Thanh niên Hà Nội và tờ báo khích lệ tinh thần kháng chiến chống Pháp

Tờ báo Nhựa sống lặng lẽ nằm trong những chiếc cặp học sinh đã tạo ra cơn sóng ngầm mạnh mẽ, lan tỏa tình yêu nước trong những thanh niên Hà Nội thời kháng chiến chống Pháp.

Ông Dương Tự Minh nhìn lại những trang báo Nhựa sống đang trưng bày tại Di tích Nhà tù Hỏa Lò. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

Trưởng thành từ phong trào học sinh kháng chiến Hà Nội, ông Lê Văn Ba đã có những năm tháng hoạt động cách mạng và làm báo sôi nổi, đầy nhiệt huyết trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp. Ông và những học sinh yêu nước đã góp một phần công sức của mình vào sự nghiệp giải phóng Thủ đô Hà Nội năm 1954.

Sinh năm 1934 tại xã Mễ Sở, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, năm 15 tuổi, ông Ba thi đỗ vào trường Chu Văn An - đây là ngôi trường có truyền thống cách mạng, nhiều thế hệ thầy trò tham gia các hoạt động chống thực dân Pháp.

Những nhà báo trẻ của phong trào học sinh

Tháng 1/1950, Trần Văn Ơn, một học sinh yêu nước bị thực dân Pháp giết hại trong một cuộc biểu tình ở Sài Gòn. Ở Hà Nội, học sinh và sinh viên sục sôi tinh thần đấu tranh, tổ chức nhiều cuộc bãi khóa, rải truyền đơn, in tài liệu lên án thực dân Pháp và tổ chức lễ truy điệu.

Nhận thấy tinh thần đấu tranh của học sinh, sinh viên các trường đang lên cao, Quận ủy nội thành Hà Nội đã chỉ đạo Đoàn học sinh Kháng chiến Thủ đô xuất bản báo Nhựa sống, một tờ báo được lưu hành bí mật trong các trường học ở Hà Nội.

Thời kỳ đầu, báo Nhựa sống in bằng phương pháp thủ công: Báo được viết bằng tay, in thạch với mầu mực tím mờ nhạt. Từ năm 1951-1952, báo Nhựa sống được in bằng công nghệ mới Ronéo trên giấy trắng, bên ngoài đóng bìa mềm, trông chẳng khác gì một quyển vở học sinh, rất dễ cất giấu trong cặp.

Tuy thuộc lớp học sinh nhỏ tuổi nhất nhưng ông Lê Văn Ba luôn hăng hái tham gia vào các hoạt động của phong trào học sinh kháng chiến Thủ đô. Năm 1952, ông được giao nhiệm vụ tuyên truyền cách mạng trong học sinh và tổ chức in báo Nhựa sống.

Tờ báo Nhựa sống của học sinh Hà Nội. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

Ông Lê Văn Ba cùng các ông: Dương Tự Minh, Nguyễn Kim Khiêm, bà Nguyễn Hạc Đạm Thư (nữ sinh trường Trưng Vương) và một số học sinh kháng chiến khác do đồng chí Lê Tám, một cán bộ Đoàn được cử vào nội thành hoạt động trực tiếp phụ trách. Nhiệm vụ chính của ông Ba là đánh máy, tổ chức in ấn và phát báo cho học sinh các trường học ở Hà Nội nhưng do có khả năng viết tốt nên ông được đồng chí Lê Tám giao thêm nhiệm vụ biên tập và viết bài đăng báo.

Báo Nhựa sống được in ở nhiều cơ sở khác nhau, trong đó có nhà riêng của ông Dương Tự Minh ở số 98A phố Hàng Bông, nhà ông Nguyễn Kim Khiêm ở số 77 phố Phủ Doãn, nhà ông Đỗ Quang Trung ở 54 Triệu Việt Vương, ngoài ra còn có các cơ sở khác ở Bích Câu, Cao Bá Quát và Lò Đúc.

Báo Nhựa sống được in đều đặn hàng tháng, mỗi số báo ra khoảng 300 đến 400 tờ, sau đó được nhóm ông Lê Văn Ba và một số học sinh kháng chiến khác đem phát một cách bí mật: “Khi đi học, chúng tôi thường để báo Nhựa sống vào trong cặp, đến giờ ra chơi thì lén đặt vào ngăn bàn các bạn” hoặc đưa tận tay cho những học sinh có cảm tình với cách mạng để tuyên truyền.

“Tuy là một tờ báo bí mật của Đoàn học sinh kháng chiến Hà Nội, nhưng báo Nhựa sống đã có tiếng nói sâu, rộng đến mọi tầng lớp thanh niên, học sinh, sinh viên của Thủ đô,” ông cho biết.

