Sở hữu trí tuệ đang đóng một vai trò ngày càng quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội. Trong bối cảnh hội nhập của nền kinh tế, các giá trị của doanh nghiệp tạo ra từ các tài sản trí tuệ như sáng chế, bí mật kinh doanh, bản quyền… đang trở thành chìa khóa giúp doanh nghiệp tăng trưởng, giúp quốc gia nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy phát triển nền kinh tế.
Tuy nhiên, trên thực tế, vi phạm sở hữu trí tuệ lại đang diễn ra ở nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có các nền kinh tế thành viên Diễn đàn kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC). Để đối phó với vấn nạn này, không chỉ mỗi quốc gia phải tăng cường các công cụ của chính mình, mà còn đòi hỏi sự hợp tác trong khu vực và toàn cầu nhằm tăng tính hiệu quả của hệ thống bảo hộ sở hữu trí tuệ cũng như khuyến khích sử dụng, khai thác và thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ…
Đây cũng chính là một chủ đề quan trọng của Năm APEC Việt Nam 2017. Trong khuôn khổ này, Việt Nam phối hợp với Ban Thư ký APEC tổ chức cuộc họp lần thứ 44 Nhóm chuyên gia APEC về Sở hữu trí tuệ (IPEG 44) trong khuôn khổ SOM 1 tại Nha Trang, tháng 2/2017 và IPEG 45 trong khuôn khổ SOM 3, tại Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 8/2017, nhằm chia sẻ kinh nghiệm, tăng cường đối thoại, tìm ra những lối đi phù hợp, thúc đẩy bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho mỗi quốc gia.
Thực tế cho thấy, vấn đề vi phạm bản quyền, tiêu thụ hàng giả, hàng nhái đã là vấn nạn ở nhiều quốc gia bấy lâu nay. Không chỉ mức độ và phạm vi vi phạm, mà trong nền kinh tế số, thủ đoạn vi phạm lại ngày càng tinh vi, gây khó khăn cho lực lượng thực thi công tác bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.
Đơn cử như việc một mẫu điện thoại mới của Apple, Samsung vừa ra đời, ngay lập tức đã có những chiếc điện thoại nhái “ăn theo.” Lớn hơn, chúng ta vẫn thấy những vụ kiện “triệu đô” như việc Tòa phúc thẩm liên bang Mỹ ngày 7/10/2016 đã khôi phục bản án buộc Samsung phải trả khoản tiền bồi thường gần 120 triệu USD cho Apple vì vi phạm các bằng sáng chế, trong đó có bằng sáng chế tính năng "slide-to-unlock" (trượt mở khóa màn hình điện thoại) và tự động sửa lỗi chính tả…
Ở một dẫn chứng khác, theo Liên đoàn đồng hồ Thụy Sĩ, mỗi năm, Trung Quốc bán ra thị trường thế giới 30 triệu đồng hồ nhái của Thụy Sĩ, nhiều hơn con số 25 triệu đồng hồ thật mà các hãng đồng hồ bán ra. Ngành công nghiệp đồ nhái của Trung Quốc đã tăng trưởng rất nhanh, từ 250 tỷ USD năm 2007 lên 461 tỷ USD năm 2013…
Tại Việt Nam, việc xâm phạm sở hữu trí tuệ xảy ra ở nhiều lĩnh vực, cả ở khu sản xuất, chế biến, lưu thông và xuất nhập khẩu. Một ví dụ trong lĩnh vực bản quyền phần mềm, từ 2006-2015, Thanh tra Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tiến hành thanh tra 541 doanh nghiệp, kiểm tra 27.602 máy tính, lập 499 biên bản xử phạt vi phạm hành chính với tổng số tiền là 8,613 tỷ đồng, chuyển một hồ sơ sang cơ quan điều tra. Trong số các doanh nghiệp vi phạm, có nhiều đơn vị có vốn đầu tư nước ngoài.
