Đường ống dẫn khí đốt thuộc dự án Dòng chảy phương Bắc 2 tại Lubmin, Đức. (Ảnh: AFP/TTXVN) Theo báo Pháp Le Monde, trước nguy cơ Nga sẽ ngừng cung cấp khí đốt, Liên minh châu Âu (EU) đang chuẩn bị đưa ra kế hoạch khẩn cấp nhằm hạn chế như cầu tiêu thụ, đồng thời chuẩn bị sẵn một số phương án đa dạng hóa nguồn cung, kết hợp thay thế khí đốt bằng các loại nhiên liệu khác, cho dù điều này ảnh hưởng đến mục tiêu chống biến đổi khí hậu.
Chưa đến mức độ hoảng loạn, nhưng tình thế hiện nay tại EU bắt đầu tiệm cận tới mức độ này.
Đối với nguồn cung năng lượng, Nga là người làm chủ cuộc chơi. Nước này có thể điều tiết nhịp độ cung cấp khí đốt cho EU tùy ý, thậm chí là ấn định các mức giá cao chót vót.
Khi năng lượng là “vũ khí”
Ngày 11/7, tập đoàn năng lượng Gazprom bắt đầu tiến hành bảo dưỡng đường ống dẫn khí đốt Dòng chảy phương Bắc 1 (Nord Stream 1), qua đó cắt giảm mạnh lưu lượng giao hàng. Đây là hoạt động thường niên, nhưng Pháp, Đức, Italy và nhiều thủ đô châu Âu đặc biệt lo ngại, vì không biết sau khi quy trình hoàn tất, dự kiến vào ngày 21/7, Gazprom có viện lý do gì để ngừng hoàn toàn dịch vụ cung cung cấp khí đốt hay không.
Nếu trường hợp này xảy ra, mùa Đông châu Âu sẽ đặc biệt khắc nghiệt, vì trước khi Tổng thống Vladimir Putin quyết định thực hiện chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine vào ngày 24/2, Nga cung cấp đến 40% tổng lượng nhập khẩu khí đốt của EU.
[Dự án khí đốt bị kiện, nỗ lực tìm nguồn cung mới của EU thêm khó khăn]
Theo một báo cáo do trung tâm nghiên cứu Bruegel công bố ngày 7/7, toàn bộ 27 nước thành viên EU phải cắt giảm 15% nhu cầu tiêu thụ khí đốt so với thời điểm trước khi cuộc xung đột xảy ra nếu như Nga khóa hẳn đường ống Dòng chảy phương Bắc 1.
Đây mới là kịch bản mà thời tiết chưa diễn biến quá khắc nghiệt. Một số nước như Pháp, Italy, Tây Ban Nha sẽ ít bị ảnh hưởng do hệ thống khí đốt của những nước này kết nối chặt chẽ với nhau và có những nguồn thay thế khác.
Thế nhưng, Đức sẽ đối mặt với tình trạng nguồn cung giảm đến 29%, còn các nước Baltic thì giảm đến 54%.
Trong buổi phát biểu trước Nghị viện châu Âu tại Strasbourg ngày 6/7, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen cảnh báo: “Chúng ta phải sẵn sàng với những biến động mới liên quan đến nguồn cung khí đốt, kể cả việc Nga cắt giảm hoàn toàn.”
Theo Phó Thủ tướng Đức Robert Habeck, nếu như một ngày nào đó Gazprom tuyên bố không thể tái khởi động Dòng chảy phương Bắc 1 thì đó “không phải là bất ngờ lớn.”
Một quan chức cao cấp Đức giấu tên thì cảnh báo, trong trường hợp đó Nga hoàn toàn có thể gợi ý Đức “vẫn có thể sử dụng Dòng chảy phương Bắc 2.”
Sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, Đức đã quyết định hủy bỏ đường ống mới hoàn thành này. Một điều chắc chắn là vào thời điểm hiện tại, không ai ở châu Âu đề cập đến việc cấm vận khí đốt Nga nữa.
Cho đến cuối tháng Năm, đây vẫn là chủ đề gây tranh cãi giữa một số thành viên như Ba Lan hay ba nước Baltic. Họ cho rằng không thể chấp nhận việc EU tiếp tục tài trợ cho cuộc xung đột Nga-Ukraine bằng cách mua năng lượng.
Tuy nhiên, cuối cùng thì Nga đã đi nhanh hơn châu Âu một bước. Từ đầu cuộc xung đột, Gazprom không ngừng giảm lượng khí đốt giao cho EU. Chủ tịch Ursula von der Leyen coi đây là “trò tống tiền.”
