Nhiều phù điêu còn khá nguyên vẹn từ thế kỷ thứ VIII-IX, thuộc nền văn hóa Óc Eo. (Ảnh: Thanh Tân/TTXVN) Không chỉ ở các tỉnh miền Trung như Khánh Hòa, Bình Thuận, Ninh Thuận mới có tháp chàm mà ở Đông Nam Bộ cũng có một ngôi tháp cổ lâu đời gắn liền với văn hóa Óc Eo, đó chính là tháp cổ Bình Thạnh ở huyện Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh.
Tháp cổ Bình Thạnh - đặc trưng của nền văn hóa Óc Eo là một trong số những ngôi tháp hiếm hoi còn sót lại ở Đông Nam Bộ. Tháp được đặt tên là Tháp cổ Bình Thạnh, bởi công trình này nằm phía hữu ngạn sông Vàm Cỏ Đông tại ấp Bình Phú, xã Bình Thạnh, huyện Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh.
Tháp Bình Thạnh được phát hiện chính thức cùng Tháp Chóp Mạt-Tây Ninh đầu thế kỷ XX qua tài liệu báo cáo khảo cổ học Tây Ninh của thư viện nghiên cứu khảo cổ Đông Dương.
Đền tháp Bình Thạnh được xác định ra đời vào khoảng thế kỷ thứ VIII-IX, thuộc văn hóa Óc Eo. Trải qua hơn một nghìn năm tuổi, biết bao sự đổi dời của thời thế, tháp cổ Bình Thạnh vẫn giữ được gần như vẹn nguyên kiến trúc đặc biệt của mình, là một phần quan trọng trong di sản văn hóa của dân tộc.
Nằm trên khu đất cao và khá bằng phẳng, khu tháp cổ ẩn mình bên dưới những hàng cây xanh sum suê bóng mát, mang đến một khung cảnh vô cùng thơ mộng, hoang sơ, bí ẩn, nhưng cũng không kém phần thanh tịnh và trang nghiêm.
Tháp cổ Bình Thạnh có giá trị lịch sử lớn lao và vô cùng quý giá đối với di sản kiến trúc của dân tộc, vì đây chính là ngôi tháp duy nhất vẫn còn giữ được tường đá gần như nguyên vẹn kể từ khi được phát hiện.
[Chùa Bút Tháp - Ngôi chùa độc đáo lưu giữ bốn bảo vật quốc gia]
Kỹ thuật xây dựng của đền tháp Bình Thạnh khá tương đồng với các đền tháp Chăm ở miền Trung, sử dụng vật liệu gạch nung xếp chồng lên nhau một cách khéo léo và cực khít, mà không hề dùng đến chất liệu kết dính. Tuy nhiên điều đáng tiếc là kỹ thuật xây dựng này cho đến nay đã bị thất truyền, nhiều nhà khoa học, khảo cổ học cố gắng tìm kiếm, xong vẫn chưa có câu trả lời.
Tổng thể nhìn từ phía sau hông tháp cổ Bình Thạnh. (Ảnh: Thanh Tân/TTXVN) Tổng thể kiến trúc tháp cổ Bình Thạnh bao gồm ba tháp chính, tuy nhiên chỉ còn lại một tháp là còn được nguyên vẹn hình hài do được trùng tu vào năm 1998, còn hai tháp còn lại thì chỉ còn là dấu tích.
Ngôi tháp cổ có chiều cao 10 mét, được xây dựng trên nền đất hình vuông, mỗi cạnh dài 5 mét quay về đúng bốn hướng đông, tây, nam, bắc.
Cửa chính của tháp quay về hướng Đông, nhô hẳn ra ngoài, rộng 1 mét, cao 2 mét. Phía trên cửa chính là một phiến đá hình chữ nhật rộng 2 mét, cao 0,8 mét được chạm khắc hình hoa cúc cách điệu vô cùng tinh xảo, các vách của cửa chính cũng được chạm khắc hình phù điêu nổi.
Ngoài ra các cửa Tây, Nam, Bắc đều có cửa giả, được đắp nổi hoa văn vô cùng tinh tế, công phu.
Quan sát kỹ các vách tường của tháp có thể thấy các viên gạch được xếp chồng lên nhau vô cùng khít, mà chẳng cần dùng đến chất kết dính nào, đây chính là sự kỹ thuật xây dựng vô cùng tài hoa của người Chămpa cổ. Theo thời gian, rêu phong cổ kính nhuốm đầy trên các bức tường của tháp cổ, mang đến cho du khách cảm giác hoài niệm.
Sự tinh tế, khéo léo của những người thợ xây dựng còn được thể hiện qua các bức hoa văn, phù điêu được chạm khắc thành hình thần linh, hoa lá, chim muông… cực kỳ tinh xảo, trau chuốt, và đặc biệt là mang tính biểu tượng cao.
Các môtíp trang trí được xây lặp lại ở các phần thu nhỏ dần lên đỉnh tháp, tạo cho toàn bộ ngôi tháp có nhiều góc, cạnh, cộng thêm vào các bức phù điêu được đắp nổi quanh ngôi tháp nên đã tạo cho toàn bộ công trình tháp là một kiến trúc vững chắc và công phu.
Tháp Bình Thạnh được Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa năm 1993. Năm 1995, đình Bình Thạnh cũng đã được xây dựng bên cạnh tháp cổ. Nhà nước và tỉnh Tây Ninh nhiều lần tu sửa tháp cổ để gìn giữ lại một trong những di sản văn hóa của dân tộc.
Không chỉ mang giá trị lịch sử, kiến trúc, mà di tích tháp cổ Bình Thạnh còn ẩn chứa nhiều giá trị đặc biệt về đời sống văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng của người xưa. Kỹ thuật xây dựng, điêu khắc tài tình đã phản ảnh sự phát triển đỉnh cao của văn hóa Óc Eo.
Các nhà sử học, văn hóa học, khảo cổ học không ngừng tìm tòi, nghiên cứu để khám phá nhiều hơn nữa các giá trị đặc sắc của khu di tích cổ này.
Chính vì kỹ thuật điêu khắc trên mà tháp Bình Thạnh đã trở thành một trong những điểm du lịch ấn tượng ở Tây Ninh, thu hút đông đảo du khách ghé thăm để hiểu hơn về văn hóa Óc Eo - một phần làm nên giá trị văn hóa, lịch sử của dân tộc ngày nay./.
