Một năm đã trôi qua kể từ khi Anh chính thức rời EU (hay còn gọi là Brexit) và bắt đầu nằm ngoài liên minh thuế quan và thị trường chung từ năm 2022.
Theo tờ The Economist, Thủ tướng Anh Boris Johnson đã “tô màu” Hiệp định thương mại và hợp tác (TCA) với Liên minh châu Âu (EU) bằng những lời lẽ đẹp đẽ.
Cụ thể là sẽ không có hàng rào thuế quan hoặc phi thuế quan giữa Anh và EU, Anh có thể thiết lập các tiêu chuẩn riêng vì lợi ích của các doanh nghiệp của mình thay vì phải tuân thủ các thỏa hiệp giữa các thành viên EU.
Ông Johnson cho rằng các nhà xuất khẩu thậm chí có thể làm ăn với các nước láng giềng châu Âu nhiều hơn so với trước đây, đồng thời các nước châu Âu nên hài lòng khi có một nước Anh “mãn nguyện” đang sẵn sàng hợp tác.
Liệu ông Johnson đã đúng? Đại dịch đã làm xáo trộn dữ liệu thương mại và nhân khẩu, với việc phong tỏa ảnh hưởng đến sự di chuyển của cả hàng hóa và con người.
Và ở Bắc Ireland - trên thực tế là vùng vẫn nằm trong thị trường đơn nhất và liên minh thuế quan của EU nhằm tránh một biên giới cứng trên đảo Ireland, các chính trị gia đang tranh cãi về việc nên viết lại hay hủy bỏ hoàn toàn thỏa thuận với EU. Tuy nhiên, có thể đưa ra nhận định sơ bộ về kết quả của Brexit.
Ở khía cạnh nào đó, Brexit mang đến những kết quả tệ như những người chỉ trích Brexit dự báo. Những lời hứa về thương mại phát triển hơn và các quy định được tinh chỉnh để phù hợp với các công ty Anh dường như chưa bao giờ thành hiện thực, do bản chất không ma sát của thị trường đơn lẻ và sự thống trị về mặt pháp lý của thị trường này trên toàn thế giới.
[Kinh tế Anh xáo trộn sau một năm rời "ngôi nhà chung" châu Âu]
Theo Văn phòng Trách nhiệm Ngân sách, cơ quan giám sát của Chính phủ Anh, Brexit dự kiến sẽ khiến năng suất của Anh giảm khoảng 4% trong tương lai.
Tuy nhiên, những dự đoán nghiêm trọng về tình trạng khan hiếm hàng hóa và Trung tâm tài chính London “trống trơn” đã không xảy ra. Và trong một bước ngoặt đáng ngạc nhiên, có sự đồng thuận mới về một trong những khía cạnh gây tranh cãi nhất của Brexit, đó là chính sách nhập cư. Mặc dù hầu hết người Anh được chia thành hai nhóm ủng hộ và chống Brexit, song các tranh cãi nảy lửa về vấn đề này đã không còn.
Tác động kinh tế rõ ràng nhất của Brexit là thương mại hàng hóa với EU giờ đây phải tuân thủ một loạt các điều kiện mới, gồm kiểm tra an toàn thực phẩm, khai báo xuất nhập khẩu, quy định xuất xứ hàng hóa, để xác định sản phẩm có đủ điều kiện nhập khẩu miễn thuế.
Theo chuyên gia John Springford thuộc Trung tâm Cải cách châu Âu, tổng giá trị xuất nhập khẩu của Anh giảm 11-16% so với các nước khác kể từ đầu năm 2021.
Nhập khẩu bị ảnh hưởng nặng nề nhất do Anh hoãn kiểm tra hải quan đối với EU cho đến tháng 1/2022, trong khi EU thì không. Từ tháng 1-7/2021, nhập khẩu hàng hóa của Anh từ EU giảm 29% và xuất khẩu sang EU giảm 6%.
