“Chị Sứ" vẫn hay ăn chuối chiên trên đường Nguyễn Văn Thủ. Từ một thông tinvừa xác thực vừa mơ hồ ấy, chúng tôi đi tìm nữ diễn viên Hiệp Định, “chị Sứ”trong bộ phim Hòn Đất.
Đi tìm chị Sứ
Hình ảnh người con gái xứ Hòn Đất (Kiên Giang) với suối tóc dài chấm gót, suốitóc đã bảo vệ chị trước những nhát chém của quân thù, nằm lòng trong nhiều thếhệ cùng với tiểu thuyết Hòn Đất của nhà văn Anh Đức và bộ phim cùng tên của đạodiễn tài danh Hồng Sến. Nhưng Hiệp Định, diễn viên của một vai duy nhất - chịSứ, thì đã “biến mất” khỏi làng điện ảnh.
Có người bảo bà đang ở Hòn Đất (Kiên Giang). Nhưng nghệ sỹ ưu tú, diễn viênHà Xuyên thì khẳng định bà là khách quen của một tiệm chuối nướng trên đườngNguyễn Văn Thủ, Thành phố Hồ Chí Minh. Tới nơi, đúng là có một hàng chuối nướngở đấy.
Người bán hàng cho biết gần một năm nay Hiệp Định không ghé qua đó nữa,nhưng bà rất nhiệt tình nhờ người trông hàng để đưa chúng tôi đến một chung cưcũ nằm ở cuối đường Nguyễn Văn Thủ.
Những tưởng ra mở cửa là… chị Sứ, nhưng không, một bà cụ cho biết, Hiệp Địnhđã chuyển sang quận 7, nhưng không rõ địa chỉ. Căn phòng cũ hiện đang được mộtgia đình khác thuê.
Thử vận may, chúng tôi để lại số điện thoại nhờ bà cụ giúp để có thể liên lạcđược với diễn viên Hiệp Định. Hai hôm sau, có một tin nhắn cho biết số điệnthoại của diễn viên Hiệp Định. Vậy là chúng tôi đã tìm được “chị Sứ” ở Sài Gòn.
Những ngày tháng không quên
Hiệp Định nay đã về hưu, hiện bà cùng chồng và con gái thứ hai sống trong mộtcăn nhà ở phường Tân Phong, quận 7. Một không gian yên tĩnh, mát mẻ là lựa chọncủa bà lúc về hưu với niềm vui nội trợ và chăm sóc cháu ngoại. Nhưng lẩn khuấtđâu đó trong tâm hồn bà, vẫn còn những ngày theo đoàn làm phim Hòn Đất, khó màquên được.
Năm 1982, đoàn phim Hòn Đất đang tìm kiếm diễn viên đóng vai chị Sứ. Do có anhtrai làm trong xưởng phim, hơn nữa, đạo diễn Hồng Sến còn là học trò của bố bànên giữa hai người đã có sự quen biết.
Một lần, đạo diễn Hồng Sến đến nhà chơi,nhận thấy trong dáng dấp đậm chất Nam Bộ của Hiệp Định có hình ảnh của chị Sứnên đã mời bà tới Xưởng phim Tổng hợp để thử vai. Lúc bấy giờ, Hiệp Định đang làgiáo viên dạy sử của trường Trung học Sư phạm Sài Gòn.
Trước lời mời của đạo diễn Hồng Sến, bà cảm thấy ngỡ ngàng khi mình không quamột trường lớp nào về đào tạo diễn viên, nếu đi đóng phim sẽ gặp nhiều khó khăn.Tuy vậy, bà vẫn đến thử vai dù không nghĩ là mình sẽ được chọn.
Đạo diễn HồngSến giao cho bà phân đoạn chị Sứ lúc ở kháng chiến, đó cũng là đoạn khó nhấttrong phim cùng lời động viên: “Hồi trước em tham gia kháng chiến, cuộc sốngtrong kháng chiến như thế nào thì em diễn lại như vậy. Chỉ cần em diễn lại nhữnggì mà em đã làm trong kháng chiến là được.”
Bà vào vai chị Sứ bằng vốn liếng của mình như vậy. Hôm đó, tất cả mọi ngườitrong Hội đồng tuyển chọn cùng thống nhất chọn Hiệp Định đóng vai chị Sứ. Hợpđồng đóng phim được ký kết ngay buổi sáng đó.
