Đình Tam Tảo. (Nguồn: Cổng Thông tin điện tử tỉnh Bắc Ninh) Làng Tam Tảo, xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, vốn là ngôi làng cổ, có nhiều công trình văn hóa, nghệ thuật tín ngưỡng mang đậm nét của vùng quê Kinh Bắc.
Làng ở gần sông Ngũ Huyện Khê và có 8 xóm, gồm Hạ Giang, Ấp Vang, Đầu Làng, Gốc Thị, Cầu Mới, Đầu Đình, Giếng Chùa, Miễu. Ngôi làng cổ này có ba công trình kiến trúc nghệ thuật và tín ngưỡng mang đậm nét văn hóa của người Việt là đình Tam Tảo, đền Phụ Quốc, chùa Phúc Lâm. Đặc biệt đình làng có quy mô khá lớn và là một trong những di tích lịch sử văn hóa tiêu biểu của vùng quê Kinh Bắc.
Đình Tam Tảo được xây dựng vào thời Lê, đến năm Gia Long thứ 14 (1815) được trùng tu, tôn tạo quy mô lớn.
Đình thờ tứ vị thành hoàng là Phụ Quốc Đại Vương Trần Quý, Minh Phúc Hoàng Thái Hậu Phương Dung (hai người có công cứu Lý Công Uẩn thoát khỏi sự truy đuổi của nhà Tiền Lê) cùng hai vị tướng là Đào Đạt và Đào Minh có công giúp vua Thục An Dương Vương đánh thắng giặc Ân xâm lược.
Đình Tam Tảo được xây dựng trên nền hình con rùa, mang đậm kiến trúc thời Lê, bao gồm tòa Tiền tế, tòa Đại đình, nhà Hậu cung và nhà Thủy đình. Trong đó, tòa Đại đình gồm 7 gian 8 mái, các đầu đao được đắp các hình Long, Ly, Quy, Phượng rất tinh xảo. Bên trong nhiều chi tiết được chạm khắc hình Tùng, Cúc, Trúc, Mai cùng các vân mây, hoa lá cách điệu sinh động, phong phú mang đậm sắc thái, tín ngưỡng dân gian.
Tòa Tiền tế gồm 5 gian, 2 chái, 4 mái đao cong, cấu trúc và phần chạm khắc giống như tòa Đại đình.
Trước mặt tòa Tiền tế có hồ bán nguyệt, giữa hồ có nhà Thủy đình kiến trúc theo kiểu chồng diêm 2 tầng mái, 8 đao cong, khung làm bằng gỗ lim được bào soi kỹ lưỡng. Xưa kia, đây là nơi để các bậc quan lại địa phương xem múa rối nước và bàn việc quan trọng của làng nên còn được người dân gọi là Nhà rối.
[Trải nghiệm nét đẹp văn hóa đặc sắc trên quê hương Kinh Bắc]
Tòa Đại đình có cấu trúc như tòa Tiền tế, nhưng có quy mô lớn hơn. Các cấu kiện gỗ như đầu dư, con trồng, cốn, kẻ bẩy... được chạm trổ hoa văn hình “tứ linh tứ quý," hình “Hà đồ lạc thư” cùng mây vân hoa lá cách điệu sinh động và có tính nghệ thuật cao. Gian giữa của tòa Đại đình được trang trí chạm trổ cầu kỳ, sơn son thếp vàng rực rỡ, lộng lẫy…
Trong khuôn viên đình có Nhà bia ghi lại lịch sử đình Tam Tảo do nhân dân địa phương cung đức xây dựng. Hai bên đình là nhà Giao lương 7 gian và 5 gian, nơi để dân làng sắp lễ và hội họp mỗi khi có việc làng.
Đình Tam Tảo còn thể hiện mối tình kết nghĩa anh em giữa hai làng Tam Tảo và Xuân Dục (xã Yên Thường, Gia Lâm, Hà Nội). Theo người dân kể lại, cách đây 200 năm, nhân dân Tam Tảo ra kinh thành Thăng Long mua gỗ về làm đình, khi kéo gỗ xuôi theo sông Đuống để về Tam Tảo, về đến khu vực thôn Xuân Dục bè gỗ mắc cạn không đưa được qua bờ sông.
Lúc này trời cũng đã nhá nhem tối, nhân dân Tam Tảo có nghỉ nhờ ở thôn Xuân Dục, sáng hôm sau dậy thì thấy bè gỗ đã được chuyển sang bên kia bờ sông. Đêm hôm ấy nhân dân thôn Xuân Dục đã đưa gỗ sang cho làng Tam Tảo. Khi làm đình xong nhân dân Tam Tảo đã cử đại biểu ra thôn Xuân Dục để cảm ơn và xin kết làm anh em, nhưng nhân dân thôn Xuân Dục cũng khiêm nhường cung gọi lại nhân dân Tam Tảo làm anh.
Hai làng coi nhau như hai anh em ruột, mỗi khi hai làng có việc đều mời nhau đến dự chung vui. Đến hội hai làng đều cử đại biểu đến dự hội, vì vậy ngôi đình thể hiện tình anh em thủy chung giữa hai làng Tam Tảo và làng Xuân Dục.
Hiện nay, trong đình còn lưu giữ được 26 đạo sắc phong thời Lê và 8 đạo sắc phong thời Nguyễn cùng nhiều tài liệu, hiện vật có giá trị. Năm 1988, Đình làng Tam Tảo được xếp hạng di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia.
Hàng năm, vào ngày 10 tháng 2 Âm lịch, chính quyền, nhân dân thôn Tam Tảo lại tổ chức lễ hội, tưởng nhớ công ơn các vị Thành hoàng làng, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an... Mỗi năm, Đình làng Tam Tảo thu hút hàng nghìn du khách trong và ngoài nước đến tham quan, du lịch, tìm hiểu về truyền thống văn hóa của địa phương./.