Chính phủ Anh đã chi mạnh tay để giúp các nhà xuất khẩu vượt qua khó khăn do Brexit gây nên. Từ năm 2018, Anh đã chi 84 triệu bảng (113 triệu USD) để hỗ trợ các đại lý hải quan giúp khách hàng xử lý thủ tục giấy tờ và thỏa thuận với các đối tác EU. Điều này có nghĩa là doanh nghiệp phải tốn nhiều chi phí hơn.
Trong tháng 1-11/2021, các khoản thanh toán liên quan tới hải quan tăng 25% so với cùng kỳ năm 2019 lên 3,9 tỷ bảng. Các cuộc khảo sát cho thấy ít nhất 8% doanh nghiệp sản xuất của Anh và 12% hoạt động trong lĩnh vực thương mại đã thay đổi chuỗi cung ứng do các thỏa thuận thương mại mới của Anh, trong đó khoảng một nửa cho biết chi phí đã tăng.
Các công ty Anh cũng đang chuyển hoạt động sang EU thay vì tiếp tục cung cấp cho châu lục từ Anh. Hiệp hội doanh nghiệp hóa chất cho biết một số thành viên của hiệp hội đã chuyển hoạt động kinh doanh sang châu Âu hoặc thành lập các cơ sở ở châu Âu.
Ngành dịch vụ, hầu như không được đề cập trong TCA, có lẽ còn chịu nhiều thiệt hại hơn. Tổ chức nghiên cứu Trade Policy Observatory ước tính trong nửa đầu năm 2021, TCA khiến giá trị dịch vụ nhập khẩu vào Anh và xuất khẩu sang EU lần lượt giảm 37% và 11,5%.
Đối với các dịch vụ tài chính vốn bị loại khỏi TCA, Brexit gần như gây ra gián đoạn hoàn toàn. Ngoại lệ duy nhất là các công ty Anh có thể thực hiện dịch vụ thanh toán bù trừ cho khách hàng EU cho đến tháng 6/2022 (thời hạn này có thể được gia hạn). Một ngoại lệ tương tự được áp dụng cho các dịch vụ thanh toán đã hết hạn vào tháng 6/2021.
Kết quả là London, từng là một mắt xích quan trọng trong hệ thống tài chính châu Âu, đang ngày càng bị "phớt lờ". Vào giữa năm 2020, có tới hơn 40% giao dịch hoán đổi euro, một công cụ phái sinh được sử dụng phổ biến, được giao dịch ở London, song tỷ lệ này giờ đây đã giảm xuống dưới 10%.
Amsterdam đang vượt London để trở thành trung tâm giao dịch cổ phiếu châu Âu. Văn phòng Thống kê Quốc gia Anh ước tính xuất khẩu dịch vụ tài chính của Anh sang EU trong quý 2/2021 đã giảm 31%, tương đương 2 tỷ bảng, so với cùng kỳ năm 2019, trong khi xuất khẩu sang các nước khác tăng 5%.
Brexit cũng gây nên dịch chuyển dòng vốn và nhân sự. Công ty tư vấn EY ước tính kể từ cuộc trưng cầu dân ý Brexit, các công ty tài chính đã chuyển tài sản với tổng trị giá 1,3 triệu bảng sang châu Âu. Đây là động thái chỉ xảy ra một lần, con số này vẫn ổn định trong suốt năm 2021.
Tuy nhiên, vào tháng 4/2021 tổ chức tư vấn New Financial ước tính các ngân hàng đã chuyển vốn điều lệ với tổng giá trị khoảng 900 tỷ bảng từ các tổ chức của Anh sang các tổ chức châu Âu.
Cũng theo EY, do Brexit, các công ty tài chính đã chuyển 7.400 vị trí việc làm từ Anh sang EU. Con số này chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng số 190.000 việc làm ở Trung tâm tài chính London và 1,1 triệu việc làm trong ngành dịch vụ tài chính trên toàn quốc.
