Ăn nhiều vẫn ốm, ăn ít vẫn mập - nghe cắc cớ, nhưng rất nhiều người gặp cảnh tréo ngoe này. Nguyên cớ nhiều, nhưng chung quy cũng từ bài toán thu chi năng lượng mà ra.
“Hãy nói cho tôi biết bạn ăn gì, tôi sẽ nói bạn có béo hay không.” Hơi ngoa ngôn nhưng rõ ràng trên bàn ăn của chúng ta luôn tồn tại hai nhóm thực phẩm có vai vế khác nhau về năng lượng.
Vấn đề là bạn chọn bên nào. Cụ thể, nhóm bột, đường, đạm cho 4kcal/g, trong khi nhóm chất béo (dầu, mỡ) lại cống hiến đến 9kcal/g. Do vậy, không lạ dù ăn chẳng nhiều nhưng nếu bạn “tả khuynh” thuận dầu, mỡ hơn thì khả năng phát phì sẽ nhanh hơn nhóm “hữu khuynh” - chỉ chọn cơm với thịt.
Một so sánh sát sườn có thể giúp bạn hình dung lợi hại của việc chọn lập trường, đó là một chén cơm điểm xuyết vài lát thịt cho chừng 300kcal trong khi một tô phở thơm ngon, béo ngậy lại cung cấp gần 500kcal.
Béo dễ gây ngán. Do đó, tự thân dầu, mỡ có sở đoản ngăn ta tiêu thụ chúng thái quá. Ngặt nỗi, dầu mỡ là “át chủ bài” của khá nhiều món ăn ngon. Không có màn phi tỏi hành thơm nứt mũi thì mấy món chiên xào giống như một quý cô vô hương sắc. Để có món ngon nhưng cần giấu nhẹm dấu vết dầu mỡ, các đầu bếp thường có lắm chiêu khiến đa phần thực khách mắc mưu bị “vỗ béo” mà không hay.
Béo là kết quả của tích trữ năng lượng, nếu cần mang ra dùng khi đói kém. Nhưng con người không phải lo phòng thân đến vậy mà đa phần người ta béo vì nhập nhiều mà xuất ít, thậm chí hầu như không xuất. Cho đến nay, cách chi xuất năng lượng khả thi và an toàn nhất là qua vận động. Không kể ăn nhiều hay ít, nếu lười hoặc đặc thù nghề nghiệp buộc bạn ít động tay động chân thì xem như bạn thuộc dạng tiềm năng béo lên lúc nào không biết.
Thêm một phép so sánh cụ thể, một tô phở cho bạn khoảng 500kcal, trong khi một séc quần vợt trung bình ngốn của bạn khoảng 800kcal. Điều này đồng nghĩa, dù tinh thần ăn uống khiêm tốn nhưng nếu bạn ít vận động thì nguy cơ phát phì vẫn thập thò đợi bạn.
Bảo vận động chống béo phì thì trẻ con cũng biết. Vấn đề là biết nhưng nhiều người vẫn không tài nào tìm được cơ hội triển khai chiến lược đốt năng lượng thừa. Cụ thể, không có thời gian và kiên nhẫn. Phải nói rằng ít người không có cơ hội để vận động, thể dục, thể thao, mà phần đông là vô tình bỏ qua chúng. Đơn giản, vận động với mục đích đốt năng lượng thừa thì không cần quá cầu kỳ, sang cả. Áo thun ba lỗ, quần đùi với vài chục vòng chạy bộ trên sân thượng vẫn có hiệu quả tương đương với một séc quần vợt.
Một điều tiện lợi nữa là vận động chống béo có thể cộng dồn. Chẳng hạn, nếu bạn đặt chỉ tiêu 60 phút vận động mỗi ngày, thì bạn có thể làm việc đó 15 phút ở cơ quan và 45 phút vào buổi tối, khi về nhà. Ngoài ra, những người thon thả nhờ vận động thường biết cách “ứng vạn biến.”
Họ có thể sáng tạo ra mọi cách để động tay động tay, chẳng hạn gửi xe cách siêu thị vài trăm mét để tận dụng khoảng thời gian tản bộ đi và về, hay giấu biệt chiếc remote tivi để khi cần chuyển kênh phải đích thân nhoài người, bước tới tivi.
