đồng nhất và đảm bảo các chỉ tiêu vệ sinh an toàn thực phẩm. Ngoài ra, để đảm bảo xuất khẩu gạo đạt hiệu quả cao, cụ thể hóa chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo có thương hiệu và được gắn nhãn chứng nhận quốc gia gạo Việt Nam (Vietnam Rice). Hỗ trợ thiết lập các văn phòng giới thiệu, quảng bá gạo Việt Nam ở các thị trường trọng điểm.

Đặc biệt, theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cần tận dụng các Hiệp định thương mại tự do (FTA) để phát triển thị trường xuất khẩu gạo, trong đó tận dụng khả năng gạo xuất khẩu của Việt Nam có điều kiện thâm nhập các phân khúc gạo cao cấp.

Bên cạnh đó, cơ quan chức năng sẽ có các chương trình hỗ trợ hoạt động quốc tế quảng bá gạo Việt Nam, tổ chức Festival lúa gạo Việt Nam ở nước ngoài và tham gia các diễn đàn quốc tế về lúa gạo… nhằm góp phần đưa giá trị xuất khẩu gạo của Việt Nam tiếp tục đạt giá trị cao.

Thực hiện kế hoạch quảng bá gạo Việt Nam, Festival Lúa gạo Việt Nam lần thứ 5 sẽ được tổ chức từ ngày 7 đến 10/1 tại tỉnh Vĩnh Long, nhằm mang đến cơ hội quảng bá, giới thiệu sản phẩm, kết nối giao thương cho các doanh nghiệp gạo, đồng thời là dịp tôn vinh giá trị lúa gạo và vai trò quan trọng của người trồng lúa.

Festival là nơi để các doanh nghiệp, hợp tác xã và chính bản thân người nông dân được tiếp thị, quảng bá sản phẩm do mình làm ra, tăng cường liên kết hợp tác đầu tư để nâng cao năng lực cạnh tranh, khẳng định vị thế thương hiệu sản phẩm trên thị trường trong và ngoài nước./.