Không còn ai biết về lịch sử hình thành của chợ tre ở Bình Định, các bậc cao niên nhất cũng chỉ nói gọn “lâu lắm, trải qua nhiều đời rồi, dễ chừng đã mấy trăm năm."
Chỉ biết rằng chợ tre đã thành lẽ tự nhiên, từ đời này qua đời khác người Bình Định cứ 5 ngày lại họp phiên một lần. Ấy vậy mà tre vẫn tấp nập ở chợ, người mua thì đông, người bán cũng lắm.
Bản sắc chợ tre
Bà lão bán tre vang tiếng mời khách mua tre khi mới thấy người lạ mặt như tôi. Thấy tôi cứ cười, bà lại càng nhiệt tình hơn: “Nói thiệt mà chú, chú mua cho công ty hay cho riêng chú, mua bao nhiêu, tùy số lượng mà giá cả có thể lên xuống đôi chút."
Bà tên Trần Thị Mai (ở thôn Trung Thuận, xã Mỹ Chánh Tây, huyện Phù Mỹ) đã 70 tuổi đời, có hơn 40 năm bán tre ở chợ tre. Bà cho biết: “Phiên này tre ít, do người dân vào vụ gặt, vụ ớt, bình thường tre chất đầy từ đây đến lút đằng kia," bà đưa tay chỉ khoảng sân rộng hàng mẫu đất.
Đã bán tre gần bằng một đời người, bà Mai ba3 lần theo chợ phiên thay đổi vị trí, nhưng cũng đều trong xã Mỹ Chánh (huyện Phù Mỹ), bây giờ vị trí họp chợ khu An Lương, thuộc thôn Chánh Thiện. Bà cũng không biết chợ tre có từ bao giờ, cứ đến trước các ngày mồng 3, 8, 13, 18, 23, 28 (Âm lịch) mỗi tháng, bà lại đến chợ tre mua buôn tre chiều hôm trước rồi bán lẻ vào hôm sau đúng ngày phiên.
Đủ các loại tre cây được bày ở chợ, từ tre gốc, tre cây, tre to, dài, dày ruột đến mỏng ruột. Người bán tre từ khắp nơi, nhiều nhất là các thôn trong xã Mỹ Chánh, Mỹ Chánh Tây.
Chợ tre có hai nhóm phụ nữ mua-bán tre, trong đó có nhóm của bà Mai. Việc mua và bán diễn ra cùng một chỗ, bà không phải vận chuyển hàng hóa đi đâu. Mỗi phiên, hàng ngàn cây tre được mua bán chóng vánh đến mức kỳ lạ; giá tre được mua lại từ 15.000-30.000 đồng/cây, gốc tre thì trên dưới 10.000 đồng/gốc; giá bán tre cây dao động từ 20.000-50.000 đồng/cây, gốc tre khoảng 10.000-15.000 đồng/gốc.
Sức sống chợ tre
Đúng phiên, 5 giờ sáng, chợ đã đông người, ai nấy đều chọn tre, những cây tre dài đến 7-8m, óng màu ngà hoặc xanh được xem xét thật kỹ. Trước 7 giờ sáng, việc mua bán đã hoàn tất, chợ tre bỗng vắng người cũng nhanh như việc mua bán. “Đội quân vận chuyển” với ba chiếc xe công nông chuẩn bị cho phần việc còn lại, vận chuyển tre đến tận nơi người mua yêu cầu. Tre được đánh dấu, khắc tên người mua lên thân tránh nhầm lẫn, chủ xe công nông tùy vào địa điểm xa, gần của mỗi chủ tre mà chất tre theo thứ tự trên-dưới.
Tùy vào việc, công dụng để chọn từng loại tre cho phù hợp. Trước đây, phần lớn tre được mua để đan thuyền thúng, sõng, rổ, rá, nia, trẹt… Nay nhu cầu về tre càng nhiều hơn, người mua tre số lượng lớn dùng làm cọc be bờ hoặc làm chà, bè nuôi thủy, hải sản, người dùng làm nhà, đan vỉ…
Cụ Trương Sen Quý, đã 78 tuổi (ở xã Cát Minh, huyện Phù Cát), suốt mấy chục năm qua vẫn đến chợ tre mỗi phiên mua gốc tre về đan vỉ phơi hải sản. Vỉ cụ Quý cùng nhiều người khác đan được chuyên chở bán vào tận Kiên Giang, Vũng Tàu. Thu nhập từ nghề đan vỉ của cụ không cao, chỉ góp phần bổ sung cho nguồn thu nhập từ nghề nông. Cụ bảo, thu nhập mỗi ngày chỉ năm ba chục ngàn, mà không phải ngày nào cũng làm nên chẳng ai khấm khá với nghề này cả, nhưng “người nhà quê” dùng những nghề phụ như thế để trang trải cuộc sống.
Người mua tre đan sõng, thuyền thúng phải chọn nhiều loại tre, tre dày đặt ruột dùng làm vành, tre to, dài, thẳng, mỏng ruột dùng để đan mê. Người làm bè, chà nuôi hải sản thì chọn tre già đã ngả màu ngà óng; làm nhà thì chọn tre thẳng, đều… dù là tre gì, khi cầm cây tre vuốt mà không thấy sù sì, sóc, nhám mới đạt yêu cầu.
Theo lời bà Mai, ngày trước, tre hiện diện trong cuộc sống của người dân nhiều hơn hiện nay; bây giờ nhiều loại chất liệu mới đã thay thế nhưng lượng tre được mua bán vẫn cứ tăng hơn trước. Sức chịu đựng bền bỉ của tre vẫn được “người nhà quê” sử dụng rất nhiều; sức sống của tre vì thế cũng bền bỉ như chính cây tre vậy./.