Phim Hòn Đất được quay ròng rã trong một năm, qua rất nhiều nơi: Bửu Long, HònĐất, Long Hải, Châu Đốc, Nhà Bè. Chính vì vậy, năm đó cô giáo Hiệp Định phảinghỉ dạy ở trường để theo đoàn phim.
Lúc ấy con gái út của Hiệp Định mới được một tuổi và chưa dứt sữa. Lúc nàođoàn phim quay gần nhà, Hiệp Định vẫn chạy về cho con bú, còn những lần quay xa,hai bầu ngực căng tức vì ứ sữa, đợi tới đêm nước mắt mới trào ra.
Lần đầu đóng phim giữa các tên tuổi của làng điện ảnh lúc bấy giờ như Thúy An,Lý Huỳnh, Kiều Hạnh… khiến cho Hiệp Định không tránh khỏi cảm giác lo lắng.Nhưng được sự khích lệ và giúp đỡ của đạo diễn Hồng Sến cũng như các diễn viêntrong đoàn, bà dần dần hòa nhập.
Đối với Hiệp Định lúc đó, trách nhiệm đóng gópcho điện ảnh và thể hiện đúng con người chị Sứ với sự kiên cường, bất khuất lớnhơn cả. Bởi vậy, bà tự dặn lòng quên đi nỗi nhớ con cũng như những vất vả, thậmchí đau đớn trên phim trường để nhập vai.
Trong phim, có rất nhiều cảnh chị Sứ bị tra tấn dã man mà lúc đầu, Hiệp Địnhcứ đinh ninh rằng sẽ có kỹ xảo hỗ trợ. Nhưng thực tế thì không. Có rất nhiềucảnh quay mà bây giờ bà vẫn còn nhớ như in, dù mỗi lần như vậy lại khiến bà rùngmình. Như cảnh chị Sứ bị treo lên cây dừa hay cảnh chị bị thiếu tá Xằng (NguyễnVăn Đây đóng) tát vào mặt.
Để thực hiện những cảnh quay này, Hiệp Định phải cắnrăng chấp nhận bị trói giật tay ra sau rồi treo lên cây dừa. Do chưa đạt yêucầu, cảnh này buộc phải diễn nhiều lần.
Cảnh bị thiếu tá Xằng tát cũng vậy, phải quay đi quay lại nhiều lần mà chưađạt yêu cầu, cuối cùng cả hai cùng thống nhất với nhau về “đòn” quyết định.Thiếu tá Xằng dồn hết sức lực, còn chị Sứ cắn răng chịu đòn, mặc dù rất đaunhưng Hiệp Định cố gắng chịu đựng để sự đau đớn ấy không biểu lộ trên khuôn mặt,làm giảm đi hình ảnh của người phụ nữ anh hùng. Kết quả, sau cảnh quay này, máHiệp Định hiện rõ năm dấu tay của Nguyễn Văn Đây.
Bộ phim kết thúc với cảnh chị Sứ bị chém đầu. Với Hiệp Định, đây cũng là mộttrong những cảnh quay khó nhất. Nhìn thanh mã tấu mà đạo diễn Hồng Sến mài sángbóng, Hiệp Định sợ hãi thật sự. Mặc dù đã thỏa thuận với diễn viên Lý Huỳnh từtrước nhưng vào “giờ hành quyết”, bà vẫn không tránh khỏi lo lắng, thậm chí cònnghĩ đến tình huống xấu nhất.
Không chỉ Hiệp Định, mà diễn viên Lý Huỳnh cũng lo lắng không kém vì nếu sơsểnh một chút, rất có thể gây ra án mạng. Bởi vậy, để bảo đảm an toàn, trên gáycủa Hiệp Định có đặt một khúc dừa tươi. Đến lúc quay xong thì khúc dừa đó đã trởnên nát bét vì bị lưỡi tấu băm xuống nhiều lần. Cũng may, sau cảnh đó, bà chỉ bịđứt một ít tóc và xây xước nhẹ.