Một nhà máy nhiệt điện của tập đoàn khí đốt Gazprom ở Sochi, Nga. (Ảnh: AFP/TTXVN) Cuối tháng ba, khi EU tiến hành đợt trừng phạt mới trong đó có việc cấm vận nhập khẩu than đá Nga, Điện Kremlin đã đáp trả.
Ngày 1/4, Tổng thống Putin công bố sắc lệnh buộc các công ty năng lượng phải giao dịch bằng đồng ruble theo một hệ thống thanh toán phức tạp cho phép Ngân hành trung ương Nga (BoR) hỗ trợ đồng nội tệ, lách các biện pháp trừng phạt của EU. Những nước không chấp nhận đã bị Nga khóa van khí đốt.
Đó là trường hợp của Ba Lan và Bungaria ngày 27/4, tiếp theo là Phần Lan ngày 21/5, vài ngày sau khi nước này công bố quyết định gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).
Những nước còn lại, gồm những khách hàng lớn như Đức, Pháp, Italy, đã phải chấp nhận điều kiện của Điện Kremlin, với hy vọng tránh được số phận như các nước láng giềng.
Đó mới chỉ là một phần của cuộc chơi. Giữa tháng Sáu, khi EU xem xét trao cho Ukriane quy chế ứng cử viên, Gazprom đột nhiên chỉ trích các biện pháp trừng phạt của châu Âu nhằm cản trở họ mua sắm các phụ tùng cần thiết để bảo đảm cho hoạt động của hệ thống đường ống Dòng chảy phương Bắc 1.
Ngay sau đó, nguồn cung khí đốt cho Pháp, Đức, Italy, Áo, Cộng hòa Séc, Slovakia đã giảm mạnh. Đến nay, khoảng hơn 10 nước thành viên EU đã rơi vào tình cảnh tương tự.
Ông Kadri Simson, Ủy viên châu Âu phụ trách vấn đề năng lượng, cho biết lượng khí đốt Nga cung cấp cho châu Âu chỉ còn bằng một nửa so với năm 2021.
Biện pháp đối phó của EU
Trong bối cảnh đó, các nước châu Âu đang xem xét kế hoạch áp định mức khí đốt để quản lý đối phó với tình trạng thiếu khí đốt có thể xảy ra đối với một số ngành công nghiệp.
Tuy nhiên, họ vẫn hy vọng sẽ không phải thực hiện những biện pháp này. Châu Âu đang bước vào kỳ nghỉ Hè thường niên, sau hai năm dịch COVID-19 và tất nhiên lãnh đạo các nước không muốn gây bức xúc cho người dân.
Một quan chức Ủy ban châu Âu cho biết Pháp dự kiến sẽ tung ra một chiến dịch truyền thông kêu gọi người tiêu dùng chú ý, nhưng không muốn người dân quá lo ngại.
Đối mặt với triển vọng vật giá leo thang và khả năng phải áp định mức tiêu thụ, Chính phủ Pháp lo ngại sẽ kích động một làn sóng bất mãn mới tương tự như phong trào Áo vàng cách đây vài năm.
Ủy ban châu Âu dự kiến ngày 20/7 sẽ đưa ra “kế hoạch khẩn cấp cắt giảm nhu cầu năng lượng,” dựa trên kế hoạch mà các nước thành viên đệ trình.
Trong giới lãnh đạo, một bộ phận, trong đó có ông Kadri Simson, chủ trương áp đặt định mức tiêu thụ đối với một số ngành công nghiệp để không ảnh hưởng để mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050.
Thế nhưng ý tưởng này có thể khiến hàng nghìn người rơi vào cảnh thất nghiệp tạm thời.
Một bộ phận khác, gồm Ủy viên châu Âu phụ trách kinh tế hay ông Thierry Breton, phụ trách thị trường nội địa, lại lo ngại về tác động tiêu cực của lựa chọn trên và bảo vệ quyết liệt cho giải pháp đa dạng hóa nguồn cung.
Theo tính toán của ông Thiery Breton, trước cuộc xung đột, Nga cung cấp cho châu Âu khoảng 155 tỷ m3 khí đốt. Trong vòng một năm nữa, Mỹ, Ai Cập, Qatar, Tây Phi, Na Uy và Azerbaidjan có thể bảo đảm được 1/3 số này.