Tuy nhiên, các chuyên gia trong ngành cho rằng các cơ quan quản lý châu Âu sẽ thắt chặt quy định đối với các hoạt động dịch vụ tài chính của các doanh nghiệp Anh, chẳng hạn như một công ty tài chính của Anh chỉ có thể tư vấn cho một khách hàng EU với sự có mặt của một đại diện được điều chỉnh theo luật của EU. Và các giao dịch thương mại của các tổ chức EU sẽ phải được ghi vào sổ sách của họ, chứ không phải được chuyển đến London.
Vậy thì cơ hội được ca tụng của Brexit là gì? Nói về sự giải phóng khỏi các quy định của khối, trong năm qua, các nỗ lực chủ yếu chỉ để tìm ra thay vì nắm bắt các cơ hội này.
Vào tháng 5/2021, Chính phủ Anh đã thành lập một đơn vị chuyên trách về các cơ hội Brexit tại Văn phòng Nội các. Đến tháng 6/2021, một nhóm chuyên trách về “đổi mới, tăng trưởng và cải cách quy định” đã đề xuất nới lỏng các quy định “cồng kềnh” đối với một số sản phẩm tài chính và thay thế Quy chế bảo vệ dữ liệu chung của EU bằng Quy định khung về Quyền Dữ liệu của Công dân của Anh.
Tuy nhiên, ngay cả khi Anh đưa ra các quy định riêng cho các nhà sản xuất để phù hợp với nhu cầu của họ, không phải lúc nào các doanh nghiệp cũng muốn điều đó.
Hiệp hội ngành hóa chất nói rằng tầm quan trọng của thương mại với EU trong lĩnh vực hóa chất khiến ngành này không muốn có sự bất đồng về quy định với khối. Một nửa trong số các nhà xuất khẩu của Anh được Phòng Thương mại Anh khảo sát cũng cho biết muốn gắn bó với hệ thống nhãn hiệu về chất lượng và an toàn sản phẩm của EU.
Dần dần, và gần như không thể nhận ra, Anh đã tách khỏi phần còn lại của châu Âu trong năm qua. Tuy nhiên, suy nghĩ của người dân đã thay đổi tích cực hơn. Cách biệt giữa những người ủng hộ và chống Brexit, vốn đã làm thay đổi nền chính trị Anh, đang bắt đầu thu hẹp lại.
Rất ít người thay đổi suy nghĩ về quyết định Brexit là khôn ngoan hay ngược lại. Nhà khoa học chính trị John Curtice tại Đại học Strathclyde cho rằng đất nước đã bị chia cắt vào giữa năm 2016 và giờ đây vẫn chia cắt.
Một cuộc thăm dò cho thấy 51% sẽ bỏ phiếu tiếp tục tham gia hoặc tham gia lại EU, chỉ tăng nhẹ so với tỷ lệ 48% những người muốn rời EU vào năm 2016.
Nhưng ở khía cạnh nào đó, đất nước đã bắt đầu xích lại gần nhau. Sự thay đổi rõ ràng nhất là Brexit đã trở nên ít nổi bật hơn. Mỗi tháng, tổ chức thăm dò ý kiến Ipsos mori thực hiện khảo sát người dân về vấn đề quan trọng nhất đất nước phải đối mặt. Từ năm 2016 đến 2019, Brexit luôn đứng ở vị trí số 1 hoặc số 2. Vào năm 2020, ngăn chặn COVID-19 là vấn đề hàng đầu trong khi năm 2021, phục hồi kinh tế và môi trường là các vấn đề đáng quan tâm nhất.
Vậy Brexit không còn là mối quan tâm hàng đầu của người dân? Có lý do để tin rằng độ nóng của vấn đề đã hạ nhiệt. Ngày nay, có ít người tự gọi mình là người ủng hộ hoặc chống Brexit.
