Cho dù giới chức Thái Lan, Campuchia, Việt Nam và Lào vừa đưa ra quyết định hoãntriển khai dự án thủy điện Xayaburi gây nhiều tranh cãi tại Lào, nhưng vấn đềquan trọng được các chuyên gia quan tâm là làm thế nào để cân bằng sự phát triểnvới việc bảo vệ hệ thống sinh thái phong phú dọc sông Mekong một cách tốt nhất.
Trước ngày diễn ra hội nghị do Ủy hội sông Mekong tổ chức ở Campuchia tuầntrước, các nhà môi trường đã cảnh báo dự án Xayaburi sẽ gây thảm họa cho 60triệu cư dân sống dọc hạ nguồn con sông và việc Lào triển khai dự án này cònkhởi đầu cho cuộc chạy đua xây dựng thêm 10 đập thủy điện nữa trên dòng chínhcủa sông Mekong.
Các nhà hoạt động môi trường từ 106 quốc gia trên thế giới đã gửi đơn kêu gọicác nước tham dự cuộc họp trên hủy bỏ dự án Xayaburi, công trình sẽ ngăn chặn sựdi cư của ít nhất 70 loại tôm cá.
Trong bối cảnh đó, các nước trong vùng cần nghiêm túc thực hiện nhiều bước đểđảm bảo sự phát triển bền vững và hài hòa dọc dòng sông đang là nguồn cung cấpnước và thủy sản cho hàng chục triệu người.
Tiến sỹ Eric Baran thuộc Trung tâm WorldFish nói: “Sự kết hợp đặc điểm của khuvực có tỷ lệ tôm cá di cư cao với việc có rất đông người sống dựa vào nguồn dinhdưỡng đó là rất đặc trưng, khiến cho việc xây dựng đập thủy điện trên sôngMekong trở thành vấn đề ảnh hưởng đến tình hình an ninh lương thực trong khuvực.”
Việc xây dựng đập thủy điện không chỉ là vấn đề liên quan đến môi trường haychuyển dời các làng bản, mà ở phạm vi rộng lớn hơn nhiều.
[Chuyên gia Nhật sẽ đánh giá lại dự án Xayaburi]
Tiến sỹ Baran và các nhà nghiên cứu khác đã khảo sát ở lưu vực sông Mekong trongnhiều năm qua và họ phát hiện thấy dòng sông này có 781 loài tôm cá, chỉđứng sau sông Amazon ở Nam Mỹ về độ phong phú.
Lượng tôm cá được người dân đánh bắt mỗi năm trong khu vực đạt khoảng 2,1 triệutấn, tương đương khoảng 1/6 lượng cá nước ngọt đánh bắt được của thế giới.
Hiện cuộc sống của nhiều cộng đồng dư cư ở vùng Đông Bắc Thái Lan, miền Nam ViệtNam và toàn dân Campuchia phụ thuộc vào dòng sông.
Các nghiên cứu tại Campuchiacho thấy tôm cá nước ngọt chiếm tới 90% tổng lượng nguồn cung và đáp ứng 81%tổng lượng protein của xứ “chùa Tháp”.
Ông Baran tin rằng có thể còn có những loài thủy sinh mới chưa phát hiện ra, khimà trong thập niên qua trung bình mỗi năm tìm ra thêm 28 loài mới. Cá tôm di cưchiếm trên 1/3 tổng số thủy sản được đánh bắt mỗi năm vì thế việc xây các conđập sẽ chặn dòng cá tôm đi kiếm ăn và sinh sản, phát triển.
Nếu đến năm 2030 có tất cả 88 đập thủy điện được xây dựng trên dòng sông thì sẽcó tới 81% khu vực trong lưu vực sông Mekong không còn tiếp cận được với luồngcá di cư.
Để có thể làm giảm những tác động bất lợi của đập thủy điện, các nhà khoa họcgợi ý rằng các đập thủy điện chỉ nên được xây dựng trên những chi nhánh của dòngsông, và nên xây dựng chủ yếu tại phía thượng nguồn do tính đa dạng sinh họcthường cao hơn ở hạ nguồn.
Nhằm đảm bảo đập không ảnh hưởng đến những vấn đề khác, độ cao của đập thủy điệnkhông vượt quá 30 m để tạo điều kiện cho việc tạo dựng các cửa thoát cho cá tômqua lại.
Tiến sỹ Baran nhấn mạnh sự cần thiết phải xây các đập thủy điện trên những dòngkênh do con người tạo ra hơn là trên dòng chảy tự nhiên của dòng sông. Đây làđiều thường được các nước châu Âu, nhất là Pháp, thực hiện để làm giảm những tácđộng của dự án thủy điện.
