Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống đắc cử Ukraine Volodymyr Zelenskiy. (Nguồn: Daily Express) Chỉ vài ngày sau chiến thắng của ứng cử viên Volodymyr Zelenskiy trong bầu cử tổng thống Ukraine, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ký ban hành sắc lệnh về đơn giản hóa thủ tục cấp quốc tịch Nga cho công dân Ukraine sống tại hai Cộng hòa nhân dân tự xưng Donetsk và Lugansk.
Sau đó, lãnh đạo Nga còn để ngỏ khả năng áp dụng quy định này cho tất cả các công dân Ukraine.
Đáp lại, ông Zelenskiy đưa ra một tuyên bố kỳ lạ rằng Chính quyền Nga sẽ không thể “lôi kéo” được số đông công dân Ukraine bằng tấm hộ chiếu Nga, chỉ trừ những ai muốn có điều kiện kiếm tiền ở Nga, cũng như những người trốn truy cứu hình sự tại Ukraine.
[Tổng thống đắc cử Ukraine sẵn sàng đàm phán điều kiện mới với Nga]
Ông Zelenskiy cũng nói rằng Ukraine sẽ cấp quốc tịch cho “đại diện tất cả các dân tộc nào đang chịu đau khổ vì chế độ độc tài và tham nhũng."
Theo ông Zelenskiy, tấm hộ chiếu Nga sẽ khiến công dân Ukraine “bị bắt vì tham gia biểu tình hòa bình,” “không có bầu cử tự do và cạnh tranh,” và “hoàn toàn quên đi quyền tự nhiên và tự do con người.”
Những luận điệu “nắn gân” nhau giữa lãnh đạo hai nước đang có quan hệ căng thẳng cho thấy điều gì?
Đáp lại đề xuất cấp hộ chiếu Ukraine cho công dân Nga để cứu họ khỏi chế độ độc tài, ông Putin, vốn xứng danh là lão luyện trong nghệ thuật tranh cãi chính trị, lập luận rằng: “Điều đó nói lên rằng chúng ta có thể thỏa thuận với nhau, vì chúng ta có nhiều điểm chung…Tôi nói chung cho rằng (Nga và Ukraine) là một dân tộc, có cùng đặc điểm, cùng văn hóa, ngôn ngữ, lịch sử.”
Ông Putin nói thêm nếu Nga và Ukraine cùng cấp hộ chiếu cho công dân của nhau, thì hai nước sẽ càng nhanh đi đến một mẫu số chung – “quốc tịch chung”.
Ông Putin còn “nhắc nhở” lãnh đạo Ukraine “trật tự” khi đề nghị trả lại hộ chiếu Ukraine cho người “từng là người Gruzia, và hiện đang coi mình là người Ukraine,” cụ thể là cựu tổng thống Gruzia Mikheil Saakashvili.
Một đề nghị như “cái tát” vào mặt Tổng thống đương nhiệm Petro Poroshenko vì chính ông này đã cấp quốc tịch cho ông Saakashvili, sau đó (khi ông Saakashvili say sưa chống tham nhũng và thực chất là chống lại Chính quyền Kiev) thì chính ông lại tước quốc tịch và trục xuất ông Saakashvili khỏi Ukraine.
Còn về phía Ukraine, khi còn đó luật hạn chế nhập cảnh vào Ukraine đối với công dân Nga, đặc biệt là nam giới, khi hai nước còn đóng cửa không phận lẫn nhau, thì tuyên bố của ông Zelenskiy chỉ mang tính đầu cơ và mị dân.
Trong khi đó, Moskva đã có kế hoạch cụ thể để cấp hộ chiếu Nga.
Và như vậy, khó có thể xem cuộc “chào hỏi lịch sự” này giữa hai tổng thống là sự trao đổi tín hiệu về khả năng đàm phán và thỏa thuận.
Tổng thống mới được bầu của Ukraine còn đang đi chưa hết chặng đường tranh cử, còn đang lo việc “hạ bệ” đối phương hơn là xây dựng một quan điểm độc lập mang tính xây dựng.
Chỉ có điều ông Zelenskiy nhìn thấy Tổng thống Nga thay ông Poroshenko trong vai đối phương đó.
