Người dân phường Đồng Kỵ đưa pháo từ Nhà truyền thống ra sân để chuẩn bị cho Lễ Rước pháo. (Ảnh: Thái Hùng/TTXVN) Mặc dù là lễ hội truyền thống với quy mô làng, nhưng Lễ hội Rước pháo Đồng Kỵ (diễn ra từ mùng 4,5,6 tháng Giêng Âm lịch) là một trong những lễ hội giàu bản sắc truyền thống của vùng đất Bắc Ninh, khởi đầu cho mùa Xuân mới.
Tưng bừng Lễ hội rước pháo Đồng Kỵ
Ngày 25/1 (tức mùng 4 Tết Quý Mão 2023), người dân làng Đồng Kỵ (thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh) cùng hàng nghìn du khách thập phương nô nức mở Lễ hội Rước pháo.
Lễ hội Rước pháo Đồng Kỵ gồm 2 phần chính gồm: rước pháo và rước Ông đám với các nghi thức truyền thống, trang trọng. Hai quả pháo trong lễ rước được làm tượng trưng bằng gỗ và sơn son thếp vàng, trong đó pháo Nhất dài 6m, pháo Nhì dài 5,8m, với đường kính hơn 1m.
Thân pháo được chạm khắc hình Long-Lân-Quy-Phụng với mong muốn Năm mới mưa thuận gió hòa. Mỗi quả pháo được trang trí với một đầu hình ngôi sao và một đầu hình trống đồng, nặng gần 1 tấn.
[Lễ hội rước pháo Đồng Kỵ thu hút hàng nghìn du khách thập phương]
Mỗi quả pháo được thanh niên trong làng thay nhau khiêng từ Nhà văn hóa truyền thống đến sân đình của làng để làm lễ.
Sau mỗi hồi trống, các thanh niên reo hò vang dội “mừng pháo Nhất," "mừng pháo Nhì” tượng trưng cho tiếng pháo, mang đến không khí sôi động cho người dân tham dự lễ hội.
Để chuẩn bị cho lễ hội rước pháo, người dân Đồng Kỵ đã chuẩn bị trước đó gần 2 tháng với mong muốn tái hiện nét đẹp văn hóa truyền thống của quê hương, mang lại sự tươi vui phấn khởi của người dân Đồng Kỵ mỗi dịp Tết đến Xuân về.
Cùng với Lễ hội rước pháo, Ban Tổ chức Lễ hội còn chú trọng duy trì nhiều nét đẹp văn hóa truyền thống đặc sắc với các hoạt động sôi nổi như đấu vật dân tộc, chọi gà, hát quan họ, thi đấu cờ tướng... thu hút du khách thập phương tham dự.
Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia
Lễ hội Rước pháo Đồng Kỵ (xã Đồng Quang, Từ Sơn) đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia năm 2016.
Lễ hội gắn liền với sự tích về đức thánh Thiên Cương ra quân đánh giặc Xích Quỷ.
Theo dân gian truyền lại, thời vua Hùng có ông Cương Công, con trai ông Kinh Bắc quận vương, có công dẹp giặc Xích Quỷ, được vua phong là Thiên Cương. Trên đường dẹp giặc, Thiên Cương đã về Đồng Kỵ tuyển quân chọn tướng.
Vào ngày mùng 4 tháng Giêng, ông ra lệnh xuất quân đánh giặc. Thiên Cương chia quân làm 4 tốp và giao cho 4 tướng chỉ huy. Trong buổi xuất quân, mọi người tổ chức đốt pháo hò reo, tạo không khí náo nhiệt, hào hùng để động viên quân sỹ. Khi dẹp giặc xong, Thiên Cương trở về Đồng Kỵ mở hội ăn mừng.
Để nhớ ơn Thiên Cương, làng Đồng Kỵ thờ đức Thiên Cương làm thần hoàng làng tại đình và hàng năm mở hội thi đốt pháo, tái hiện ngày Thiên Cương ra lệnh xuất quân đánh giặc.
Hàng năm, làng sẽ chọn 4 người đến tuổi 50 ở mỗi giáp làm 4 vị tướng xuất quân đánh giặc (quan đám đỏ). Mỗi vị tướng sẽ có trách nhiệm tổ chức quân cũng như làm ra một quả pháo từ nhỏ đến to, quả nhỏ (pháo tư) dài khoảng 5m, quả lớn nhất (pháo nhất) có thể đến 15m, hình quả pháo là hình trụ tròn, đường kính có thể lên tới hơn 1m.
Ngày mùng 3 là lễ rước vua về làng. 20h tối giao thừa là lễ chạy quan đám, dựa theo cuộc tổng động viên quân lính đánh giặc xưa kia.
Mùng 4 là lễ rước pháo ra đình để hội quân, sau lễ thờ thành hoàng làng là phần hấp dẫn nhất của lễ hội là đốt 4 quả pháo (để kích lệ tinh thần quân lính xưa kia). Do pháo quá lớn dễ gây nguy hiểm nên hiện nay theo quyết định của chính phủ về cấm đốt pháo năm 1994, các hình thức của lễ hội đã thay đổi ít nhiều, không còn hội đốt pháo nữa, pháo hiện tại cũng chỉ là pháo giả dùng cho lễ hội.
Sau hội đốt pháo sẽ là lễ xuất quân. Các ông đám sẽ được công trên vai bởi những chàng trai đang độ sung sức làm động tác múa như muốn cổ động tinh thần quân lính và như chào tạm biệt nhân dân đi đánh giặc. Đây là một phong tục hay vẫn đang được duy trì và phát huy.
Hàng tháng trước khi mở hội, các gia đình trong làng thi nhau làm pháo. Pháo để thờ thần và thi đốt trong ngày hội nên được làm rất cẩn thận. Nguyên liệu làm pháo là tre, nứa, rơm, cót, giấy. Trước khi làm nguyên liêu và nơi làm pháo đều được tẩy uế bằng nước gừng. Người làm pháo phải là trai tinh (trai tân). Gia đình nào cũng muốn pháo của mình được giải để làng chọn rước và đốt nên trong qua trình làm pháo được mọi người giữ kín.
Với màu sắc và nét văn hóa riêng biệt, Lễ hội Rước pháo Đồng Kỵ là một trong những lễ hội của Bắc Ninh thu hút đông đảo du khách./.
