Văn bản Hán Nôm làng Trường Lưu, Hà Tĩnh (1689-1943). (Nguồn: Cục Di sản văn hóa) Ngày 28/11, Ủy ban Chương trình Ký ức Thế giới khu vực Châu Á-Thái Bình Dương của UNESCO (MOWCAP) đã công nhận văn bản Hán Nôm làng Trường Lưu, Hà Tĩnh (1689-1943) là Di sản Tư liệu Ký ức Thế giới khu vực Châu Á-TBD.
Hệ thống Văn bản Hán Nôm làng Trường Lưu là bộ sưu tập độc bản được viết bằng tay bằng chữ Hán và chữ Nôm gồm 48 tư liệu của 3 dòng họ (Nguyễn Huy, Trần Văn và họ Hoàng) tại làng Trường Lưu (trước đây thuộc xã Trường Lộc, nay là xã Kim Song Trường, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh).
Các văn bản này gồm 26 tư liệu là các sắc phong thời kỳ Nhà Lê và Nhà Nguyễn (1689-1943) có nội dung tôn vinh - ban thần, ban mỹ tự - trong ban tước, phong chức; 19 văn bản hành chính do chính quyền địa phương gửi cho người dân thuộc xã Trường Lưu dưới thời Nguyễn (1803-1943) và 3 bức trướng có kích thước 97x197cm, 121x177cm và 70x127cm tặng cho các cá nhân nhân dịp mừng thọ, đỗ đạt (gồm: bà Phan Thị Trừu nhân dịp mừng thọ bà 80 tuổi, khen Nguyễn Huy Quýnh đỗ tiến sỹ và mừng thọ 70 tuổi Nguyễn Huy Cầu).
Phần lớn tài liệu được bảo quản cẩn thận, giữ nguyên bản, chữ và con dấu của nhà vua rõ ràng. Chất liệu của các văn bản rất đa dạng, gồm giấy dó, giấy dó đặc biệt và lụa. Chữ viết đẹp, rõ ràng.
[Việt Nam có thêm 2 Di sản tư liệu khu vực châu Á-Thái Bình Dương]
Với giá trị nguyên gốc, độc bản, các văn bản có nguồn gốc rõ ràng và các sự kiện liên quan… đã từng làm nguồn tư liệu để biên soạn sách, vì vậy nhiều thông tin có thể kiểm chứng, đối chiếu qua các tài liệu chính sử của Việt Nam như Đại Việt sử ký tục biên, Khâm định Việt sử thông giám cương mục; cũng như qua các sách khảo cứu như Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú, Nghệ An ký của Bùi Dương Lịch.
Bộ sưu tập là bằng chứng xác thực cho các nghiên cứu liên quan đến lịch sử, giáo dục, chính trị, văn hóa, danh nhân, bình đẳng giới và nhất là ca ngợi phụ nữ, truyền thống hiếu học, kính trọng người cao tuổi của một làng quê tiêu biểu Việt Nam, cụ thể là làng Trường Lưu. Trong bộ sưu tập có 6/48 tư liệu liên quan đến bình đẳng giới, trong đó có 5 sắc phong vinh danh phụ nữ như: “Thánh Mẫu”, “Thưa bà”, “Tấm gương trung thành hoàn hảo”, "Ví dụ về đức hạnh.”
Mỗi tài liệu được xem như một tác phẩm nghệ thuật nguyên bản. Đây là các tư liệu gốc giúp nghiên cứu quan hệ xã hội, lịch sử phát triển của làng thời xưa, đặc biệt trong giai đoạn từ cuối thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XX.
Những văn bản này cũng là nguồn tư liệu quý giá để nghiên cứu những giá trị truyền thống chung có nguồn gốc sâu xa, nhấn mạnh việc tu dưỡng bản thân và giáo dục gia đình ở các nước châu Á, đồng thời giúp các nhà nghiên cứu tìm hiểu về việc áp dụng và thực hành chế độ khoa cử Nho học nhằm tuyển dụng người tài phục vụ đất nước trong chế độ quân chủ Việt Nam và tác động của nó đối với giáo dục, phát triển văn hóa và đời sống của cơ sở.
Điều đặc biệt ở đây là với hệ thống văn bản Hán Nôm vừa được công nhận, đến nay ngôi làng giàu truyền thống Trường Lưu đã có tổng cộng 3 Di sản Tư liệu được UNESCO vinh danh.
Trước đó Mộc bản trường học Phúc Giang và cuốn sách cổ Hoàng hoa sứ trình đồ (Hành trình đi sứ Trung Hoa) của làng Trường Lưu đã được UNESCO ghi danh là Di sản Tư liệu khu vực Châu Á-Thái Bình Dương lần lượt vào các năm 2016 và năm 2018.
Trong đó, Mộc bản trường học Phúc Giang là khối mộc bản duy nhất, cổ nhất về giáo dục của một dòng họ còn lưu giữ được ở Việt Nam từ thế kỷ 18 đến đầu thế kỷ 20.
Đây là mộc bản để khắc in các tập sách giáo khoa kinh điển của dòng họ Nguyễn Huy phục vụ việc dạy và học của trường học Phúc Giang, làng Trường Lưu, trong gần 3 thế kỷ (từ thế kỷ XVIII đến XX).
Một trang bản đồ trong cuốn "Hoàng hoa sứ trình đồ." (Ảnh: Hoàng Ngà/TTXVN) Cuốn "Hoàng Hoa sứ trình đồ" là cuốn sách cổ hiện đang được dòng họ Nguyễn Huy ở làng Trường Lưu lưu giữ, miêu tả về một trong những hoạt động ngoại giao của Việt Nam và Trung Hoa trong thế kỷ 18. Đó là việc đi sứ của sứ bộ Việt Nam sang Trung Hoa, thể hiện việc giao lưu giữa các quốc gia ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương.
Cuốn sách với phần chính là bản đồ ghi chép bằng nhiều hình ảnh, thông tin phong phú, quý hiếm về hành trình đi sứ của Sứ bộ Đại Việt thế kỷ 18 do Nguyễn Huy Oánh (1713-1789) biên tập, hiệu đính và chú thích trong các năm 1765-1768 từ các tài liệu của nhiều thế hệ đi sứ trước, đồng thời bổ sung thêm các chi tiết liên quan đến chuyến đi năm 1766-1767 do ông làm Chánh sứ.
Với 3 Di sản Tư liệu Thế giới nói trên, làng Trường Lưu đang được tỉnh Hà Tĩnh tập trung xây dựng thành Làng Văn hóa-Du lịch Trường Lưu - một địa chỉ văn hóa du lịch mang tầm quốc tế như nhiều nước tiên tiến trên thế giới đã xây dựng thành công./.