Người Anh cũng đang tập trung vào việc Brexit đang được xử lý ra sao, phần lớn là vì những người ủng hộ Brexit đang bày tỏ thái độ phê phán nhiều hơn. Có lẽ họ đã bị tác động bởi tình trạng thiếu nhiên liệu và hàng tạp hóa, do thiếu tài xế xe tải người châu Âu.
Hào quang về phản ứng của Chính phủ Anh đối với đại dịch cũng có thể đã phai nhạt. Nước Anh sớm đi đầu trong chương trình tiêm vaccine ngừa COVID-19, song đến tháng 8/2021, các nước châu Âu khác đã đuổi kịp.
Có lẽ sự thay đổi đáng ngạc nhiên nhất trong dư luận là vấn đề nhập cư - chủ đề then chốt khiến chiến dịch rời khỏi EU giành chiến thắng vào năm 2016. Người Anh không hài lòng về việc người tị nạn băng qua Eo biển Manche bằng thuyền để đến Anh, song họ ngày càng thoải mái về các hình thức nhập cư khác.
Cuộc thăm dò ý kiến của Ipsos mori cho tổ chức tư vấn British Future cho thấy, từ tháng 10/2016 đến tháng 7/2021, tỷ lệ những người ủng hộ Brexit cho rằng người nhập cư có tác động tiêu cực đến nước Anh đã giảm từ 53% xuống 42%.
Có lẽ những người ủng hộ Brexit đã bình thản hơn khi COVID-19 kìm hãm di cư vì mục đích kinh tế. Ông Jonathan Portes tại trường King's College London cho rằng chính phủ Anh đã tạo ra một hệ thống nhập cư "khá tự do."
Người dân từ bất cứ quốc gia nào giờ đây có thể nhận những công việc cần kỹ năng với mức lương hơn 25.600 bảng/năm trong khi các quy định về nhân lực trong ngành chăm sóc đang được nới lỏng. Nước Anh cũng chào đón gần 100.000 người Hong Kong (Trung Quốc).
Những người chống Brexit, vốn không hài lòng với hầu hết các vấn đề dàn xếp hậu Brexit, ít nhất có thể sẽ phản bác lại vấn đề nhập cư. Vào năm 2019 và 2020, khi việc di chuyển tự do trong EU vẫn còn hiệu lực, một cuộc thăm dò ý kiến đã được thực hiện.
Trước đó, có sự cách biệt rõ giữa những người ủng hộ và chống Brexit về việc liệu người châu Âu có phải nộp đơn để đến Anh hay không khác: Tỷ lệ đồng ý là 85% đối với người ủng hộ Brexit và 41% người chống Brexit. Tuy nhiên, sau đó, tỷ lệ này ở những người ủng hộ Brexit đã giảm nhẹ xuống 82%, trong khi tỷ lệ ở người chống Brexit đã tăng lên 57%, cho thấy điều mà cử tri muốn là kiểm soát nhập cư vì lợi ích của đất nước.
Vậy nên, nước Anh bước vào năm 2022 mà vẫn chia rẽ về Brexit, mặc dù ở mức độ nhẹ hơn so với trước đây. Số người ủng hộ Brexit tin rằng Brexit đang diễn ra thuận buồm xuôi gió đang giảm đi, trong khi nhiều người chống Brexit có vẻ hài lòng với việc kiểm soát nhập cư từ châu Âu.
Nếu Thủ tướng Johnson dẫn dắt đảng Bảo thủ tham gia cuộc bầu cử tiếp theo, và ông là người có nhiều khả năng nhất để làm việc này, mặc dù uy tín chính trị của ông đang giảm, ông có thể chọn chiến thuật như cuộc bầu cử trước đây bằng cách trở thành quán quân của những người chống Brexit. Tuy nhiên, điều này sẽ nói lên nhiều điều về giới hạn của trí tưởng tượng chính trị của ông hơn là về mong muốn của cử tri./.