Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) được đánh giá là một trong những tổ chức có ảnh hưởng lớn trong khu vực. Mối quan hệ giữa ASEAN và các đối tác đang có chiều hướng phát triển trong những năm gần đây, với trọng tâm là tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực thương mại, đầu tư cũng như an ninh-quốc phòng và gần đây là trong lĩnh vực y tế, phòng chống dịch bệnh, đại dịch COVID-19.
Tuy mỗi đối tác có những lợi ích khác nhau, song với sự chủ trì, điều phối của nước Chủ tịch ASEAN 2020, chuỗi các Hội nghị Cấp cao ASEAN với đối tác năm nay đã đạt được những kết quả quan trọng với những cam kết mạnh mẽ, thống nhất từ phía các đối tác, tập trung ở mặt: công tác phòng, chống dịch COVID-19 và kế hoạch phục hồi sau đại dịch; xây dựng Cộng đồng ASEAN với vai trò trung tâm của ASEAN trong các vấn đề khu vực và thế giới; đảm bảo an ninh, ổn định ở khu vực. Những kết quả đạt được đã góp phần củng cố, thắt chặt hơn nữa quan hệ đối tác giữa hai bên.
Chung tay chống lại đại dịch COVID-19
Theo Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc, với tinh thần “Gắn kết và chủ động thích ứng,” trong cả năm 2020, ASEAN đã và đang thúc đẩy quan hệ hợp tác, phối hợp chặt chẽ, hiệu quả với cộng đồng quốc tế, các đối tác, ứng phó kịp thời và hiệu quả với các thách thức nổi lên, trong đó có kiểm soát thành công và từng bước đẩy lùi COVID-19, giảm thiểu tác động tiêu cực của dịch bệnh, duy trì môi trường ổn định, thúc đẩy phục hồi và phát triển bền vững.
Tại các Hội nghị Cấp cao ASEAN với các đối tác gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Hoa Kỳ, New Zealand, Australia, Liên hợp quốc và Cấp cao Đông Á, Lãnh đạo các bên đối tác đã đưa ra những cam kết mạnh mẽ ủng hộ những sáng kiến, nỗ lực của ASEAN trong phòng, chống đại dịch.
Thủ tướng Trung Quốc nhấn mạnh phối hợp chặt chẽ với ASEAN trong nỗ lực nghiên cứu và sản xuất vắcxin phòng ngừa COVID-19 và thuốc điều trị, sẽ xem xét tích cực hỗ trợ người dân các nước ASEAN được tiếp cận rộng rãi với vắcxin.
Trung Quốc cam kết hỗ trợ 1 triệu USD cho Quỹ ASEAN Ứng phó COVID-19 cũng như hỗ trợ các quốc gia thành viên nâng cao năng lực dự phòng ứng phó dịch bệnh.
Trong khi đó, Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide đã cam kết cam kết đóng góp 1 triệu USD cho Quỹ ASEAN ứng phó COVID-19 và hỗ trợ 50 triệu USD thành lập Trung tâm ASEAN ứng phó các tình huống y tế công cộng khẩn cấp và dịch bệnh mới nổi (AC-PHEED).
Trong khuôn khổ Hội nghị Cấp cao ASEAN-Nhật Bản lần thứ 23, Thủ tướng Nhật Bản và các Lãnh đạo ASEAN đã công bố chính thức thành lập AC-PHEED với sự hỗ trợ tích cực của Nhật Bản.
[Động lực mới cho phục hồi kinh tế châu Á-Thái Bình Dương hậu COVID-19]
Đánh giá cao tinh thần "Gắn kết và chủ động thích ứng" của ASEAN đã phát huy hiệu quả, tạo tiền đề cho nhiều thành công trong kiểm soát đại dịch COVID-19, Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in khẳng định sẵn sàng chung tay cùng ASEAN vượt qua khó khăn do dịch COVID-19 gây ra; công bố đóng góp 1 triệu USD cho Quỹ ASEAN ứng phó dịch COVID-19; hỗ trợ gói thiết bị, vật tư y tế 5 triệu USD giúp các nước ASEAN; ủng hộ ASEAN triển khai Khung phục hồi tổng thể và nỗ lực nối lại hợp tác thương mại, đầu tư thông qua tạo thuận lợi đi lại giữa ASEAN và Hàn Quốc.
Tổng thống Hàn Quốc và Lãnh đạo các nước ASEAN nhất trí ủng hộ tiếp tục hợp tác chặt chẽ nhằm đẩy lùi dịch bệnh, trong đó chú trọng nghiên cứu phát triển vắcxin hiệu quả; bảo đảm người dân được tiếp cận đầy đủ và hợp lý; nâng cao năng lực hệ thống y tế công cộng khẩn cấp khu vực; nhất trí triển khai các Sáng kiến chung về Thúc đẩy kết nối kinh tế ASEAN-Hàn Quốc ứng phó với dịch COVID-19.