Bạn có thể mường tượng khi đi bộ chừng 10.000 bước, bạn đốt được chừng 200 kcal nhưng nếu nặng nhọc hơn bằng việc lên xuống cầu thang trong 1 giờ, bạn tống được 400kcal... Tuy vậy, có một lý do căn cơ hơn, giúp người dễ “giàu xổi” về trọng lượng, đó là cơ thể họ may mắn sở hữu công suất chuyển hóa năng lượng cao.
Cụ thể, để có được 4 kcal từ 1 gam chất bột, cơ thể phải chi dùng năng lượng để xử lý, giống như máy phát điện cần ít xăng chạy máy. Một số người làm việc này với mức chi phí thấp nhất. Nói dễ hiểu, cơ thể họ làm ăn hiệu quả nên nhanh khấm khá hơn người khác.
Ăn ít mà chóng béo còn do cách người ta chọn thời điểm ăn. Cụ thể, xét sinh lý thì tầm 9 giờ tối trở đi, cơ thể xem như dừng việc lui về chế độ nghỉ ngơi nên mọi cuộc thu nạp năng lượng sau giờ tan ca này sẽ được cơ thể chuyển hướng sang dự trữ. Những quý bà, quý cô hay ăn đêm thường nhận ra ngay “hậu quả” nhãn tiền sáng hôm sau khi soi gương.
Người ta cũng nhận thấy nhiều người dễ mập lên vào kỳ nghỉ phép, lễ, Tết kéo dài bởi tâm lý xả hơi, thư giãn chẳng những quyến rũ chủ nhân mà cơ thể của họ cũng thích nghi với kỳ nghỉ qua hiện tượng tăng chuyển hóa.
Sau cùng, việc ai đó dễ có da có thịt hơn thiên hạ có khi nhờ vào những động lực không ngờ tới. Chẳng hạn, người ta nhận thấy người bị stress bỗng trở nên nhiệt tình ăn uống và năng suất thu lợi calo cũng tăng lên tương ứng.
Lý do là sự căng thẳng, lo lắng vô tình tạo tâm lý đối phó, buộc cơ thể tăng cường thu nạp năng lượng để ứng biến. Trớ trêu, nhiều quý bà, quý cô sau một thời gian “tiết thực” chống béo thất bại, khi buông súng, lại biến cơ thể thành cỗ máy ngốn năng lượng như chưa bao giờ được ăn để bù lại những ngày... thiếu đói.
Ở một cực khác, lại có những người “chết trên đống vàng,” nghĩa là ăn nhiều, ăn nhiệt tình, nhưng sức nặng vẫn chẳng thăng tiến được bao nhiêu. Nguyên cớ không khó đoán, cứ lật ngược vấn đề của nhóm “làm chơi ăn thật” trên thì rõ. Chẳng hạn, nhiều người ăn nhiều nhưng về chất, thực đơn của họ khá đạm bạc, đặc biệt nghèo nàn những thực phẩm sinh lợi năng lượng cao.
Nhiều người “nghèo” có số đơn giản vì kết quả bài toán thu chi năng lượng của họ luôn ở mức âm, nghĩa là thu vào nhiều nhưng tiêu xài lại “ném tiền qua cửa sổ” có phần hơn. Họ có thể là những người lao động chân tay nặng hoặc không nặng nhưng lặp đi lặp lại, chẳng hạn công nhân đứng dây chuyền sản xuất. Sự căng thẳng, tập trung thái quá do nghề nghiệp như tài xế, thầy thuốc, cũng âm thầm ngốn năng lượng ở mức cao dù thoạt trông họ có vẻ nhàn hạ.
Người gầy dù dốc hết cao lương mỹ vị vẫn gầy, có thể do tạng người bẩm sinh không thể mưu sự tại nhân được. Một kết quả “ở ống thì dài, ở bầu thì tròn” dễ hiểu. Tuy vậy, nguyên cớ rõ nhất khiến không ít nạn nhân cố mãi vẫn không đổi màu vóc dáng được là vì nội lực kém. Trước hết, hiệu năng chuyển hóa năng lượng của cơ thể họ không tốt, thậm chí... lỗ vốn.
