“Thời gian qua, mặc dù Việt Nam đã rất nỗ lực thực hiện cải cách, tuy nhiên một số rào cản về thể chế vẫn đang ảnh hưởng đến quá trình chuyển đổi sang kinh tế thị trường, tái cơ cấu nền kinh tế và đổi mới mô hình tăng trưởng,” ông Nguyễn Bích Lâm, Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê chỉ ra những “điểm nghẽn” ảnh hưởng đến năng suất lao động của Việt Nam, tại Hội nghị “Cải thiện năng suất lao động quốc gia,” ngày 7/8.
Năng suất lao động của Việt Nam chỉ bằng 7,3% Singapore
Theo Báo cáo của Tổng cục Thống kê, năm 2018, tăng trưởng kinh tế của cả nước đạt 7,08% và năng suất lao động toàn nền kinh tế là 102 triệu đồng/lao động, tăng 6% so với năm 2017. Như vậy, năng suất lao động bình quân đã tăng 5,77%/năm (giai đoạn 2016-2018) và cao hơn so mức tăng bình quân 4,35%/năm (giai đoạn 2011-2015). Tính chung năng suất lao động (giai đoạn 2011-2018) đã tăng bình quân 4,88%/năm.
[Cách lựa chọn gói cước Internet ưu việt của doanh nghiệp]
Theo giá trị sức mua tương đương (PPP), năng suất lao động của Việt Nam đang rất thấp so với các nước trong khu vực. Năm 2018 , năng suất lao động của Việt Nam đạt 11.142 USD và bằng 7,3% năng suất lao động của Singapore, 19% của Malaysia, 37% của Thái Lan, 44,8% của Indonesia và 55,9% của Phillipines.
Do đó, ông Lâm đưa ra cảnh báo, “khoảng cách chênh lệch tuyệt đối vẫn tiếp tục gia tăng và nền kinh tế Việt Nam sẽ phải đối mặt với thách thức rất lớn để bắt kịp mức năng suất lao động của các nước khác trong thời gian tới.”
Hội nghị “Cải thiện năng suất lao động quốc gia,” ngày 7/8. (Ảnh: BTC/Vietnam+) Quy mô nền kinh tế quá nhỏ
Người đứng đầu ngành Thống kê chỉ ra, khoảng cách tuyệt đối về giá trị năng suất lao động chưa thể thu hẹp so với các nước trong khu vực là do Việt Nam có xuất phát điểm thấp đồng thời quy mô kinh tế quá nhỏ.
Bên cạnh đó, quy mô doanh nghiệp Việt Nam lại nhỏ bé, số doanh nghiệp vừa, nhỏ và siêu nhỏ chiếm khoảng 98% tổng số doanh nghiệp của cả nước. Chưa kể, tình trạng chung của các doanh nghiệp nội địa với tiềm lực tài chính hạn hẹp, khả năng đầu tư công nghệ hạn chế, kinh nghiệm về quản lý sản xuất yếu và năng lực cạnh tranh thấp.
Một trong những thực trạng khác được ông Lâm đề cập đến, quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế diễn ra còn rất chậm, khi mà các ngành công nghiệp, dịch vụ, tài chính, ngân hàng, du lịch (có tính chất động lực, huyết mạch của nền kinh tế) vẫn chiếm tỷ trọng thấp.
Ngoài ra, ông Lâm có nhấn mạnh một số điểm đáng lưu tâm khác, như ngành công nghiệp chế biến - chế tạo mặc dù dẫn dắt tăng trưởng năng suất lao động song vẫn chỉ tập trung ở khu vực sản xuất các sản phẩm xuất khẩu với nền tảng công nghệ thấp và trung bình.
Bởi trên thực tế, ngành công nghệ cao chỉ đang “tích tụ” ở khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) và cũng chỉ dừng ở các hoạt động lắp ráp, còn lại là nhập khẩu linh kiện và giá trị sản xuất nội địa thấp, tận dụng lao động giá rẻ… nên không tạo ra nhiều tác động lan tỏa đối với khu vực sản xuất trong nước, vì vậy tăng trưởng năng suất lao động chưa thể tạo ra những đột phá.