Cho đến nay, ông Zelenskiy chưa trình bày chi tiết quan điểm của mình về vùng Donbass. Những tuyên bố tranh cử của ông là điều kiện mà Moskva không chấp nhận, vì nó có nghĩa là “chấm hết” thỏa thuận Minsk.
Ông Zelenskiy phản đối cấp quy chế đặc biệt cho vùng Donbass, phản đối khoan hồng cho những người tham gia xung đột từ phía hai cộng hòa tự xưng, phản đối đối thoại trực tiếp với hai cộng hòa này.
Tuy nhiên, ông ủng hộ đưa Mỹ tham gia vào định dạng “Normandy,” cho dù bản thân Washington chưa chắc đã muốn như vậy.
Ngay cả trong vấn đề nhân đạo là trao đổi tù binh, tân tổng thống Ukraine cũng đề nghị thảo luận trong định dạng Normandy, ông không có tiêu chí rõ ràng cho cuộc trao đổi đó, mà chỉ có yêu cầu tối hậu thư với Moskva - rút đại diện Viktor Medvedchuk khỏi đàm phán.
Ông Medvedchuk là một trong những “đầu mối” hiếm hoi của Kremlin trong giới chính trị ở Ukraine và có thể đóng vai trò trung gian. Ngay cả ở các kênh chính thức cũng không rõ phải tiếp xúc với ai trong đội ngũ của ông Zelenskiy vì hầu như không có ai từng hoạt động chính trị cả.
Giới kinh doanh giải trí Nga là giới làm việc nhiều và thường xuyên với ông Zelenskiy song không nhẽ lại dùng kênh này. Từng có kinh nghiệm trong quá khứ, ca sỹ người Nga gốc Azerbaijan Emin Agalarov đã giúp tổ chức cuộc gặp của thành viên đội ngũ tranh cử của ông Trump với luật sư Nga Natalia Veselnitskaia.
Thế nhưng, cuộc gặp không đạt kết quả gì, ngoài một vụ bê bối về “can thiệp Nga."
Cho đến nay, qua những thông điệp trao đi đổi lại đó, khó mà dự đoán được ai sẵn sàng và có thể đi bước trước. Moskva dường như ám chỉ rằng không dự định nhượng bộ trước.
Ông Poroshenko đã đẩy con đường đối đầu đi quá xa: cả trong kinh tế, chính trị lẫn giữa hai dân tộc. Còn ông Zelenskiy thì vẫn chưa cho thấy ông có định xem xét lại các quyết định của người tiền nhiệm hay không.
Tổng thống đắc cử Volodymyr Zelenskiy (giữa) vẫy chào những người ủng hộ tại Kiev, Ukraine. (Nguồn: THX/TTXVN) Trong nội dung nghị sự của Nga, ngoài việc cấp hộ chiếu còn có việc dừng cung cấp dầu (chiếm hơn một nửa lượng dầu tiêu thụ của Ukraine) sang Ukraine kể từ ngày 1/6 tới. “Thủ tục cho phép” (xuất khẩu theo giấy phép đặc biệt của chính phủ) để ngỏ cửa cho các thương lượng chính trị. Nhưng chắc chắn là thương lượng với vị thế “cửa trên” của Nga.
Về lý thuyết, có thể đi bước trước chính ở trong lĩnh vực kinh tế, nối lại các quan hệ trước kia, cùng bãi bỏ án phạt. Ví dụ, án “phong tỏa nước” vùng Crimea từ phía Ukraine. Kim ngạch hàng hóa giữa Nga và Ukraine trong hai năm gần đây thậm chí có tăng chút ít so với thời 2014-2015.
Tiếp đó chuyển sang giải quyết vấn đề vùng Đông-Nam, thực hiện từng mục trong thỏa thuận Minsk.
Còn nếu không phải là thỏa thuận Minsk, thì có thể tạo ra một diễn đàn đàm phán khác, không phải là tối hậu thư “quay về thời điểm trước năm 2014.”
Tuy nhiên, thay vì chuẩn bị cho gặp gỡ hay đàm phán, thì Moskva và Kiev lại đang “đấu võ” trong khẩu chiến chính trị, đó không thể là con đường thoát khỏi ngõ cụt./.
