Phó giáo sư-tiến sỹ Nguyễn Đình Hòe, Trưởng Ban Phản biện, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) cho rằng giải thích hiện tượng nứt đất ở Lâm Đồng là do bơm hút nước ngầm quá nhiều là không hợp lý.
Đây chỉ là hệ thống khe nứt tách giãn, liên quan đến hoạt động trượt êm không động đất của đứt gãy đang hoạt động dưới sâu.
Bởi thị trấn Di Linh nằm trực tiếp trên lớp đất đỏ basalt, do độ hạt đất đỏ basalt rất mịn nên dù cho lớp đất này ngậm nước thì cũng không thể bơm hút được. Việc bơm hút nước ngầm tất nhiên chỉ có khả năng từ giếng khoan hay giếng đào đến tận lớp đá gốc vụn vỡ lót dưới lớp đất basalt.
Các đá vụn vỡ ở đây (thị trấn Di Linh) thường là đá basalt hoặc daxite cứng rắn. Các đới dập vỡ thường có tính thấm cao nên là đới hoàn lưu của nước ngầm, dễ bơm hút nhưng tính chịu tải lại khá cao.
Do đó, dù có bơm hút nước ngầm nhiều thì tầng chứa nước ngầm cũng không thể sụt lún gây nứt đất trên mặt, như ở các tầng chứa nước trong các lớp bồi tích tại các đồng bằng phù sa hay thung lũng sông suối.
Mặt khác, nứt đất do lún bề mặt liên quan đến bơm hút nước ngầm (hoặc khai thác hầm lò) thường có dạng vòng cung bao quanh tâm sụt lún. Các khe nứt thường tránh cắt qua các vật cản cứng mà có xu thế lượn quanh các vật cản này.
Trong khi đó dải nứt đất ở thị trấn Di Linh dạng tuyến, cắt qua tất cả các loại vật cản trên đường đi của nó cho thấy đây là hệ thống khe nứt tách giãn, liên quan đến hoạt động trượt êm không động đất của đứt gãy đang hoạt động dưới sâu.
Hơn nữa, từ kết quả khảo sát của Đề án nghiên cứu Địa động lực Biển Đông và vùng đất liền ven biển do Viện Hàn Lâm Khoa học Pháp tiến hành những năm 1988-1992 cũng cho thấy, Tây Nguyên chịu ảnh hưởng của hoạt động nâng trồi liên tục, khắp nơi phổ biến các đứt gãy thuận tách với hệ thống khe nứt tách giãn tạo điều kiện cho phun trào basalt, sau đó là nâng trồi lãnh thổ Tây Nguyên kéo dài từ cuối kỷ Neogen (khoảng từ 1 đến 5 triệu năm trước) cho đến ngày nay, để hình thành hệ thống cao nguyên phân bậc.
Các đứt gãy Tây nguyên được đo đạc tỉ mỉ cho thấy chúng đa phần là đứt gãy thuận, có trường ứng suất với trục nén ép cực đại Xichma 1 (ɕ 1) theo phương thẳng đứng. Đứt gãy thuận thường kèm theo động đất yếu dưới 5,5 độ Richter.
Tiến sỹ Đỗ Văn Lĩnh, Phó trưởng Liên đoàn Bản đồ địa chất miền Nam nhận xét nứt đất tại địa điểm này liên quan đến đứt gãy Bảo Lâm-Tam Hiệp có biểu hiện hoạt động trở lại. Đứt gãy Bảo Lâm – Tam Hiệp là đứt gãy vuông góc với hai đới đứt gãy lớn Đa Nhim-Biên Hòa và Tuy Hòa-Biên Hòa.
Nứt đất ngầm do sự trượt êm không động đất của các hệ đứt gãy, phát triển từ dưới sâu lên, lan tỏa về phía mặt đất dưới dạng cành cây. Nên nếu có nứt đất ngầm thì sẽ không có động đất vì năng lượng đứt gãy đã được giải phóng.
Vẫn còn chưa rõ nứt đất Di Linh là do nâng trồi dạng khối tảng của cao nguyên Di Linh, hay liên quan đến hoạt động hậu phun trào núi lửa. Nhưng đã là nứt đất loại này thì có năng lượng cực lớn, không một kết cấu nào dù tự nhiên hay nhân tạo có thể không bị khe nứt loại này cắt qua và gây sụp vỡ. Hiện tượng nứt đất ngầm ở Di Linh cho thấy vùng đất núi lửa Tây Nguyên vẫn đang "cựa quậy."
Vì thế, chúng ta cần quan trắc liên tục sự phát triển của nứt đất Di Linh, giám sát chặt các kho xăng dầu, kho hóa chất, các trạm xử lý nước thải, các đập nước…trên tuyến phát triển của nứt đất ngầm để tránh nứt vỡ gây rò rỉ hóa chất vào bồn nước ngầm, hay vỡ đập sau này khi mùa mưa đến.
Những phân tích trên đây dựa vào lý thuyết Biến vị nội mảng (Intraplate Deformation), một lĩnh vực của Kiến tạo mảng (Plate Tectoníc). Cần có nhũng khảo sát thực địa để xác nhận và bổ sung luận giải trên đây. Hoạt động nứt đất ngầm do đứt gãy đang hoạt động tạo ra không phải là hiện tượng hiếm gặp ở Việt Nam, kể cả vùng Tây Nguyên./.