Việc đẩy nhanh quá trình là rất khó do còn nhiều hạn chế về nguồn khai thác. Thế nhưng, nhiều nhà máy có thể chuyển sang chạy bằng dầu lửa thay cho khí đốt, chẳng hạn như ngành công nghiệp xi măng, lọc dầu, mà không cần phải đầu tư lớn để chuyển đổi. Quy trình như vậy sẽ giúp EU giảm tiêu thụ từ 7-8 tỷ m3 khí đốt.
Nếu tăng công suất hoặc mở cửa lại các nhà máy nhiệt điện than, trong ngắn hạn sẽ tạo ra sản lượng tương đương 30 tỷ m3 khí Nga. Pháp, Đức, Hà Lan, Áo đã đi theo hướng này, Italy sẽ sớm bắt tay vào khởi động.
Những nước mà nhiệt điện than chiếm tỷ trọng lớn như Ba Lan, Bungaria thì không có ý định cắt giảm công suất.
“Cho dù chúng ta có phải trì hoãn mục tiêu chống biến đổi khí hậu tham vọng, thì đó cũng là điều cần thiết để làm cho châu Âu mạnh hơn, đủ khả năng đối phó với Nga và hỗ trợ Ukraine,” Thủ tướng Ba Lan Mateusz Morawiecki phát biểu ngày 4/7 trên tờ Thời báo tài chính Anh.
Chủ tịch Ursula von der Leyen sẽ phải tìm ra lối đi hẹp để cân bằng mục tiêu bảo vệ khí hậu và giải quyết thách thức năng lượng cấp bách, một lựa chọn phải được tất cả các nước thành viên đồng thuận, nếu không sẽ không thể áp dụng.
Dù quyết định thế nào đi nữa, bà sẽ phải đưa ra một cơ chế cho phép điều phối hiệu quả các kế hoạch áp trần tiêu thụ của từng nước, qua đó bảo vệ thị trường nội địa của EU và chuỗi giá trị công nghiệp.
Một thách thức khác có thể đe dọa sự đoàn kết, chia sẻ của các nước thành viên, đó là Ủy ban châu Âu sẽ phải làm thế nào để bảo đảm sẽ không có việc sử dụng dự trữ khí đốt một cách vô tội vạ để không có nước nào bị thiệt thòi.
Ngày 27/6, EU đã nhất trí từ nay đến ngày 1/11 phải lấp đầy ít nhất 80% kho dự trữ khí đốt đặt dưới lòng đất của toàn khối, phòng khi Nga cắt hoàn toàn nguồn cung, EU vẫn tránh được tình trạng thiếu năng lượng.
Đến nay, khối lượng dự trữ mới đạt 56%, nguồn khí đốt chảy vào rất chậm vì từ giữa tháng Sáu, Nga hạn chế mở van.
Thỏa thuận của EU không nói rõ trong trường hợp thiếu khí đốt, các nước sẽ sử dụng kho dự trữ theo quy tắc như thế nào. Theo bà Ursula von der Leyen, khi đó EU sẽ phải điều tiết để “khí đốt được đưa đến nơi nào cần nhất.”
Tuy nhiên, tiền lệ của việc phân phối vaccine ngừa COVID-19 cách đây hai năm cho thấy, trước khi EU thống nhất đặt hàng chung toàn khối, luôn có những nước, như Đức, tìm cách hành động một mình.
Ngày 6/7, Chủ tịch nhóm nghị sỹ bảo thủ thuộc đảng Nhân dân tại Nghị viện châu Âu Manfred Weber cho rằng EU “phải có cơ chế phối hợp có tính chất ràng buộc” trong nội bộ để giải quyết tình trạng này.
Một nhà ngoại giao châu Âu thừa nhận đây là vấn đề hết sức phức tạp. Ông nhắc lại EU đã đề xuất với các nước thành viên mua chung khí đốt, theo mô hình đặt hàng chung vaccine ngừa COVID-19, thế nhưng ý tưởng vẫn chưa được thông qua.
Một số tập đoàn năng lượng của Đức như Uniper hay RWE lớn đến mức họ không cần ai cũng có thể đàm phán được mức giá tốt nhất.
Trong những tuần ngay sau thời điểm nổ ra cuộc xung đột Nga-Ukraine, Italy và sau đó là Đức đã vận động ráo riết để bảo đảm nguồn cung cho họ, dù phải đẩy giá mua lên cao hơn, ảnh hưởng đến các đối tác châu Âu đi sau./.