Chất lượng nguồn nhân lực thấp
Báo cáo của Tổng cục Thống kể chỉ ra, chất lượng nguồn nhân lực lao động tại Việt Nam còn rất hạn chế, với tỷ lệ lao động qua đào tạo thấp, chưa kể cơ cấu đào tạo không hợp lý dẫn đến sự thiếu hụt lao động có tay nghề cao. Và, nguyên nhân bắt nguồn từ khoảng cách giữa giáo dục nghề nghiệp và nhu cầu của thị trường lao động.
Thời gian qua, việc dịch cơ cấu lao động cả nước diễn ra khá nhanh song cơ cấu lao động trong khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản hiện còn khá lớn và chủ yếu là lao động giản đơn, công việc có tính thời vụ, không ổn định… vì vậy giá trị gia tăng tạo ra thấp, dẫn đến năng suất lao động thấp.
Tính đến năm 2018, Việt Nam còn 20,5 triệu lao động làm việc trong khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản và năng suất lao động tại khu vực chỉ đạt 39,8 triệu đồng/lao động, bằng 38,9% mức năng suất lao động chung của nền kinh tế.
Bên cạnh đó, trình độ công nghệ của khu vực doanh nghiệp còn khá lạc hậu và việc tham gia các hoạt động liên quan đến sáng tạo còn hạn chế. Theo báo cáo từ Ngân hàng Thế giới (năm 2015), Việt Nam chỉ có 15,7% doanh nghiệp chi tiêu cho các hoạt động nghiên cứu và phát triển.
Ông Nguyễn Chí Dũng, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư phát biểu. (Ảnh: BTC/Vietnam+) Quan hệ tương hỗ giữa năng suất lao động và tăng trưởng
Tại Hội nghị, ông Nguyễn Chí Dũng, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã thúc giục, tăng năng suất lao động là giải pháp mang tính “chìa khóa” để thực hiện thành công các mục tiêu chiến lược quốc gia trong 10 năm tới và tầm nhìn năm 2045.
Theo Bộ trưởng, Việt Nam cần đặc biệt lưu ý mối quan hệ tương hỗ giữa năng suất lao động và tăng trưởng GDP – “ năng suất cao thì tăng trưởng GDP cao và ngược lại tăng trưởng GDP cao thì năng suất lao động sẽ cao,” khi năng suất cao hơn và việc làm có chất lượng tăng sẽ tạo ra lợi ích “cấp số nhân.”
“Tăng năng suất lao động phải gắn chặt với tiến trình cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao sức cạnh tranh, sức chống chịu của nền kinh tế. Và, việc sớm thành lập Ủy ban Năng suất quốc gia là rất cần thiết (trong đó hình thành bộ máy, cơ quan chuyên sâu về năng suất lao động thực hiện nhiệm vụ điều phối, phối hợp các động lực tăng năng suất quốc gia) đồng thời khẩn trương xây dựng Chiến lược quốc gia về nâng cao năng suất lao động của Việt Nam với mục tiêu chung và cụ thể trong từng giai đoạn để năng suất lao động của Việt Nam bắt kịp các nước trong khu vực,” Bộ trưởng nói.
Về phía doanh nghiệp, ông cho rằng, khu vực kinh tế này cần có sự chủ động tìm kiếm các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị, nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy các sáng kiến kinh doanh, ứng dụng các mô hình quản trị doanh nghiệp tốt, hiện đại. Theo đó, doanh nghiệp cần xác định chiến lược kinh doanh phù hợp, phát triển những sản phẩm mới có giá trị gia tăng và hàm lượng công nghệ cao…
Với người lao động, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, “cần tăng cường trau dồi kiến thức, tay nghề, kỹ năng nghề nghiệp. Bởi mỗi một người lao động cần phải trở thành hạt nhân của đổi mới sáng tạo, phát huy sáng kiến… khẳng định được năng lực cá nhân, tăng năng suất, tăng thu nhập đồng thời khẳng định được giá trị văn hóa và con người Việt Nam trong thời đại mới”./.
