Bản Tha và Hạ Thành, xã Phương Độ (thành phố Hà Giang) được du khách gọi với cái tên đặc trưng là “Bản nhà lá." Hai bản nằm liền kề nhau với hơn 200 nếp nhà sàn êm đềm bên con Suối Tiên mát lành, cùng với cuộc sống sinh hoạt dân dã của người Tày bản địa đã tạo nên dấu ấn khó quên khi du khách đặt chân đến khám phá nơi này.
Trong cái nắng hè vùng cao vàng như rót mật, chúng tôi được anh cán bộ phòng văn hóa thành phố Hà Giang tên là Thuần dẫn đi tham bản Tha và Hạ Thành. Ngay khi đặt chân đến bản Hạ Thành, chúng tôi đã ấn tượng với những thửa ruộng như những nấc thang dẫn lên núi vàng ươm mầu rơm rạ sau thu hoạch.
Hai bản nằm lừng chừng bên con Suối Tiên quanh năm ăm ắp nước tưới mát cho cánh đồng màu mỡ và phục vụ sinh hoạt của người dân bản, nên nhà nào cũng có ao. Để làm ao, người Tày ở xã Phương Độ chỉ cần vét đất, đắp những viên đá mồ côi thành bờ chắn nước. Ao nhà nào cũng thả cá Bỗng, một loại cá thuộc họ cá Hồi, rất phù hợp với khí hậu địa phương, lại có giá trị kinh tế cao.
Anh Nguyễn Văn Quyền, người quản lý hoạt động du lịch của bản Tha cứ chặc lưỡi tiếc rằng, giá như chúng tôi có mặt ở nơi đây khoảng một tháng trước sẽ được chứng kiến cảnh mùa vụ tất bật của người Tày. Khi vào đến bản, chúng tôi hoàn toàn quên ngay sự chỉ dẫn của anh Quyền bởi những mái nhà sàn lợp lá nằm san sát được xây dựng theo kiểu bàn cờ với những nụ cười thân thiện của người dân bản địa đã như ma lực thu hút ống kính máy ảnh.
Một góc bản Tha nhìn từ lưng chừng núi. Bản Tha có khoảng hơn 100 ngôi nhà sàn lợp lá của người Tày trải dài trong khoảng đất bằng phẳng dưới chân đồi thuộc xã Phương Độ. 
Một ngôi nhà sàn đặc trưng bằng gỗ của người Tày ở bản Tha với mái lợp bằng lá cọ và có ao thả cá Bỗng. 
Bản Tha và Hạ Thành ở xã Phương Độ có gần 200 ngôi nhà sàn làm theo kiểu truyền thống của người Tày. 
Bên trong căn nhà sàn truyền thống lợp mái cọ của người Tày ở bản Tha. 
Những vật dụng sinh hoạt hằng ngày của người Tày như giỏ, lồng được treo quanh nhà sàn. 
Quả còn được treo trước hiên nhà sàn của người Tày ở bản Tha và bản Hạ Thành. Trong văn hóa người Tày, quả còn không chỉ là một đồ chơi dùng trong dịp lễ hội mà còn là vật tượng trưng cho sự ấm no, sinh sôi nảy nở. 
Khung cảnh yên bình buổi chiều ở thôn Tha. 
Đến bản Tha hay bản Hạ Thành ngoài cảnh đẹp, du khách còn được dạo bước trong một không gian sống rất đỗi yên bình của bà con dân tộc ở nơi đây. Chúng tôi dừng chân nhà ông lão Nguyễn Đức Thìn ở bản Hạ Thành để nghỉ chân, uống nước. Ngôi nhà sàn bề thế năm gian được xây dựng bằng gỗ lát cách đây đã hơn trăm năm vẫn vững trãi cùng thời gian.
“Người Tày ở bản Hạ Thành mình đã chọn vùng đất này định cư lâu lắm rồi. Ngôi nhà này đời bố mình dựng, đến đời mình tính ra chỉ mới năm lần thay mái lá là ở đến tận bây giờ," ông lão Thìn giãi bày.
Mái của những ngôi nhà sàn được lọp bằng lá cọ dày từ 20-40cm, có độ bền từ 5-10 năm.
