Lần đầu tiên, vấn đề khởi nghiệp được đặt thành một chủ đề quan tâm bàn thảo ở quy mô rộng tại Diễn đàn Kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC).
Với sáng kiến của Việt Nam, Diễn đàn Khởi nghiệp đã được tổ chức trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng Hội nghị các Bộ trưởng doanh nghiệp nhỏ và vừa APEC 2017, trong hai ngày 11 và 12/9, tại Thành phố Hồ Chí Minh. Và đây cũng là một trong những chủ đề chính của Năm APEC Việt Nam 2017.
Theo Bà Phạm Thị Thu Hằng, Tổng thư ký Phòng Thương Mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), đơn vị chủ trì Diễn đàn, kinh tế quốc tế hội nhập sâu rộng, song các quốc gia có trình độ đổi mới, sáng tạo sẽ có nhiều cơ hội cũng như năng lực cạnh tranh mạnh hơn trong “sân chơi chung.” Toàn cầu bước vào giai đoạn kỷ nguyên số, khởi nghiệp sáng tạo trở thành nhu cầu của tất cả các quôc gia trên thế giới, đây cũng là vấn đề quan trọng nhất trong phát triển kinh tế khu vực APEC.
Trong khu vực, hệ sinh thái khởi nghiệp giữa các nhóm phát triển trong APEC có sự khác biệt rất lớn, điều kiện kinh doanh có xu hướng tỷ lệ thuận với trình độ phát triển kinh tế. Cụ thể, các nền kinh tế càng phát triển, điều kiện kinh doanh càng có xu hướng được cải thiện.
Kết quả nghiên cứu GEM (Global Entrepreneurship Monitor) cho thấy, các nước Hàn Quốc, Canada, Nhật Bản, Mỹ, Australia, Singapore, HongKong, Đài Loan- Trung Quốc đã tiến vào giai đoạn 3 (phát triển dựa trên đổi mới), đang dẫn dắt hệ sinh thái khởi nghiệp trong khu vực APEC.
Theo sát đó, nhóm bảy quốc gia là Indonesia, Chile, Peru, Mexico, Thái Lan, Trung Quốc và Malaysia cũng bước vào giai đoạn trong giai đoạn 2 (phát triển dựa trên hiệu quả).
Trong khi, hệ sinh thái khởi nghiệp của Việt Nam cùng Nga và Philippines xuất phát ở giai đoạn 1 (nhóm phát triển dựa trên yếu tố đầu vào).
Thực tiễn chỉ ra, trong cùng một khu vực, các nền kinh tế phát triển dựa trên đổi mới cao luôn “nắm trong tay” những cơ hội tham gia vào các lĩnh vực lớn, thông qua các sáng kiến thúc đẩy sáng tạo và tạo ra sự bùng nổ về ý tưởng.
Bà Phạm Thị Thu Hằng, Tổng thư ký Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phát biểu tại Họp báo công bố Diễn đàn khởi nghiệp APEC (Ảnh: Hoàng Hải-TTXVN)
Bà Hằng nhấn mạnh, kinh nghiệm từ các nền kinh tế thuộc nhóm 3, một hệ sinh thái khởi nghiệp thuận lợi sẽ giúp người dân nắm bắt được các cơ hội kinh doanh và đây chính là “chìa khóa” phát triển đất nước. Do vậy, việc xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp, hoàn thiện các điều kiện khởi sự kinh doanh… đang trở nên bức thiết đối với các nước đang phát triển như Indonesia, Phillipines, Thái Lan, Việt Nam…
Tại Diễn đàn Khởi nghiệp APEC 2017, đại diện các nền kinh tế đã trao đổi, bàn luận, đưa ra các sáng kiến cùng nhau xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp kết nối, năng động, sáng tạo trong APEC, định hướng một Hệ sinh thái khởi nghiệp chung APEC đến năm 2020.
Theo các Bộ trưởng khu vực, môi trường hiện tại và năng lực thể chế thúc đẩy doanh nghiệp khởi nghiệp trong khu vực (bao gồm khung pháp lý, chính sách công và quỹ đầu tư mạo hiểm ...) vẫn là một thách thức và cần thiết phải có sự hỗ trợ của thành viên APEC.
Do đó, Tuyên bố chung Hội nghị các Bộ trưởng doanh nghiệp nhỏ và vừa APEC 2017 kêu gọi, các nền kinh tế có những sáng kiến loại bỏ các rào cản gây trở ngại đến các hoạt động khởi sự sáng tạo. Như vậy, mỗi nền kinh tế cần có những hành động cụ thể, hỗ trợ các doanh nghiệp thành lập mới, thông qua các khuôn khổ pháp lý thúc đẩy môi trường kinh doanh thân thiện, đảm bảo điều kiện tiếp cận các nguồn lực đồng thời xây dựng mạng lưới, đối tác khởi nghiệp.