Báo kêu gọi các tầng lớp thanh niên, học sinh, sinh viên đoàn kết, tin tưởng cách mạng Việt Nam, kêu gọi học sinh, sinh viên không đi lính cho Pháp, chia sẻ những kinh nghiệm đấu tranh của sinh viên thế giới.

Điều đặc biệt nhất là báo còn đăng nhiều bài phóng sự, tùy bút, thơ ca, bài viết về những ngày kỷ niệm của đất nước. Cùng với đó tờ báo cũng đả kích những thói hư tật xấu của một bộ phận thanh niên, học sinh vẫn còn tư tưởng ham chơi, nghe theo sự dụ dỗ của thực dân Pháp và chính quyền Ngụy, làm tay sai cho địch.

“Chúng tôi tự dàn trang, tin nọ nối tiếp bài kia, chỗ nào trống thì lấp vào bằng một bài ca dao, tranh biếm họa tự sáng tác. Điều đó khiến tờ báo hấp dẫn hơn những tờ báo khác, chỉ toàn thông tin tuyên truyền chính luận,” ông Ba nói.

Kỳ vọng vào thế hệ trẻ

Đúng như tên gọi Nhựa sống, tờ báo đã có một sức sống mãnh liệt, tràn trề “nhựa sống” của tầng lớp học sinh, sinh viên kháng chiến Hà Nội những năm đầu thập niên 1950. Đây là giai đoạn cao trào của cách mạng Việt Nam, cũng như của học sinh, sinh viên Thủ đô trong đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược. Tờ báo đã góp một phần nhỏ bé trong công cuộc giải phóng Thủ đô Hà Nội, năm 1954.

Tháng 10/1952, khi ông Ba cùng những người bạn trong nhóm đang in báo Nhựa sống thì bị mật thám Pháp ập đến ngôi nhà 98A phố Hàng Bông khám xét do có chỉ điểm. Tình hình lúc đó rất nguy cấp, ông Ba liền ôm tài liệu leo qua mái nhà bên cạnh để trốn, nhưng vì tiếc chiếc máy chữ còn mới do tổ chức trang bị cho tổ làm báo Nhựa sống, nên ông quay trở lại lấy, vừa nhảy từ trên mái nhà xuống sân thì bị bọn mật thám phát hiện và bắt được. Chúng giải ông về Sở Mật thám Hà Nội để khai thác thông tin, sau đó chuyển ông sang giam tại Nhà tù Hỏa Lò. 

Chiếc máy chữ mà các nhà báo-học sinh ngày ấy từng dùng hiện đang được trưng bày ở Bảo tàng Báo chí.

Sau này, ông Ba trở thành biên tập viên báo Tiền phong, cán bộ tuyên huấn thành đoàn, rồi hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Ông tâm sự rằng lúc ấy chỉ biết làm theo nhiệm vụ, không nghĩ gì to tát. Thậm chí khi bị bắt, ông còn thấy tự hào rằng “mình cũng được vào Hỏa Lò như những chiến sỹ cách mạng, những thanh niên yêu nước khác.”

Ông Dương Tự Minh tự hào khi hồi tưởng lại những kỷ niệm làm báo Nhựa sống. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

Kỷ niệm 90 năm thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, nhiều hoạt động, phong trào của thanh niên thời kháng chiến đang được trưng bày trong các bảo tàng, triển lãm để thế hệ trẻ hiểu hơn về những hy sinh gian khổ của cha anh. Ông Dương Tự Minh xúc động nhìn lại những hiện vật, hình ảnh cũ của một thời làm báo Nhựa sống.

“Những ngày này, trong tôi ùa về nhiều kỷ niệm cũ, chúng tôi rất xúc động khi được kể những câu chuyện của mình, nếu không thì thanh niên thế hệ sau khó mà hình dung ra được,” ông nói.

[Ký ức về một thời phong trào thanh niên yêu nước sôi nổi]

Bên cạnh hoạt động làm báo bí mật, thì các thanh niên như ông còn hoạt động nửa công khai bằng cách biểu diễn nghệ thuật để tuyên truyền cho kháng chiến. Họ được vào Nhà hát Lớn để hát, diễn kịch. Tên các tác phẩm được viết chệch đi để che tai mắt của kẻ thù, chẳng hạn “Trường ca sông Lô” thì viết thành “Trường ca sông Ô,” “giặc Pháp” thì thành “giặc ác.”

“Những phong trào của học sinh đã gây tiếng vang rất lớn, chúng tôi bị địch bắt, tra tấn và giam cầm nhưng đều giữ vững tinh thần, không lộ thông tin tổ chức. Hy vọng rằng truyền thống yêu nước ngàn đời của dân tộc ta sẽ được thế hệ trẻ phát huy,” ông Minh nói./.

(Vietnam+)