Bên trong một cơ sở hạt nhân của Iran. (Nguồn: IRNA/TTXVN) Giới lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) vẫn giữ im lặng trước các cuộc biểu tình quy mô lớn ở Iran thời gian gần đây.
Nhà báo Matthew Karnitschnig, phụ trách chuyên mục châu Âu của tờ Politico, cho rằng điều này xuất phát từ thực tế ảnh hưởng của EU đã suy giảm và khối đã mất các đòn bẩy ngoại giao, trong khi đó các nhà lãnh đạo vẫn hy vọng vào lợi ích kinh tế từ Iran và tình hình sẽ được cải thiện sau cuộc bầu cử tại Mỹ năm 2020 cũng như tại Iran năm 2021.
Trong bài viết có tựa đề “Iran bắt cóc con tin EU bằng vũ khí hạt nhân,” ông Karnitschnig cho rằng khi Tehran tiến gần hơn đến việc phát triển vũ khí hạt nhân, áp lực chọn phe đang ngày càng tăng đối với EU về một hồ sơ mà họ đã nỗ lực hết sức để “đứng bên lề.”
[Các bên tham gia thỏa thuận hạt nhân Iran nhóm họp vào ngày 6/12]
Châu Âu đã chịu không ít thiệt hại khi nỗ lực duy trì Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA) sau khi Mỹ rút khỏi hiệp định này hồi tháng Năm năm ngoái.
Đối với EU, JCPOA đại diện cho chính sách ngoại giao của khối, một thành tựu duy nhất mà các nhà lãnh đạo trong khối cho rằng đã khẳng định khả năng của EU về chính sách đối ngoại.
Sau khi Washington áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với Tehran, EU khuyến khích các công ty của mình tiếp tục giao dịch với nước này và cố gắng thiết lập một hệ thống thanh toán quốc tế mới để cho phép họ tránh vi phạm quy định của Mỹ.
Trong nhiều tháng, các nhà lãnh đạo châu Âu đã cố gắng đưa ra những lời trấn an thường xuyên rằng họ vẫn cam kết với thỏa thuận, ngay cả khi nó sụp đổ.
Tuy nhiên, một loạt thông tin về việc Iran vi phạm nhiều điều khoản trong JCPOA - bao gồm cả động thái làm giàu uranium vượt quá giới hạn quy định - buộc các nhà lãnh đạo châu Âu phải suy nghĩ lại về cách tiếp cận của mình.
Theo thỏa thuận, EU có thể kích hoạt một điều khoản khiến châu Âu áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với Iran, giống như Mỹ đã làm.
Tuy nhiên, có vẻ như EU, chứ không phải Tehran, mới là bên lo ngại nhiều hơn về những hệ quả.
Tháng 7/2019, khi Tổng thống Iran Hassan Rouhani cho biết Tehran sẽ làm giàu uranium ở bất kỳ cấp độ nào họ cần, phản ứng của EU chỉ là những tuyên bố mạnh mẽ nhưng không đi kèm hành động cụ thể.
Một số nhà quan sát cho rằng đã quá muộn để EU hành động. Chuyên gia Sascha Lohmann, làm việc tại Viện Các vấn đề An ninh và Quốc tế Đức, nhận định: “Hiện tại, tình hình đã leo thang đến mức vượt quá giới hạn mà người châu Âu có thể hành động hiệu quả. Có lẽ, EU nên hành động từ lâu."
Nói cách khác, với những phản ứng yếu ớt trước các hành động vi phạm thỏa thuận trước đó của Iran và loạt động thái khiêu khích khác - như thông tin nghi ngờ Iran tấn công tàu chở dầu quốc tế ở Vịnh Ba Tư và ném bom một nhà máy lọc dầu ở Saudi Arabia - châu Âu đã mất các đòn bẩy ngoại giao mà họ vốn có.
Một năm sau kể từ khi Mỹ thực hiện cái gọi là “chiến dịch gây áp lực tối đa,” người ta đã nhận thấy rõ những ảnh hưởng ngày càng thu hẹp của EU.
Một trạm xăng bị người biểu tình đốt phá tại Eslamshahr, Iran, ngày 17/1/2019. (Nguồn: AFP/TTXVN) Một trong những bằng chứng rõ ràng nhất là thực tế các công ty lớn nhất châu Âu vẫn lờ đi lời khuyên của các chính phủ thành viên EU và thay vào đó tuân thủ chế độ trừng phạt của Washington, một sự thừa nhận ngầm rằng các công ty này trên thực tế lại chịu sự chi phối của Mỹ.
Vai trò “kẻ ngoài cuộc” của EU cũng một lần nữa được thể hiện rõ khi vào tuần trước, hàng nghìn người Iran xuống đường biểu tình ở các thành phố.
[Tranh cãi giữa Mỹ và Iran không chỉ là thỏa thuận hạt nhân]
Các chính trị gia châu Âu vẫn giữ im lặng, trong khi Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo và các nhà lãnh đạo Mỹ khác lại lên tiếng bày tỏ quan điểm.
Nhiều quan chức cấp cao của châu Âu, chẳng hạn như người phụ trách chính sách đối ngoại EU Federica Mogherini, nhiều khi lại thiên về chỉ trích Chính quyền Trump hơn là chế độ Iran. Một phần lý do của thái độ này rất có thể chính là kinh tế.
Các cường quốc hàng đầu châu Âu, đặc biệt là Pháp và Đức, từ lâu đã nhận thấy tiềm năng dầu mỏ của Iran, một quốc gia có hơn 80 triệu dân, là một đối tác thương mại hấp dẫn với tiềm năng chưa được khai thác.
Ông Karnitschnig nhận định một lý do khác khiến EU hạn chế cứng rắn với Iran có thể chỉ đơn giản là tránh thừa nhận rằng Tổng thống Trump đã không sai về Iran như họ nghĩ.
Giới chức châu Âu từ lâu vẫn cho rằng chiến lược gây áp lực của Chính quyền Trump có nguy cơ càng khích lệ quốc gia Hồi giáo này bởi người dân Iran rất có thể sẽ đứng về phía các nhà lãnh đạo của họ để phản đối Mỹ./.