Các Bộ trưởng khu vực đánh giá cao việc Việt Nam đã tổ chức thành công Diễn đàn Khởi nghiệp APEC 2017. Diễn đàn này đã tạo cơ hội lý tưởng cho các nền kinh tế thành viên chia sẻ kinh nghiệm, ý tưởng và tìm kiếm công cụ phù hợp nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp, kiến tạo một cộng đồng khởi nghiệp hòa vào mạng lưới toàn khu vực.
Kinh tế số hoá là xu hướng bắt buộc trong khu vực cũng như trên thế giới, do đó khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cũng là một trong những nội dung quan trọng được Diễn đàn Khởi nghiệp đề cập tới.
Trong bối cảnh chung, hầu hết các doanh nghiệp khởi nghiệp đang phát triển dựa trên sáng tạo đổi mới của công nghệ, điều này cũng làm thay đổi cách nhìn phát triển kinh tế - xã hội toàn cầu.
Tại Việt Nam, ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VCCI, nhấn mạnh: “Nền kinh tế và các doanh nghiệp đang đứng trước sự sự tích hợp của hai làn sóng cải cách thể chế và công nghệ số. Nếu tận dụng tốt cơ hội này, doanh nghiệp nói riêng, đất nước nói chung sẽ phát triển theo cấp số nhân, chứ không phải cấp số cộng.”
Ông Lộc cho rằng, trong nền kinh tế số, thế giới đang nhỏ lại và doanh nghiệp nhỏ thì đang lớn lên. Bởi, công nghệ số đang tạo nên nền tảng cho sự bình đẳng giữa các doanh nghiệp lớn với doanh nghiệp nhỏ và vừa trong việc tiếp cận tri thức, tiếp cận với thị trường.
“Trong nền kinh tế tri thức, Việt Nam sẽ có một thế hệ các doanh nghiệp mới với đặc trưng quan trọng: vốn nhỏ - trí tuệ lớn,” ông nói.
Đại biểu của các nền kinh tế trao đổi bên lề Diễn đàn khởi nghiệp APEC 2017. (Ảnh: Hoàng Hải-TTXVN)
Tuy nhiên, để có một nền kinh tế số, thì trước hết Việt Nam cần phải có một lực lượng lao động có kỹ năng được đào tạo chuyên nghiệp về khởi nghiệp, kinh doanh, khoa học, kỹ thuật.
Tiêu chí “Giáo dục, đào tạo về khởi nghiệp, tăng cường kỹ năng nghề cho giới trẻ” là một trong những chỉ số quan trọng để đánh giá hệ sinh thái khởi nghiệp hiệu quả tại APEC.
Một trong những yếu tố cần thiết để giúp các lãnh đạo khởi nghiệp tại Việt Nam có thể hội nhập vào nền kinh tế tri thức là trình độ ngoại ngữ. Ông Đào Huy Giám, Tổng thư ký Diễn đàn Kinh tế Tư nhân Việt Nam thẳng thắn chỉ ra “ngôn ngữ là yếu tố tiên quyết để có thể tham gia vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Việt Nam mặc dù phổ cập tiếng Anh từ rất sớm, nhưng chỉ có khoảng 30% dân số tiếp cận ngôn ngữ này, so sánh với các quốc gia đứng đầu về khai thác kinh tế số, công nghệ thông tin…, trên 90% dân số của họ thông dụng tiếng Anh và một nửa dân số có thể sử dụng thêm một hoặc hai ngoại ngữ khác.”
Điểm nhấn tại Diễn đàn Khởi nghiệp năm nay đặt mục tiêu về khả năng khởi sự bền vững. Theo đó, các doanh nghiệp muốn phát triển vững mạnh và có thể tham gia được vào chuỗi giá trị toàn cầu yêu cầu phải tuân thủ các quy định pháp luật, đạo đức kinh doanh.
Có thể thấy tinh thần khởi nghiệp của người Việt dẫn đầu thế giới qua kết quả 95% người tham gia “Khảo sát về tinh thần khởi nghiệp” (do Tập đoàn Amway, Đại học Technische Universitat Munchen - Đức và Công ty nghiên cứu thị trường GFK thực hiện) cho biết, họ có thái độ tích cực với tinh thần khởi nghiệp, làm chủ.