Trao đổi với các Nhà lãnh đạo ASEAN về hợp tác kiểm soát dịch bệnh trong khuôn khổ Hội nghị Cấp cao ASEAN-Ấn Độ lần thứ 17 chiều 12/11, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi công bố Chính phủ nước này sẽ đóng góp 1 triệu USD cho Quỹ phòng chống COVID-19 của ASEAN; khẳng định sẽ cùng ASEAN thúc đẩy hợp tác, hướng tới nghiên cứu và phát triển thành công vắcxin COVID-19 hiệu quả, giá cả phải chăng, phục vụ cho cộng đồng.
Đánh giá cao vai trò chủ động của Việt Nam trong cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, đặc biệt trong điều phối các nỗ lực khu vực cùng với các đối tác trong bối cảnh nhiều khó khăn, trở ngại, trong đó đặc biệt là tác động tiêu cực của đại dịch COVID-19, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ lần thứ 8, Đặc phái viên Tổng thống Hoa Kỳ, Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Robert C. O’Brien khẳng định, cam kết hỗ trợ các nước ASEAN ứng phó với dịch bệnh thông qua khoản hỗ trợ cả về tài chính lẫn các trang thiết bị với tổng trị giá 87 triệu USD.
Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Robert C. O’Brien và các nhà lãnh đạo ASEAN nhất trí phối hợp chặt chẽ trong kiểm soát và đẩy lùi COVID-19, sớm khắc phục tác động tiêu cực của dịch bệnh, từng bước phục hồi và ổn định đời sống kinh tế-xã hội, duy trì chuỗi sản xuất-cung ứng khu vực.
Tham dự Hội nghị Cấp cao ASEAN-New Zealand kỷ niệm 45 năm quan hệ đối tác giữa hai bên, Thủ tướng New Zealand Jacinda Ardern khẳng định sẽ phối hợp chặt chẽ với ASEAN trong ngăn chặn và đẩy lùi đại dịch COVID-19, nghiên cứu và phát triển vắcxin, bảo đảm cung ứng đồng đều vắcxin đồng thời hỗ trợ ASEAN thúc đẩy phục hồi bền vững, duy trì kết nối chuỗi cung ứng.
Nhân dịp này, Thủ tướng New Zealand công bố đóng góp 1 triệu USD cho Quỹ ASEAN ứng phó COVID-19, dành 12 triệu USD hỗ trợ cho nỗ lực ứng phó dịch bệnh trong khu vực.
Hướng tới phục hồi kinh tế, New Zealand ủng hộ các sáng kiến của ASEAN đặt ra ưu tiên cho phát triển bao trùm, không ai bị bỏ lại phía sau, ủng hộ Khung phục hồi tổng thể ASEAN.
Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-Australia lần 2, Thủ tướng Australia Scott Morrison nhấn mạnh Australia cam kết hỗ trợ 21 triệu đô la Australia cho Trung tâm khu vực ASEAN về các tình huống y tế khẩn cấp và dịch bệnh mới nổi; đóng góp 1 triệu đô la Australia cho Quỹ ASEAN ứng phó với COVID-19 và dành gói hỗ trợ 60 triệu đô la Australia giúp hội nhập kinh tế khu vực.
Tổng Thư ký Liên hợp quốc António Guterres khẳng định tiếp tục ủng hộ ASEAN giảm thiểu các tác động của COVID-19 với đời sống kinh tế, xã hội, qua đó triển khai thành công Khung phục hồi tổng thể, bao trùm, tự cường và bền vững.
Hỗ trợ ASEAN xây dựng cộng đồng, phát huy vai trò trung tâm ở khu vực
Khẳng định ASEAN là ưu tiên cao trong chính sách đối ngoại, Lãnh đạo các bên đối tác đã đưa ra những cam kết, ủng hộ Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á phát triển, hoàn thành mục tiêu xây dựng Cộng đồng với ba trụ cột; không ngững lớn mạnh, đóng vai trò trung tâm trong giải quyết các vấn đề, thách thức của khu vực như đã nêu trong Tuyên bố Hà Nội về Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025, Tuyên bố Hà Nội về Tăng cường công tác xã hội hướng đến một Cộng đồng ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng.
Nhấn mạnh ASEAN là ưu tiên cao trong chính sách láng giềng của Trung Quốc, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường tuyên bố tiếp tục hỗ trợ ASEAN xây dựng cộng đồng, ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực, phối hợp chặt chẽ với ASEAN nâng cao năng lực dự phòng ứng phó dịch bệnh.
Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide phát biểu tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-Nhật Bản lần thứ 23. (Ảnh: Thống Nhất/TTXVN) Trong khi đó, đánh giá cao quan hệ đối tác chiến lược ASEAN-Nhật Bản, Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide khẳng định ủng hộ đoàn kết ASEAN và coi trọng vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực. Thủ tướng Suga cam kết tiếp tục hỗ trợ khu vực thông qua loạt dự án đầu tư vào cơ sở hạ tầng trị giá 2.000 tỷ yen (19 tỷ USD) như xây dựng cảng và đường sắt.
Cam kết đẩy mạnh triển khai "Chính sách hướng Nam mới" mở rộng với ưu tiên tăng cường và làm sâu sắc hơn nữa hợp tác với ASEAN, Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in cho biết chiến lược mới bao gồm "các biện pháp mới và thiết thực," tập trung vào 7 lĩnh vực chính, trong đó có "hợp tác y tế toàn diện."
Ông nói thêm, chính sách này sẽ tạo điều kiện cho Hàn Quốc và ASEAN đi đầu trong việc mở ra kỷ nguyên hậu COVID-19 và xây dựng "cộng đồng hòa bình và thịnh vượng lấy con người làm trung tâm" nhanh hơn.
Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi khẳng định ASEAN luôn là một bộ phận quan trọng trong các chiến lược đối ngoại, là cốt lõi của chính sách Hành động hướng Đông của Ấn Độ.
Thủ tướng Modi khẳng định Ấn Độ dành ưu tiên hàng đầu cho việc tăng cường tất cả các lĩnh vực kết nối với ASEAN, trong đó có kết nối về xã hội, kỹ thuật số, tài chính và hàng hải. "Quan hệ Đối tác Chiến lược Ấn Độ-ASEAN dựa trên di sản lịch sử, địa lý và văn hóa chung. Chúng tôi tin rằng một ASEAN gắn kết và thích ứng là cần thiết cho an ninh và tăng trưởng cho tất cả trong khu vực," Thủ tướng Modi nêu rõ.
Trên cơ sở đó, Thủ tướng Modi cho rằng các khuôn khổ do ASEAN thành lập và dẫn dắt là những cơ sở vững chắc cho xây dựng lòng tin trong khu vực. Ấn Độ đánh giá cao quan điểm của ASEAN về hợp tác Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, sẵn sàng hợp tác cùng ASEAN thúc đẩy triển khai các ưu tiên nêu trong Tài liệu Quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (AOIP). Thủ tướng Modi cũng bày tỏ mong muốn các nước ASEAN sẽ tận dụng hiệu quả khoản tín dụng trị giá 1 tỷ USD Ấn Độ dành cho ASEAN để phát triển hạ tầng.
Trưởng đoàn Hoa Kỳ, Đặc phái viên Tổng thống Hoa Kỳ, Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Robert C. O’Brien khẳng định ASEAN xây dựng thành công Cộng đồng và đóng vai trò trung tâm của khu vực phù hợp với lợi ích của Hoa Kỳ, là đóng góp quan trọng cho quan hệ đối tác chiến lược ASEAN-Hoa Kỳ.
Ông Robert C. O’Brien tái khẳng định cam kết của Hoa Kỳ xây dựng và phát triển quan hệ đối tác chiến lược ASEAN-Hoa Kỳ vì hòa bình, thịnh vượng ở khu vực trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền của nhau và hợp tác cùng có lợi, như AOIP chỉ ra.
Thông cáo báo chí của Chính phủ New Zealand phát đi ngày 14/11 cho biết tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-New Zealand kỷ niệm 45 năm quan hệ đối tác, Thủ tướng Jacinda Ardern tuyên bố New Zealand và ASEAN chia sẻ di sản mạnh mẽ là hợp tác cùng nhau để thúc đẩy hòa bình và thịnh vượng trong khu vực.
Thủ tướng New Zealand Jacinda Arden khẳng định tiếp tục hỗ trợ ASEAN xây dựng cộng đồng; ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực. Bà Jacinda Ardern nhấn mạnh ASEAN là đối tác thương mại lớn thứ tư của New Zealand, một đối tác quốc phòng và an ninh quan trọng và là trung tâm chiến lược quan trọng kết nối New Zealand với châu Á và phần còn lại của thế giới.
Nhà lãnh đạo New Zealand tái khẳng định cam kết của nước này trong việc tăng cường quan hệ đối tác với ASEAN theo các chủ đề “Hòa bình, thịnh vượng, con người và hành tinh,” bao gồm việc thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực như phát triển bền vững, biến đổi khí hậu, thuận lợi hóa thương mại và thương mại số. Thủ tướng New Zealand công bố hỗ trợ 10 triệu USD cho nông nghiệp thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu và 5 triệu USD cho hoạt động của Ủy hội Mekong.