Chị Sứ có nguyên mẫu từ anh hùng Phan Thị Ràng. Khi đoàn phim về Hòn Đất quay,rất nhiều người dân xúm lại xem, trong số đó có những chiến sĩ đã từng chiến đấucùng anh hùng Phan Thị Ràng. Nhìn Hiệp Định, rất nhiều người đã dành tình cảmcho bà vì trông bà có nhiều nét giống với Phan Thị Ràng.
Những tình cảm ấy khiến cho bà xúc động thực sự. Đặc biệt, khi đoàn phim vềNhà Bè quay, có một bà mẹ xem cảnh Hiệp Định bị tra tấn dã man như vậy tưởngthật liền cầm tay bà vừa khóc vừa bảo: “Con ơi con! Chúng nó dã man quá. Thôicon đừng đóng phim nữa, không tiền thì về má nuôi. Con đi đóng phim chi để chúngđánh đập, treo con lên như vậy rồi con chết mất thôi!”
Vĩ Thanh
Hiệp Định tên đầy đủ là Ngô Thị Hiệp Định. Sinh vào lúc Hiệp định Geneva được kýkết nên cái tên của bà cũng mang một ý nghĩa khó quên. Bà tham gia phim Hòn Đấtnăm 28 tuổi và bây giờ, sau 28 năm, mọi sự đã thay đổi nhiều nhưng thỉnh thoảngra đường, vẫn có người nhận ra và gọi bà là “chị Sứ”. Những lúc như vậy, bàkhông chỉ vui mà còn hạnh phúc. Cái hạnh phúc đơn sơ của một người diễn viênkhông chuyên, qua từng ấy năm mà vẫn có người nhận ra mình.
Hồi đó, sau khi hoàn thành vai chị Sứ, Hiệp Định chia tay phim trường, về lạibục giảng. Sau này, cũng có một số lời mời đóng phim nhưng do không tìm đượckịch bản phù hợp, lại không bố trí được công việc ở trường nên bà đã từ chối.
Bàcho biết, sắp tới đây khi không còn phải vướng bận về thời gian, nếu có lời mờiđóng phim và kịch bản phù hợp, bà sẽ nhận lời. Hy vọng một ngày không xa, diễnviên Hiệp Định sẽ trở lại với màn ảnh ấn tượng không kém lần đầu tiên, mặc dùnhư bà nói là chỉ đóng được những vai… già!/.
Đi tìm chị Sứ
Hình ảnh người con gái xứ Hòn Đất (Kiên Giang) với suối tóc dài chấm gót, suốitóc đã bảo vệ chị trước những nhát chém của quân thù, nằm lòng trong nhiều thếhệ cùng với tiểu thuyết Hòn Đất của nhà văn Anh Đức và bộ phim cùng tên của đạodiễn tài danh Hồng Sến. Nhưng Hiệp Định, diễn viên của một vai duy nhất - chịSứ, thì đã “biến mất” khỏi làng điện ảnh.
Có người bảo bà đang ở Hòn Đất (Kiên Giang). Nhưng nghệ sỹ ưu tú, diễn viênHà Xuyên thì khẳng định bà là khách quen của một tiệm chuối nướng trên đườngNguyễn Văn Thủ, Thành phố Hồ Chí Minh. Tới nơi, đúng là có một hàng chuối nướngở đấy.
Người bán hàng cho biết gần một năm nay Hiệp Định không ghé qua đó nữa,nhưng bà rất nhiệt tình nhờ người trông hàng để đưa chúng tôi đến một chung cưcũ nằm ở cuối đường Nguyễn Văn Thủ.
Những tưởng ra mở cửa là… chị Sứ, nhưng không, một bà cụ cho biết, Hiệp Địnhđã chuyển sang quận 7, nhưng không rõ địa chỉ. Căn phòng cũ hiện đang được mộtgia đình khác thuê.
Thử vận may, chúng tôi để lại số điện thoại nhờ bà cụ giúp để có thể liên lạcđược với diễn viên Hiệp Định. Hai hôm sau, có một tin nhắn cho biết số điệnthoại của diễn viên Hiệp Định. Vậy là chúng tôi đã tìm được “chị Sứ” ở Sài Gòn.