Tuy nhiên trên thực tế, chất lượng khởi nghiệp lại là vấn đề rất cần phải suy nghĩ. Và quan trọng hơn, người Việt lo sợ thất bại trong khởi sự kinh doanh ở mức cao, đứng thứ 8/60 quốc gia tham gia khảo sát của GEM (Global Entrepreneurship Monitor), năm 2015.
Theo các chuyên gia, khả năng kinh doanh và sự lo sợ thất bại có tỷ lệ nghịch với nhau. Hơn thế, sự ám ảnh về những “thất bại” sẽ là những rào cản khiến số đông không dám bắt tay khởi sự dù họ có nhận thấy cơ hội kinh doanh.
Do đó, tỷ lệ khởi nghiệp trong doanh nghiệp ở Việt Nam đạt mức rất thấp 0,6%, (xếp thứ 51/60 thấp hơn mức trung bình 1,1% của các nước phát triển ở giai đoạn 1). Đáng quan ngại hơn, các hoạt động kinh doanh trong giai đoạn khởi nghiệp chủ yếu phục vụ người tiêu dùng (74,5%). Trong khi, tỷ lệ các hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực chế biến và phục vụ doanh nghiệp rất thấp so với các nước phát triển ở giai đoạn 2 (14,4% và 3,3% so với 24% và 11,5%).
Việc tham gia vào chuỗi giá trị là một hạn chế lớn, khi tỷ lệ hoạt động khởi nghiệp trong lĩnh vực phục vụ doanh nghiệp của Việt Nam chỉ xếp thứ 55/60. Ba lý do từ bỏ kinh doanh phổ biến của người Việt, khó khăn tài chính (29,2%), kinh doanh không thuận lợi (22,2%) và có cơ hội việc làm tốt hoặc cơ hội kinh doanh khác (19,4%).
Diễn đàn khởi nghiệp APEC 2017 trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng về doanh nghiệp nhỏ và vừa - APEC 2017, ngày 12/9/2017, tại Thành phố Hồ Chí Minh (Ảnh: Hoàng Hải-TTXVN)
Điều này phù hợp với kết quả công bố từ Tổng cục Thống kê trong các năm qua. Các doanh nghiệp nhỏ (quy mô vốn dưới 10 tỷ đồng) chiếm phải giải thể thường chiếm tỷ trọng trên 90%. Việc thất bại trong quá trình khởi sự kinh doanh không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý của chủ doanh nghiệp, mà nó còn mất đi hàng loạt công ăn việc làm, tổn thất thời gian, cải vật chất của xã hội.
Tiến sỹ Lương Minh Huân, Viện Phát triển doanh nghiệp, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam – VCCI cho rằng, để giúp người dân vượt qua rào cản trên, ngoài việc cải thiện môi trường kinh doanh thì Việt Nam cần phải có những giải pháp nâng cao khả năng kinh doanh của họ.
Báo cáo GEM chỉ ra, bốn yếu tố thuận lợi cho hoạt động khởi nghiệp ở Việt Nam đó là sự năng động của thị trường nội địa, văn hóa và chuẩn mực xã hội, chính sách của Chính phủ và cơ sở hạ tầng, thậm chí những chỉ số này được đánh giá tốt hơn cả mức trung bình ở các nước thuộc giai đoạn 3.
Song ngược lại, bốn yếu tố kém tạo thuận lợi cho khởi sự kinh doanh ở Việt Nam vị trí thấp nhất là giáo dục về kinh doanh ở bậc phổ thông, giáo dục về kinh doanh sau phổ thông, tài chính cho kinh doanh và chương trình hỗ trợ của Chính phủ. Những chỉ số này được đánh giá là kém hơn mức trung bình của các nước thuộc giai đoạn 1, cùng giai đoạn phát triển với Việt Nam.
Trước đó, tại Diễn đàn, "Khởi nghiệp sáng tạo-Hiểu đúng, hành động đúng" do Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam và Diễn đàn Kinh tế Tư nhân Việt Nam (VPSF), Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ khẳng định, Chính phủ sẽ thúc đẩy hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp hoàn chỉnh, về cơ chế, sự gia đời của các quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ hỗ trợ khởi nghiệp, quỹ phát triển khoa học công nghệ, trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp, nhằm tạo môi trường giúp cộng đồng khởi nghiệp hình thành và vận hành có hiệu quả, phát triển trong các lĩnh vực, ngành nghề, vượt qua các rào cản như tài chính, hành chính, kiến thức thị trường, kỹ năng quản trị.
“Làn sóng khởi nghiệp thực sự mang lại hiệu quả thực chất, không chỉ là phong trào,” Phó thủ tướng nhấn mạnh.