Đây chỉ là hệ thống khe nứt tách giãn, liên quan đến hoạt động trượt êm không động đất của đứt gãy đang hoạt động dưới sâu.
Bởi thị trấn Di Linh nằm trực tiếp trên lớp đất đỏ basalt, do độ hạt đất đỏ basalt rất mịn nên dù cho lớp đất này ngậm nước thì cũng không thể bơm hút được. Việc bơm hút nước ngầm tất nhiên chỉ có khả năng từ giếng khoan hay giếng đào đến tận lớp đá gốc vụn vỡ lót dưới lớp đất basalt.
Các đá vụn vỡ ở đây (thị trấn Di Linh) thường là đá basalt hoặc daxite cứng rắn. Các đới dập vỡ thường có tính thấm cao nên là đới hoàn lưu của nước ngầm, dễ bơm hút nhưng tính chịu tải lại khá cao.
Do đó, dù có bơm hút nước ngầm nhiều thì tầng chứa nước ngầm cũng không thể sụt lún gây nứt đất trên mặt, như ở các tầng chứa nước trong các lớp bồi tích tại các đồng bằng phù sa hay thung lũng sông suối.
Mặt khác, nứt đất do lún bề mặt liên quan đến bơm hút nước ngầm (hoặc khai thác hầm lò) thường có dạng vòng cung bao quanh tâm sụt lún. Các khe nứt thường tránh cắt qua các vật cản cứng mà có xu thế lượn quanh các vật cản này.
Trong khi đó dải nứt đất ở thị trấn Di Linh dạng tuyến, cắt qua tất cả các loại vật cản trên đường đi của nó cho thấy đây là hệ thống khe nứt tách giãn, liên quan đến hoạt động trượt êm không động đất của đứt gãy đang hoạt động dưới sâu.
Hơn nữa, từ kết quả khảo sát của Đề án nghiên cứu Địa động lực Biển Đông và vùng đất liền ven biển do Viện Hàn Lâm Khoa học Pháp tiến hành những năm 1988-1992 cũng cho thấy, Tây Nguyên chịu ảnh hưởng của hoạt động nâng trồi liên tục, khắp nơi phổ biến các đứt gãy thuận tách với hệ thống khe nứt tách giãn tạo điều kiện cho phun trào basalt, sau đó là nâng trồi lãnh thổ Tây Nguyên kéo dài từ cuối kỷ Neogen (khoảng từ 1 đến 5 triệu năm trước) cho đến ngày nay, để hình thành hệ thống cao nguyên phân bậc.
Các đứt gãy Tây nguyên được đo đạc tỉ mỉ cho thấy chúng đa phần là đứt gãy thuận, có trường ứng suất với trục nén ép cực đại Xichma 1 (ɕ 1) theo phương thẳng đứng. Đứt gãy thuận thường kèm theo động đất yếu dưới 5,5 độ Richter.
Tiến sỹ Đỗ Văn Lĩnh, Phó trưởng Liên đoàn Bản đồ địa chất miền Nam nhận xét nứt đất tại địa điểm này liên quan đến đứt gãy Bảo Lâm-Tam Hiệp có biểu hiện hoạt động trở lại. Đứt gãy Bảo Lâm – Tam Hiệp là đứt gãy vuông góc với hai đới đứt gãy lớn Đa Nhim-Biên Hòa và Tuy Hòa-Biên Hòa.
Nứt đất ngầm do sự trượt êm không động đất của các hệ đứt gãy, phát triển từ dưới sâu lên, lan tỏa về phía mặt đất dưới dạng cành cây. Nên nếu có nứt đất ngầm thì sẽ không có động đất vì năng lượng đứt gãy đã được giải phóng.
Vẫn còn chưa rõ nứt đất Di Linh là do nâng trồi dạng khối tảng của cao nguyên Di Linh, hay liên quan đến hoạt động hậu phun trào núi lửa. Nhưng đã là nứt đất loại này thì có năng lượng cực lớn, không một kết cấu nào dù tự nhiên hay nhân tạo có thể không bị khe nứt loại này cắt qua và gây sụp vỡ. Hiện tượng nứt đất ngầm ở Di Linh cho thấy vùng đất núi lửa Tây Nguyên vẫn đang "cựa quậy."
Vì thế, chúng ta cần quan trắc liên tục sự phát triển của nứt đất Di Linh, giám sát chặt các kho xăng dầu, kho hóa chất, các trạm xử lý nước thải, các đập nước…trên tuyến phát triển của nứt đất ngầm để tránh nứt vỡ gây rò rỉ hóa chất vào bồn nước ngầm, hay vỡ đập sau này khi mùa mưa đến.
Những phân tích trên đây dựa vào lý thuyết Biến vị nội mảng (Intraplate Deformation), một lĩnh vực của Kiến tạo mảng (Plate Tectoníc). Cần có nhũng khảo sát thực địa để xác nhận và bổ sung luận giải trên đây. Hoạt động nứt đất ngầm do đứt gãy đang hoạt động tạo ra không phải là hiện tượng hiếm gặp ở Việt Nam, kể cả vùng Tây Nguyên./.
Quang Chính (TTXVN/Vietnam+)