Những ngày tháng không quên
Hiệp Định nay đã về hưu, hiện bà cùng chồng và con gái thứ hai sống trong mộtcăn nhà ở phường Tân Phong, quận 7. Một không gian yên tĩnh, mát mẻ là lựa chọncủa bà lúc về hưu với niềm vui nội trợ và chăm sóc cháu ngoại. Nhưng lẩn khuấtđâu đó trong tâm hồn bà, vẫn còn những ngày theo đoàn làm phim Hòn Đất, khó màquên được.
Năm 1982, đoàn phim Hòn Đất đang tìm kiếm diễn viên đóng vai chị Sứ. Do có anhtrai làm trong xưởng phim, hơn nữa, đạo diễn Hồng Sến còn là học trò của bố bànên giữa hai người đã có sự quen biết.
Một lần, đạo diễn Hồng Sến đến nhà chơi,nhận thấy trong dáng dấp đậm chất Nam Bộ của Hiệp Định có hình ảnh của chị Sứnên đã mời bà tới Xưởng phim Tổng hợp để thử vai. Lúc bấy giờ, Hiệp Định đang làgiáo viên dạy sử của trường Trung học Sư phạm Sài Gòn.
Trước lời mời của đạo diễn Hồng Sến, bà cảm thấy ngỡ ngàng khi mình không quamột trường lớp nào về đào tạo diễn viên, nếu đi đóng phim sẽ gặp nhiều khó khăn.Tuy vậy, bà vẫn đến thử vai dù không nghĩ là mình sẽ được chọn.
Đạo diễn HồngSến giao cho bà phân đoạn chị Sứ lúc ở kháng chiến, đó cũng là đoạn khó nhấttrong phim cùng lời động viên: “Hồi trước em tham gia kháng chiến, cuộc sốngtrong kháng chiến như thế nào thì em diễn lại như vậy. Chỉ cần em diễn lại nhữnggì mà em đã làm trong kháng chiến là được.”
Bà vào vai chị Sứ bằng vốn liếng của mình như vậy. Hôm đó, tất cả mọi ngườitrong Hội đồng tuyển chọn cùng thống nhất chọn Hiệp Định đóng vai chị Sứ. Hợpđồng đóng phim được ký kết ngay buổi sáng đó.
Phim Hòn Đất được quay ròng rã trong một năm, qua rất nhiều nơi: Bửu Long, HònĐất, Long Hải, Châu Đốc, Nhà Bè. Chính vì vậy, năm đó cô giáo Hiệp Định phảinghỉ dạy ở trường để theo đoàn phim.
Lúc ấy con gái út của Hiệp Định mới được một tuổi và chưa dứt sữa. Lúc nàođoàn phim quay gần nhà, Hiệp Định vẫn chạy về cho con bú, còn những lần quay xa,hai bầu ngực căng tức vì ứ sữa, đợi tới đêm nước mắt mới trào ra.
Lần đầu đóng phim giữa các tên tuổi của làng điện ảnh lúc bấy giờ như Thúy An,Lý Huỳnh, Kiều Hạnh… khiến cho Hiệp Định không tránh khỏi cảm giác lo lắng.Nhưng được sự khích lệ và giúp đỡ của đạo diễn Hồng Sến cũng như các diễn viêntrong đoàn, bà dần dần hòa nhập.
Đối với Hiệp Định lúc đó, trách nhiệm đóng gópcho điện ảnh và thể hiện đúng con người chị Sứ với sự kiên cường, bất khuất lớnhơn cả. Bởi vậy, bà tự dặn lòng quên đi nỗi nhớ con cũng như những vất vả, thậmchí đau đớn trên phim trường để nhập vai.
Trong phim, có rất nhiều cảnh chị Sứ bị tra tấn dã man mà lúc đầu, Hiệp Địnhcứ đinh ninh rằng sẽ có kỹ xảo hỗ trợ. Nhưng thực tế thì không. Có rất nhiềucảnh quay mà bây giờ bà vẫn còn nhớ như in, dù mỗi lần như vậy lại khiến bà rùngmình. Như cảnh chị Sứ bị treo lên cây dừa hay cảnh chị bị thiếu tá Xằng (NguyễnVăn Đây đóng) tát vào mặt.
Để thực hiện những cảnh quay này, Hiệp Định phải cắnrăng chấp nhận bị trói giật tay ra sau rồi treo lên cây dừa. Do chưa đạt yêucầu, cảnh này buộc phải diễn nhiều lần.