Đại biểu đại diện các nền kinh tế APEC chụp ảnh chung. Ảnh: Phương Hoa – TTXVN
Bởi vậy, phiên họp về sở hữu trí tuệ tại APEC 2017 được nhiều quốc gia quan tâm đặc biệt. Trong đó, chú trọng đến tăng cường đối thoại về chính sách sở hữu trí tuệ và thảo luận các biện pháp nhằm tăng cường tính hiệu quả của hệ thống bảo hộ sở hữu trí tuệ, thực hiện Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (Hiệp định TRIPS của WTO)…
Theo ông Đinh Hữu Phí, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ), hoạt động hợp tác trong APEC về sở hữu trí tuệ bao gồm: Đối thoại chính sách về sở hữu trí tuệ như thảo luận về các vấn đề liên quan đến vòng đàm phán Doha, bảo hộ các đối tượng mới, bảo hộ sáng chế công nghệ sinh học và phần mềm máy tính, chỉ dẫn địa lý và tri thức truyền thống; Thảo luận và triển khai các biện pháp hỗ trợ thương mại và đầu tư như Sáng kiến chống hàng giả và hàng xâm phạm sở hữu trí tuệ, thành lập Trung tâm dịch vụ sở hữu trí tuệ của từng nền kinh tế thành viên APEC; Thảo luận và triển khai các hoạt động nhằm hỗ trợ việc xác lập quyền một cách nhanh chóng như gia nhập các điều ước quốc tế, hài hoà hoá đơn nhãn hiệu, hợp tác về thẩm định và tra cứu, phổ biến thông tin bằng các phương tiện điện tử; Thảo luận và triển khai các biện pháp nhằm thúc đẩy việc sử dụng sở hữu trí tuệ như quản lý quyền sở hữu trí tuệ, nâng cao nhận thức của công chúng về sở hữu trí tuệ, sử dụng thông tin sáng chế; Triển khai và xây dựng các dự án nhằm củng cố và phát triển hệ thống bảo hộ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ của các nền kinh tế thành viên APEC.
Bên cạnh đó, hằng năm, các nền kinh tế thành viên APEC đều xây dựng Chương trình hành động quốc gia (IAP) nhằm tăng cường bảo hộ đầy đủ các đối tượng sở hữu trí tuệ theo quy định của Hiệp định TRIPS, đẩy nhanh quy trình cấp văn bằng bảo hộ, tăng cường giải quyết tranh chấp về sở hữu trí tuệ và tăng cường thực thi quyền sở hữu trí tuệ. Theo các chuyên gia, trong nền kinh tế số, việc vi phạm lại ngày càng tinh vi, gây khó khăn cho lực lượng thực thi công tác bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.
Các hoạt động của Nhóm IPEG trong năm APEC Việt Nam 2017 bám sát 4 ưu tiên chung, là: Thúc đẩy tăng trưởng bền vững, sáng tạo và bao trùm; Đẩy mạnh liên kết kinh tế khu vực sâu rộng; Nâng cao năng lực cạnh tranh, sáng tạo của doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSMEs) trong kỷ nguyên số; Tăng cường an ninh lương thực và nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Với sự tham dự của hơn 100 đại biểu đến từ 21 nền kinh tế, cuộc họp IPEG 44 đã bám sát mục đích chung của hợp tác APEC về sở hữu trí tuệ, bao gồm tăng cường đối thoại về chính sách sở hữu trí tuệ và thảo luận các biện pháp nhằm phát huy tính hiệu quả của hệ thống bảo hộ sở hữu trí tuệ, thực hiện Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (Hiệp định TRIPS của WTO); nỗ lực triển khai có hiệu quả Kế hoạch hành động tập thể (CAP) về sở hữu trí tuệ nhằm đạt các mục tiêu Bogor của APEC về tự do hóa thương mại và đầu tư vào năm 2020; phát triển nguồn nhân lực về sở hữu trí tuệ cho các nền kinh tế đang phát triển và chậm phát triển; đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền quảng bá nâng cao nhận thức của công chúng về sở hữu trí tuệ; khuyến khích sử dụng, khai thác và thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ.
