Việc cơ thể chúng ta không còn lớp lông dày như nhiều loài động vật có lẽ là một câu hỏi được nhiều người đặt ra, đặc biệt là với trẻ em.
Theo nhà khoa học Marika Chikina, giáo sư về Hệ thống sinh học tại Đại học Pittsburgh ở Mỹ, thực ra, con người không phải là loài động vật có vú duy nhất ít lông. Voi, tê giác và chuột chũi trụi lông cũng là những sinh vật có rất ít lông. Điều này cũng xảy ra với một số loài động vật có vú sống ngoài biển như cá voi và cá heo.
Các nhà khoa học cho rằng những loài động vật có vú đầu tiên – các sinh vật sống từ thời kỳ khủng long – từng có bộ lông khá dày. Tuy nhiên, qua hàng trăm triệu năm tiến hóa, một số loài, bao gồm cả con người, đã phát triển theo hướng ít lông hơn. Câu hỏi đặt ra ở đây là lợi ích của việc không có lớp “áo lông” tự nhiên là gì?
Trong vai trò một nhà sinh học chuyên nghiên cứu các gene kiểm soát mức độ mọc lông ở động vật có vú, giáo sư Chikina rất quan tâm tìm kiếm các câu trả lời cụ thể cho câu hỏi trên. Bà cho rằng việc con người, cùng với một số loài động vật khác, trở nên gần như không có lông là một trường hợp thú vị. Và đáp án cho câu hỏi vì sao chúng ta không có bộ lông dày nằm ở việc có những gene nào đã được “bật” lên hoặc “tắt” đi.
Lợi ích của lông
Với động vật có vú, lông đóng nhiều vai trò quan trọng. Chúng giúp giữ ấm, bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời và thương tổn, đồng thời giúp động vật ngụy trang trong môi trường sống.
Thậm chí, lông còn hỗ trợ động vật cảm nhận thế giới xung quanh. Bạn có từng thấy nhột khi có thứ gì đó lướt nhẹ qua da? Đó là do lông giúp bạn phát hiện những vật thể ở gần.
Con người thực ra vẫn có lông khắp cơ thể, nhưng thưa và mảnh hơn nhiều so với các họ hàng nhiều lông của mình. Ngoại lệ đáng kể là phần tóc trên đầu, có thể đóng vai trò bảo vệ da đầu khỏi ánh nắng.
Ở người trưởng thành, phần lông rậm hơn ở vùng nách và bộ phận sinh dục có thể giúp giảm ma sát giữa các vùng da và hỗ trợ điều hòa thân nhiệt thông qua việc phân tán mồ hôi.
Rõ ràng, lông có nhiều lợi ích. Vì vậy, cần có một lý do tiến hóa rất thuyết phục để con người dần mất đi phần lớn lông trên cơ thể.
Vì sao con người mất lông?
Câu chuyện bắt đầu cách đây khoảng 7 triệu năm, khi con người tách ra khỏi loài tinh tinh để trở thành một nhánh tiến hóa khác. Dù chưa thể chắc chắn vì sao con người ít lông hơn, giới khoa học đã nêu ra một giả thuyết mạnh liên quan đến mồ hôi.
Theo đó, con người có nhiều tuyến mồ hôi hơn hẳn tinh tinh và các loài động vật có vú khác. Mồ hôi giúp làm mát cơ thể. Khi bốc hơi khỏi da, nó mang theo nhiệt lượng, giúp chúng ta hạ nhiệt hiệu quả. Hệ thống làm mát này có thể là yếu tố sống còn đối với tổ tiên loài người, vốn bắt đầu sinh sống ở vùng thảo nguyên nóng bức của châu Phi.
Tất nhiên, hiện có nhiều loài động vật sống ở nơi nóng nực như vậy mà vẫn có lông dày. Nhưng con người lại có một chiến lược săn mồi đặc biệt dựa vào sự bền bỉ – con người kiên trì đuổi theo con mồi, cho đến khi nó kiệt sức vì nóng.
Con người không cần nhanh hơn con mồi, chỉ cần dai sức hơn. Con người sẽ tiếp tục chạy, cho đến khi con mồi quá mệt và quá nóng để có thể chạy tiếp. Khả năng đổ mồ hôi hiệu quả mà không bị cản trở bởi lớp lông dày đã giúp con người duy trì sức bền và săn mồi thành công theo cách này.
Gene kiểm soát mức độ mọc lông
Để hiểu rõ hơn về vấn đề mọc lông ở động vật có vú, nhóm nghiên cứu dưới quyền giáo sư Chikina đã so sánh thông tin gene của 62 loài khác nhau – từ người, tê tê cho đến chó và sóc. Bằng cách giải trình tự gene của các loài, nhóm đã xác định được những gene có liên quan đến việc giữ hoặc mất lông trên cơ thể.
Một trong những phát hiện đáng chú ý là con người vẫn mang đầy đủ các gene cần thiết để có một bộ lông dày. Tuy nhiên các gene này đã bị làm cho “im lặng”, hoặc nói cách khác là bị “tắt” đi.
Trong câu truyện cổ tích “Người đẹp và Quái vật”, con quái vật được mô tả có lớp lông dày bao phủ toàn thân. Xét theo thực tế loài người không có lông rậm, nghe có vẻ như quái vật chỉ là sản phẩm tưởng tượng thuần túy.
Thế nhưng ngoài đời thực, một số tình trạng hiếm gặp có thể khiến con người mọc lông rậm toàn thân. Tình trạng này có tên gọi là hypertrichosis, thường được ví như “hội chứng người sói” vì ngoại hình của người mắc phải.
Ví dụ, trong những năm 1500, một người đàn ông Tây Ban Nha tên là Petrus Gonsalvus đã chào đời với chứng hypertrichosis. Khi còn nhỏ, ông bị nhốt trong lồng sắt và được đưa đến làm “quà tặng” cho vua Henry II của Pháp.
Tuy nhiên, nhà vua nhanh chóng nhận ra Petrus là một con người bình thường, có thể học tập và phát triển như bất kỳ ai. Sau này, ông kết hôn với một phụ nữ và có tin nói ông đã trở thành nguồn cảm hứng cho câu chuyện “Người đẹp và Quái vật”.
Dù trong cuộc sống bạn có thể không bao giờ gặp ai mắc hội chứng hiếm gặp này, nhưng trường hợp của Petrus vẫn cho thấy gene có thể tạo ra những thay đổi rất đặc biệt và bất ngờ đối với con người, thậm chí nằm ngoài trí tưởng tượng của chúng ta.