Chỉ biết rằng chợ tre đã thành lẽ tự nhiên, từ đời này qua đời khác người Bình Định cứ 5 ngày lại họp phiên một lần. Ấy vậy mà tre vẫn tấp nập ở chợ, người mua thì đông, người bán cũng lắm.
Bản sắc chợ tre
Bà lão bán tre vang tiếng mời khách mua tre khi mới thấy người lạ mặt như tôi. Thấy tôi cứ cười, bà lại càng nhiệt tình hơn: “Nói thiệt mà chú, chú mua cho công ty hay cho riêng chú, mua bao nhiêu, tùy số lượng mà giá cả có thể lên xuống đôi chút."
Bà tên Trần Thị Mai (ở thôn Trung Thuận, xã Mỹ Chánh Tây, huyện Phù Mỹ) đã 70 tuổi đời, có hơn 40 năm bán tre ở chợ tre. Bà cho biết: “Phiên này tre ít, do người dân vào vụ gặt, vụ ớt, bình thường tre chất đầy từ đây đến lút đằng kia," bà đưa tay chỉ khoảng sân rộng hàng mẫu đất.
Đã bán tre gần bằng một đời người, bà Mai ba3 lần theo chợ phiên thay đổi vị trí, nhưng cũng đều trong xã Mỹ Chánh (huyện Phù Mỹ), bây giờ vị trí họp chợ khu An Lương, thuộc thôn Chánh Thiện. Bà cũng không biết chợ tre có từ bao giờ, cứ đến trước các ngày mồng 3, 8, 13, 18, 23, 28 (Âm lịch) mỗi tháng, bà lại đến chợ tre mua buôn tre chiều hôm trước rồi bán lẻ vào hôm sau đúng ngày phiên.
Đủ các loại tre cây được bày ở chợ, từ tre gốc, tre cây, tre to, dài, dày ruột đến mỏng ruột. Người bán tre từ khắp nơi, nhiều nhất là các thôn trong xã Mỹ Chánh, Mỹ Chánh Tây.
Chợ tre có hai nhóm phụ nữ mua-bán tre, trong đó có nhóm của bà Mai. Việc mua và bán diễn ra cùng một chỗ, bà không phải vận chuyển hàng hóa đi đâu. Mỗi phiên, hàng ngàn cây tre được mua bán chóng vánh đến mức kỳ lạ; giá tre được mua lại từ 15.000-30.000 đồng/cây, gốc tre thì trên dưới 10.000 đồng/gốc; giá bán tre cây dao động từ 20.000-50.000 đồng/cây, gốc tre khoảng 10.000-15.000 đồng/gốc.
Sức sống chợ tre
Đúng phiên, 5 giờ sáng, chợ đã đông người, ai nấy đều chọn tre, những cây tre dài đến 7-8m, óng màu ngà hoặc xanh được xem xét thật kỹ. Trước 7 giờ sáng, việc mua bán đã hoàn tất, chợ tre bỗng vắng người cũng nhanh như việc mua bán. “Đội quân vận chuyển” với ba chiếc xe công nông chuẩn bị cho phần việc còn lại, vận chuyển tre đến tận nơi người mua yêu cầu. Tre được đánh dấu, khắc tên người mua lên thân tránh nhầm lẫn, chủ xe công nông tùy vào địa điểm xa, gần của mỗi chủ tre mà chất tre theo thứ tự trên-dưới.
Tùy vào việc, công dụng để chọn từng loại tre cho phù hợp. Trước đây, phần lớn tre được mua để đan thuyền thúng, sõng, rổ, rá, nia, trẹt… Nay nhu cầu về tre càng nhiều hơn, người mua tre số lượng lớn dùng làm cọc be bờ hoặc làm chà, bè nuôi thủy, hải sản, người dùng làm nhà, đan vỉ…
Cụ Trương Sen Quý, đã 78 tuổi (ở xã Cát Minh, huyện Phù Cát), suốt mấy chục năm qua vẫn đến chợ tre mỗi phiên mua gốc tre về đan vỉ phơi hải sản. Vỉ cụ Quý cùng nhiều người khác đan được chuyên chở bán vào tận Kiên Giang, Vũng Tàu. Thu nhập từ nghề đan vỉ của cụ không cao, chỉ góp phần bổ sung cho nguồn thu nhập từ nghề nông. Cụ bảo, thu nhập mỗi ngày chỉ năm ba chục ngàn, mà không phải ngày nào cũng làm nên chẳng ai khấm khá với nghề này cả, nhưng “người nhà quê” dùng những nghề phụ như thế để trang trải cuộc sống.
Người mua tre đan sõng, thuyền thúng phải chọn nhiều loại tre, tre dày đặt ruột dùng làm vành, tre to, dài, thẳng, mỏng ruột dùng để đan mê. Người làm bè, chà nuôi hải sản thì chọn tre già đã ngả màu ngà óng; làm nhà thì chọn tre thẳng, đều… dù là tre gì, khi cầm cây tre vuốt mà không thấy sù sì, sóc, nhám mới đạt yêu cầu.
Theo lời bà Mai, ngày trước, tre hiện diện trong cuộc sống của người dân nhiều hơn hiện nay; bây giờ nhiều loại chất liệu mới đã thay thế nhưng lượng tre được mua bán vẫn cứ tăng hơn trước. Sức chịu đựng bền bỉ của tre vẫn được “người nhà quê” sử dụng rất nhiều; sức sống của tre vì thế cũng bền bỉ như chính cây tre vậy./.
Ly Kha (TTXVN)