Tong khuôn khổ Hội nghị lần thứ nhất các quan chức cao cấp APEC (SOM 1) và các cuộc họp liên quan từ ngày 18/2/2017 đến 3/3/2017, ngày 18/2/2017, tại thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, diễn ra cuộc họp Nhóm chuyên gia về sở hữu trí tuệ (IPEG). Ảnh: Nguyễn Khang – TTXVN
Tại diễn đàn này, đoàn Việt Nam có hai bài trình bày về Quy trình xử lý đơn đăng ký quốc tế nhãn hiệu theo Hệ thống Madrid tại Cục Sở hữu trí tuệ và Hoạt động đổi mới, sáng tạo của Việt Nam trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Bên lề cuộc họp IPEG 44, đoàn Việt Nam còn có các cuộc họp song phương với một số nền kinh tế thành viên như Hàn Quốc, Hoa Kỳ để bàn kế hoạch hợp tác song phương về sở hữu trí tuệ trong thời gian tới.
Trong khi đó, IPEG 45 thu hút các đoàn đại biểu từ 19/21 nền kinh tế. Ngoài đóng góp các ý kiến, kinh nghiệm về hoạt động bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, các đại biểu đã chia sẻ, thảo luận các nội dung trọng tâm; mục đích chung của hợp tác APEC về sở hữu trí tuệ… Đoàn Việt Nam có các bài trình bày giới thiệu về hệ thống nộp đơn điện tử đang vận hành tại Cục Sở hữu trí tuệ từ tháng 1/2017 và quá trình chuẩn bị gia nhập Thỏa ước La Hay về Đăng ký quốc tế kiểu dáng công nghiệp.
“Với tư cách nước chủ nhà, Việt Nam đã chủ động tích cực tham gia vào các hoạt động của Nhóm IPEG, đồng chủ trì triển khai một số sáng kiến, dự án liên quan đến bảo hộ giống cây trồng, thực thi quyền sở hữu trí tuệ tại biên giới… góp phần để các sự kiện về sở hữu trí tuệ trong năm APEC 2017 đạt được nhiều kết quả tốt đẹp, trên cơ sở đó góp phần đạt được các mục tiêu Bogor của APEC về tự do thương mại và đầu tư vào năm 2020,” ông Đinh Hữu Phí nói.
Thực tế trong nhiều năm qua, Việt Nam đã rất nỗ lực trong việc thúc đẩy thực thi quyền sở hữu trí tuệ. Trong chuyến thăm Việt Nam vào đầu năm nay, ông Francis Gurry, nguyên Tổng Giám đốc Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) cho biết kể từ lần đầu tới Việt Nam vào năm 2010, ông thực sự ấn tượng về sự phát triển tại đây.
“Ở Việt Nam, tôi thấy các chính sách trong lĩnh vực bảo vệ sở hữu trí tuệ, đổi mới sáng tạo đã được ban hành. Và khi nền kinh tế ngày càng phát triển thì đổi mới sáng tạo sẽ đóng vai trò quan trọng hơn. Trong tương lai, tôi nghĩ rằng đổi mới sáng tạo sẽ có sự hiện diện khắp nơi, trong mọi hoạt động của nền kinh tế Việt Nam,” ông nói.
Tại buổi gặp với ông Francis Gurry, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho hay, Chính phủ Việt Nam đang chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương rà soát, đề xuất sửa đổi các quy định pháp luật, thay đổi mạnh mẽ cách làm, quy trình, thủ tục, cơ chế thẩm định, thực thi quyền sở hữu trí tuệ để tạo bước đột phá, thúc đẩy đổi mới hệ thống sáng tạo quốc gia như mô hình của thế giới, đặt doanh nghiệp ở vị trí trung tâm, Nhà nước, Viện nghiên cứu, các trường đại học là "ba đỉnh của một tam giác đều."