Ngoài ra đập thủy điện phải là một công trình đa chức năng và trước khi triểnkhai cần tiến hành các bước đánh giá toàn diện, tính tới cả những mặt được vàmất về thủy điện, môi trường và xã hội./.
Trước ngày diễn ra hội nghị do Ủy hội sông Mekong tổ chức ở Campuchia tuầntrước, các nhà môi trường đã cảnh báo dự án Xayaburi sẽ gây thảm họa cho 60triệu cư dân sống dọc hạ nguồn con sông và việc Lào triển khai dự án này cònkhởi đầu cho cuộc chạy đua xây dựng thêm 10 đập thủy điện nữa trên dòng chínhcủa sông Mekong.
Các nhà hoạt động môi trường từ 106 quốc gia trên thế giới đã gửi đơn kêu gọicác nước tham dự cuộc họp trên hủy bỏ dự án Xayaburi, công trình sẽ ngăn chặn sựdi cư của ít nhất 70 loại tôm cá.
Trong bối cảnh đó, các nước trong vùng cần nghiêm túc thực hiện nhiều bước đểđảm bảo sự phát triển bền vững và hài hòa dọc dòng sông đang là nguồn cung cấpnước và thủy sản cho hàng chục triệu người.
Tiến sỹ Eric Baran thuộc Trung tâm WorldFish nói: “Sự kết hợp đặc điểm của khuvực có tỷ lệ tôm cá di cư cao với việc có rất đông người sống dựa vào nguồn dinhdưỡng đó là rất đặc trưng, khiến cho việc xây dựng đập thủy điện trên sôngMekong trở thành vấn đề ảnh hưởng đến tình hình an ninh lương thực trong khuvực.”
Việc xây dựng đập thủy điện không chỉ là vấn đề liên quan đến môi trường haychuyển dời các làng bản, mà ở phạm vi rộng lớn hơn nhiều.
[Chuyên gia Nhật sẽ đánh giá lại dự án Xayaburi]
Tiến sỹ Baran và các nhà nghiên cứu khác đã khảo sát ở lưu vực sông Mekong trongnhiều năm qua và họ phát hiện thấy dòng sông này có 781 loài tôm cá, chỉđứng sau sông Amazon ở Nam Mỹ về độ phong phú.
Lượng tôm cá được người dân đánh bắt mỗi năm trong khu vực đạt khoảng 2,1 triệutấn, tương đương khoảng 1/6 lượng cá nước ngọt đánh bắt được của thế giới.
Hiện cuộc sống của nhiều cộng đồng dư cư ở vùng Đông Bắc Thái Lan, miền Nam ViệtNam và toàn dân Campuchia phụ thuộc vào dòng sông.
Các nghiên cứu tại Campuchiacho thấy tôm cá nước ngọt chiếm tới 90% tổng lượng nguồn cung và đáp ứng 81%tổng lượng protein của xứ “chùa Tháp”.
Ông Baran tin rằng có thể còn có những loài thủy sinh mới chưa phát hiện ra, khimà trong thập niên qua trung bình mỗi năm tìm ra thêm 28 loài mới. Cá tôm di cưchiếm trên 1/3 tổng số thủy sản được đánh bắt mỗi năm vì thế việc xây các conđập sẽ chặn dòng cá tôm đi kiếm ăn và sinh sản, phát triển.
Nếu đến năm 2030 có tất cả 88 đập thủy điện được xây dựng trên dòng sông thì sẽcó tới 81% khu vực trong lưu vực sông Mekong không còn tiếp cận được với luồngcá di cư.
Để có thể làm giảm những tác động bất lợi của đập thủy điện, các nhà khoa họcgợi ý rằng các đập thủy điện chỉ nên được xây dựng trên những chi nhánh của dòngsông, và nên xây dựng chủ yếu tại phía thượng nguồn do tính đa dạng sinh họcthường cao hơn ở hạ nguồn.
Nhằm đảm bảo đập không ảnh hưởng đến những vấn đề khác, độ cao của đập thủy điệnkhông vượt quá 30 m để tạo điều kiện cho việc tạo dựng các cửa thoát cho cá tômqua lại.
Tiến sỹ Baran nhấn mạnh sự cần thiết phải xây các đập thủy điện trên những dòngkênh do con người tạo ra hơn là trên dòng chảy tự nhiên của dòng sông. Đây làđiều thường được các nước châu Âu, nhất là Pháp, thực hiện để làm giảm những tácđộng của dự án thủy điện.
Ngoài ra đập thủy điện phải là một công trình đa chức năng và trước khi triểnkhai cần tiến hành các bước đánh giá toàn diện, tính tới cả những mặt được vàmất về thủy điện, môi trường và xã hội./.
Ngọc Tiến (TTXVN/Vietnam+)
