Người Mông có chữ viết riêng được soạn thảo theo bộ vần quốc ngữ nhưng họ không viết chữ lên giấy bản truyền thống.
Giấy thờ, giấy cắt vào dịp Tết, dịp lễ... tất cả đều là thông điệp cầu mong những điều tốt lành, may mắn của người sống gửi tới Tổ tiên, thần linh.
Người Mông quan niệm, nếu muốn những lời cầu khấn thành kính mau linh nghiệm tốt nhất là dùng giấy truyền thống do chính tay mình làm. Với quan niệm đó, ở chợ phiên lúc nào cũng có những gian hàng bán giấy bản, nhất là vào dịp Tết, ai đến chợ cũng thường ghé qua đây, mua một xấp giấy mang về nhà trang trí hay dùng cho những việc đầu Xuân, Năm mới.
Ông Sùng A Pha (49 tuổi) người Mông đến từ xã Pà Cò (Mai Châu, Hòa Bình) cho biết: "Người Mông chúng tôi làm giấy từ lâu rồi. Cứ vào những tháng cuối năm, cả xã lại vào rừng lấy cây giang để làm giấy."
Cây giang non được chẻ bỏ lớp vỏ xanh, cho vào nồi đun. Sau một đêm, người Mông vớt giang đã mềm ủ vào nơi mát, thỉnh thoảng tưới nước cho ẩm. Khi đã ngấu, người Mông dùng chầy gỗ đập thật nhuyễn, cho tới lúc sợi giang trở nên nhỏ, mịn đều. Sợi giang được hòa vào nước sạch, khuấy đều, lọc bỏ hết phần bã, là lúc người Mông có thể bắt tay vào làm giấy.
Không xeo giấy truyền thống như hầu hết các dân tộc anh em khác, người Mông căng một lớp vải mỏng với kích thước tùy thích trên giá đỡ làm bằng tre để tạo khuôn tráng giấy.
Trước khi đổ giấy, khuôn được vẩy nước làm ẩm. Sau đó, bột làm giấy được đổ trực tiếp lên khuôn sao cho thật mỏng, đều.
Công việc này đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo, thông thường do phụ nữ Mông làm. Gặp trời nắng, sau 4 tiếng, bột giấy sẽ khô, chỉ cần nhẹ nhàng bóc ra, người Mông đã thu được những tờ giấy bản truyền thống có kích thước tùy thích.
Cuộc sống ở khắp các bản làng của người Mông ngày càng khấm khá nên nghề làm giấy bản cũng có cơ hội phát triển hơn. Những nhóm làm giấy thủ công đã bắt đầu nhận được sự quan tâm của chính quyền, người dân địa phương.
Trước giấy chỉ tiêu thụ tại chỗ, nay được trao đổi, buôn bán rộng ra bên ngoài. Giờ giấy bản của người Mông được nhiều người biết đến hơn nhờ giá trị thẩm mỹ, lịch sử phát triển của nghề.
"Đây là nghề truyền thống của dân tộc mình, để làm ra những vuông giấy bền, chắc, cần biết các bí quyết trong từng khâu. Nguyên liệu có sẵn quanh nhà, bản mình hầu như nhà nào cũng làm giấy giang, nếu làm đúng cách, cho ra những mẻ giấy đẹp, chắc chắn sẽ có thêm của ăn, của để," ông Sùng A Pha tự hào chia sẻ thêm./.