Nhóm chuyên gia về quyền sở hữu trí tuệ (IPEG) tổ chức Hội thảo về “Cơ hội và thách thức nhằm thương mại hóa về quyền đối với giống cây trồng cho các nền kinh tế đang phát triển.” Ảnh: Văn Điệp – TTXVN
Các bộ, ngành, địa phương phải nâng cao năng lực, hiệu quả của hệ thống bảo hộ, thực thi quyền sở hữu trí tuệ, góp phần lành mạnh hóa môi trường kinh doanh, thu hút đầu tư vào các hoạt động khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo; qua đó tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng cường tiềm lực khoa học công nghệ của đất nước…
Ông Roland Chan, Giám đốc cấp cao phụ trách Chương trình Tuân thủ, khu vực châu Á-Thái Bình Dương của BSA thì nhận định, Việt Nam đã đầu tư nhiều nguồn lực vào bảo vệ và thúc đẩy việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Và, các nguồn này sẽ phát huy hiệu quả khi các doanh nghiệp nắm vững khi tham gia vào sân chơi quốc tế.
Trong một sự kiện về sở hữu trí tuệ khác năm 2016, ông Trần Văn Minh, Phó Chánh Thanh tra Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cũng cho biết ý thức chấp hành của các doanh nghiệp Việt đang ngày càng tăng lên. Theo đánh giá của Liên minh phần mềm BSA, năm 2004 tỉ lệ vi phạm bản quyền phần mềm máy tính tại Việt Nam là 92% đến năm 2014 chỉ còn 81%.
Ở góc độ cơ quan quản lý nhà nước về sở hữu trí tuệ, ông Đinh Hữu Phí, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, cùng với các giải pháp về chính sách, cơ chế, xây dựng nguồn nhân lực, thì một trong những vấn đề rất được quan tâm là nâng cao nhận thức của công chúng về sở hữu trí tuệ, triển khai các trương chình hỗ trợ quản lý, khai thác và thực thi quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt dành cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các nhà sáng tạo; chủ động và mở rộng các quan hệ quốc tế để hỗ trợ cho các doanh nghiệp có thể bảo hộ và khai thác quyền sở hữu trí tuệ của mình một cách tốt nhất ở trong và ngoài nước.
- Theo Cục Sở hữu trí tuệ, tại Việt Nam, năm 2003, số lượng đơn đăng ký sáng chế là 774 đơn, số lượng đơn đăng ký giải pháp hữu ích là 127 đơn, số lượng đơn đăng ký kiểu dáng công nghiệp là 680 đơn, số lượng đơn đăng ký nhãn hiệu là 12.135 đơn. Đến năm 2016, con số này đã là 5.228 đơn sáng chế, 478 đơn giải pháp hữu ích, 2.868 đơn kiểu dáng công nghiệp và 42.848 đơn nhãn hiệu, gấp từ 3-8 lần so với năm 2003.
- Theo công bố Báo cáo xếp hạng Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2017, Việt Nam được xếp hạng 47 trên 127 quốc gia và nền kinh tế, tăng 12 vị trí so với năm 2016. Đây là thứ hạng cao nhất mà Việt Nam đạt được từ trước tới nay.
- Trong nhóm các nước thu nhập trung bình thấp (gồm 27 nước), Việt Nam đã vươn lên xếp thứ nhất (từ vị trí số 3 năm 2016). Trong ASEAN, Việt Nam đã đứng thứ ba, sau Singapore và Malaysia, trên Thái Lan.
- Ngày 2/10, Đại Hội đồng Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) đã khai mạc kỳ họp lần thứ 49 tại Geneva (Thụy Sĩ). Trong phiên họp đầu tiên, đại diện 191 quốc gia đã nhất trí bầu Đại sứ Dương Chí Dũng, Trưởng Phái đoàn thường trực Việt Nam bên cạnh Liên hợp quốc, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và các tổ chức quốc tế khác tại Geneva, giữ chức Chủ tịch Đại Hội đồng WIPO nhiệm kỳ 2018-2019.