Cảnh bị thiếu tá Xằng tát cũng vậy, phải quay đi quay lại nhiều lần mà chưađạt yêu cầu, cuối cùng cả hai cùng thống nhất với nhau về “đòn” quyết định.Thiếu tá Xằng dồn hết sức lực, còn chị Sứ cắn răng chịu đòn, mặc dù rất đaunhưng Hiệp Định cố gắng chịu đựng để sự đau đớn ấy không biểu lộ trên khuôn mặt,làm giảm đi hình ảnh của người phụ nữ anh hùng. Kết quả, sau cảnh quay này, máHiệp Định hiện rõ năm dấu tay của Nguyễn Văn Đây.
Bộ phim kết thúc với cảnh chị Sứ bị chém đầu. Với Hiệp Định, đây cũng là mộttrong những cảnh quay khó nhất. Nhìn thanh mã tấu mà đạo diễn Hồng Sến mài sángbóng, Hiệp Định sợ hãi thật sự. Mặc dù đã thỏa thuận với diễn viên Lý Huỳnh từtrước nhưng vào “giờ hành quyết”, bà vẫn không tránh khỏi lo lắng, thậm chí cònnghĩ đến tình huống xấu nhất.
Không chỉ Hiệp Định, mà diễn viên Lý Huỳnh cũng lo lắng không kém vì nếu sơsểnh một chút, rất có thể gây ra án mạng. Bởi vậy, để bảo đảm an toàn, trên gáycủa Hiệp Định có đặt một khúc dừa tươi. Đến lúc quay xong thì khúc dừa đó đã trởnên nát bét vì bị lưỡi tấu băm xuống nhiều lần. Cũng may, sau cảnh đó, bà chỉ bịđứt một ít tóc và xây xước nhẹ.
Chị Sứ có nguyên mẫu từ anh hùng Phan Thị Ràng. Khi đoàn phim về Hòn Đất quay,rất nhiều người dân xúm lại xem, trong số đó có những chiến sĩ đã từng chiến đấucùng anh hùng Phan Thị Ràng. Nhìn Hiệp Định, rất nhiều người đã dành tình cảmcho bà vì trông bà có nhiều nét giống với Phan Thị Ràng.
Những tình cảm ấy khiến cho bà xúc động thực sự. Đặc biệt, khi đoàn phim vềNhà Bè quay, có một bà mẹ xem cảnh Hiệp Định bị tra tấn dã man như vậy tưởngthật liền cầm tay bà vừa khóc vừa bảo: “Con ơi con! Chúng nó dã man quá. Thôicon đừng đóng phim nữa, không tiền thì về má nuôi. Con đi đóng phim chi để chúngđánh đập, treo con lên như vậy rồi con chết mất thôi!”
Vĩ Thanh
Hiệp Định tên đầy đủ là Ngô Thị Hiệp Định. Sinh vào lúc Hiệp định Geneva được kýkết nên cái tên của bà cũng mang một ý nghĩa khó quên. Bà tham gia phim Hòn Đấtnăm 28 tuổi và bây giờ, sau 28 năm, mọi sự đã thay đổi nhiều nhưng thỉnh thoảngra đường, vẫn có người nhận ra và gọi bà là “chị Sứ”. Những lúc như vậy, bàkhông chỉ vui mà còn hạnh phúc. Cái hạnh phúc đơn sơ của một người diễn viênkhông chuyên, qua từng ấy năm mà vẫn có người nhận ra mình.
Hồi đó, sau khi hoàn thành vai chị Sứ, Hiệp Định chia tay phim trường, về lạibục giảng. Sau này, cũng có một số lời mời đóng phim nhưng do không tìm đượckịch bản phù hợp, lại không bố trí được công việc ở trường nên bà đã từ chối.
Bàcho biết, sắp tới đây khi không còn phải vướng bận về thời gian, nếu có lời mờiđóng phim và kịch bản phù hợp, bà sẽ nhận lời. Hy vọng một ngày không xa, diễnviên Hiệp Định sẽ trở lại với màn ảnh ấn tượng không kém lần đầu tiên, mặc dùnhư bà nói là chỉ đóng được những vai… già!/.
(TT&VH cuối tuần/Vienam+)