Ngôi nhà sàn của ông Nguyễn Đức Thìn là một điểm homestay hấp dẫn đối với những du khách ưa thích khám phá văn hóa. Theo phong tục của người Tày, bếp lửa được dựng ở chính giữa sàn nhà, vừa là nơi nấu nướng, trò chuyện, sưởi ấm trong mùa Đông. Ở mạn hiên nhà sàn, từng chồng đệm cỏ, chăn lau được xếp ngay ngắn chờ khách lưu trú qua đêm. Ông Thìn cho biết, người Tày từ xưa rất trân trọng khách đến chơi nhà. Chủ nhà sẽ chuẩn bị những vật dụng tốt nhất, những món ăn ngon nhất để thiết đãi.
Chúng tôi đặc biệt chú ý đến những quả còn sắc màu được treo trước mỗi hiên nhà sàn ở bản Tha và Hạ Thành. Hỏi anh Nguyễn Văn Quyền thì được lý giải rằng, quả còn trong tâm thức người Tày tượng trưng cho sự sinh sôi, phát triển. Trong quả còn là năm loại ngũ cốc gồm, gạo, ngô, đỗ, lạc, vừng được khâu kín bằng vải thổ cẩm. Nếu du khách có hứng thú, các nam thanh nữ tú trong bản sẽ ngay lập tức thành lập một đội ném còn.
Có lẽ, du lịch đã mang lại nguồi thu nhập đáng kể cho người Tày nơi đây nên có khách đến, cũng có nghĩa là bản làng có hội. “Cơm nếp nương, cá Bỗng nướng và nấu canh chua theo kiểu của người Tày, gà đồi xé phay trộn gỏi, heo đen nướng ống tre cuộn với rau rừng là mâm cơm tiếp khách của bản chúng tôi," ông Nguyễn Đức Thìn giới thiệu.
Người dân hai bản ở đây trồng lúa nước và nhà nào cũng dành một không gian sân khá lớn để phơi thóc. 
Những túm bắp ngô hạt to đều được người Tày ở xã Phương Độ treo dưới gầm nhà sàn để làm hạt giống cho vụ mùa sau. 
Những chiếc lá cọ phơi bên hàng rào để dành cho việc sửa chữa mái nhà sàn nếu có hư hại. 
Sau mỗi mùa gặt, người Tày ở thôn Tha gác rạ dưới gầm nhà sàn để đun nấu và làm thức ăn cho gia súc. 
Người Tày ở xã Phương Độ trữ từng bó lúa nếp ngon nhất ngay dưới gầm nhà sàn, đến dịp đặc biệt mới xay xát rồi đồ xôi thiết đãi khách quý. 
Một góc phơi phóng lúa sau mùa gặt thể hiện sự no ấm của người Tày ở xã Phương Độ. 
Khung cảnh rất đặc biệt sau mùa gặt tại bản Hạ Thành. 
Ngoài việc canh tác lúa nước, người Tày ở xã Phương Độ còn chăn nuôi dê để phát triển kinh tế. 
Những con đường nhỏ xinh xắn, đan xen từ bản hướng ra ruộng của người Tày ở bản Hạ Thành. 
Người Tày ở xã Phương Độ chế biến sắn để phơi khô sau thu hoạch. 
Du khách nước ngoài dạo chơi quanh bản Hạ Thành. Nơi đây hiện là một điểm đến hấp dẫn đối với những ai ưa thích khám phá cảnh đẹp và trải nghiệm văn hóa của người Tày ở Hà Giang. Dịch vụ homestay ở bản Tha và Hạ Thành có nhiều tiện nghi. Khách ngủ sàn gỗ, to và rộng, vệ sinh tắm nóng lạnh, tuy chỉ có chăn gối mùng màn nhưng rất sạch sẽ. Nhìn qua ô cửa là du khách đã thu vào tầm mắt những đồi cọ, cánh đồng lúa thoáng mát.
Ngoài ra, những nhà sàn làm dịch vụ homestay ở hai bản Tha và Hạ Thành đều có wifi, có hướng dẫn địa phương dạy cách chế biến các món ăn truyền thống của người Tày khi khách yêu cầu. Đêm xuống, du khách còn được dịp mê mẩn với đội văn nghệ gồm những thôn nữ trình diễn hát then, hát lếu, múa cấy… đều là những làn điệu dân ca truyền thống được giữ gìn qua nhiều thế hệ./.
Bài: Thông Thiện
Ảnh: Việt Cường-Thông Thiện