Thủ tướng Australia Scott Morrison khẳng định coi trọng vai trò trung tâm của ASEAN và ủng hộ hợp tác cụ thể với ASEAN theo Tài liệu Quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (AOIP) hòa bình, ổn định, bao trùm, có chủ quyền, thịnh vượng và kiên cường. Theo ông, ASEAN đóng vai trò trung tâm trong quá trình phục hồi của khu vực và trật tự khu vực sau đại dịch COVID-19.
Thủ tướng Australia cam kết 70 triệu đôla Australia hỗ trợ nâng cao khả năng tự cường của các nước ở khu vực Đông Nam Á trong các lĩnh vực ưu tiên như hợp tác biển, kết nối và hợp tác kinh tế.
Thủ tướng Australia chỉ ra Australia cam kết hỗ trợ 230 triệu đô la Australia cho hợp tác Mekong trong các lĩnh vực như môi trường, hạ tầng, công nghệ và học bổng, coi đây là nền tảng đóng góp xây dựng một ASEAN vững mạnh.
Tổng Thư ký Liên hợp quốc khẳng định ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN, đánh giá cao Việt Nam, trong năm 2020, điều phối và dẫn dắt thành công các nỗ lực ASEAN, hợp tác với các Đối tác, ứng phó hiệu quả với COVID-19. Liên hợp quốc khẳng định tiếp tục hỗ trợ ASEAN xây dựng Cộng đồng.
Duy trì an ninh, ổn định trong khu vực
Là một nội dung thảo luận còn có nhiều ý kiến, quan điểm khác nhau, song qua các Hội nghị Cấp cao giữa ASEAN với các bên đối tác năm nay, cơ bản các đối tác của ASEAN đều thống nhất, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì và thúc đẩy hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không và thượng tôn pháp luật ở Biển Đông.
Ông Robert C. O’Brien, Cố vấn an ninh quốc gia, Đặc phái viên Tổng thống Hoa Kỳ cùng lãnh đạo các nước ASEAN tham dự Hội nghị Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ lần thứ 8. (Ảnh: Thống Nhất/TTXVN) Các Nhà lãnh đạo kêu gọi các bên tiếp tục kiềm chế, không quân sự hóa, không có các hành động làm phức tạp tình hình, leo thang căng thẳng hoặc tranh chấp; không sử dụng hay đe dọa sử dụng vũ lực, đồng thời đối thoại, xây dựng lòng tin, thượng tôn pháp luật, giải quyết hòa bình các tranh chấp trên cơ sở luật pháp quốc tế và Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982); thực hiện đầy đủ, hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và sớm đạt được Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu lực, thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế và Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 của Liên hợp quốc.
Phát biểu tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-Trung Quốc, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường tuyên bố sẵn sàng cùng ASEAN củng cố quan hệ láng giềng hữu nghị tốt đẹp, kiên trì đi theo con đường phát triển hòa bình, tuân thủ chủ nghĩa đa phương và thương mại tự do, thúc đẩy hợp tác song phương trên nhiều lĩnh vực đạt kết quả thiết thực hơn, cùng duy trì hòa bình, ổn định trong khu vực, trên thế giới.
Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Robert C. O’Brien cũng tái khẳng định quan điểm của nước này về tầm quan trọng của việc tuân thủ luật pháp quốc tế, thương mại không bị cản trở, ủng hộ các quốc gia ven biển thực thi quyền chủ quyền đối với các nguồn tài nguyên trên biển phù hợp với quy định của Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982); đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của đối thoại, xây dựng lòng tin, thượng tôn pháp luật, không quân sự hóa, kiềm chế, không có hành động làm phức tạp tình hình, giải quyết hòa bình các tranh chấp trên cơ sở luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982, coi đây là cơ sở pháp lý cho mọi hoạt động trên biển.
Tại Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) lần thứ 15, Tổng thống Nga Vladimir Putin đánh giá cao vai trò của EAS đối với các vấn đề an ninh khu vực và quốc tế, đồng thời bày tỏ nhất trí với nội dung chủ đạo của "Tuyên bố Hà Nội."
Tổng thống Putin nói: “Tôi đồng ý với ý tưởng chủ đạo được nêu ra trong "Tuyên bố Hà Nội" - đó là các nước cần hợp tác hài hòa để duy trì hòa bình và ổn định ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, tăng cường hợp tác trong hàng loạt các vấn đề chính trị và kinh tế.
Bên cạnh đó, điều quan trọng là phải hành động trên các nguyên tắc tôn trọng luật pháp quốc tế, tính đến lợi ích của nhau và bảo đảm một nền an ninh bình đẳng và không bị chia cắt”./.