Gầy còn do đương sự không biết cách dùng bữa. Chẳng hạn, nhiều người gầy cố ăn thật nhiều nhưng lại chia nhỏ bữa ăn vì ngán hay không có thời gian. Việc phân nhỏ thực đơn này dễ khiến cơ thể, đặc biệt là hệ tiêu hóa rơi vào mệt mỏi, chưa kể năng lượng tiêu hao lắt nhắt cũng nhiều hơn.
Rõ hơn, người gầy thường có bệnh, đặc biệt bệnh liên quan đến tiêu hóa, nội tiết... Chẳng hạn, bệnh tiểu đường tiềm ẩn có thể không phát tán rầm rộ ngay mà âm thầm rút tỉa trọng lượng nạn nhân dần dần qua sự kém hiệu quả trong việc đưa đường đến các tế bào tiêu thụ. Trông thấy ngay là những chứng bệnh buộc cơ thể tăng mức tiêu thụ năng lượng qua nhiệt lượng, rung cơ như Basedow (bướu giáp độc), Parkinson (liệt rung)...
Người ta khó có da có thịt còn vì tâm lý, thường dính đến nghề nghiệp. Không cần là chuyên gia, ai cũng có thể nhận ra khi lo lắng, căng thẳng thì miếng đưa lên miệng thường nhạt thếch. Rất khó để ai đó phương phi nếu họ luôn chìm vào những lo toan, căng thẳng ngày này sang ngày khác. Căng thẳng không chỉ khởi đầu mà còn là nút thắt khởi đầu xiết chặt của sợi dây thòng lọng làm sút giảm hiệu năng chuyển hóa.
Đã không ngon miệng mà còn thất thu thì khó mong có tin vui từ chiếc bàn cân. Lo lắng còn khiến người ta mất ngủ. Ngủ là khoảng thời gian vàng tích lũy của cơ thể, ban ngày dành cho hoạt động, còn ban đêm là thời điểm gầy dựng. Những ai bất hòa với thần mộng thì cơ hội phình ra rất mong manh.
Cũng liên quan đến tâm lý, người ta gầy còn vì... sợ béo. Cắc cớ ở chỗ ý chí muốn phì ra hơn nhưng trong sâu thẳm cơ thể lại sợ béo một phép. Nạn nhân của nạn “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược” này không khó đoán là các bà, các cô, nhất là các thiếu nữ.
Chẳng hạn, một cô gái suốt thời thiếu nữ bị “khủng bố” với hàng loạt cái gương tày đinh xấu xí, thất bại của người béo, riết thành ám thị, khi đến tuổi trưởng thành rất muốn cải tạo dóc váng quá phẳng phiu của mình bằng cách ăn thật nhiều. Nhưng khốn nỗi, cái tôi bên trong của cô lại âm thầm cưỡng lại ý đồ đó qua việc làm chậm lại tiến trình hấp thu. Kẻ làm, người phá nên thất bại là đương nhiên.
Bảng thu, chi năng lượng của một số thực phẩm và vận động thông dụng. Không phải quá nhiêu khê, chi li, chỉ cần áng chừng mức thu vào và chi ra sao cho cuối ngày bài toán trừ năng lượng của bạn “hòa vốn” hoặc “âm vốn” nếu muốn giảm cân và ngược lại nếu muốn tăng cân. Dù thế nào cũng không nên quên duy trì nhu cầu tối thiểu của cơ thể, với một người có hoạt động trung bình cần khoảng 2.000 kcal/ngày, và tất nhiên cần duy trì cả nhu cầu cũng như tỷ lệ các chất thiết yếu.
Bám thật sát “bài toàn trừ” then chốt này, ta có một con số “tỷ giá” đơn giản giảm 500 kcal/ngày, bạn sẽ bốc được 2kg mỡ/tháng khỏi vòng eo của mình./.
“Hãy nói cho tôi biết bạn ăn gì, tôi sẽ nói bạn có béo hay không.” Hơi ngoa ngôn nhưng rõ ràng trên bàn ăn của chúng ta luôn tồn tại hai nhóm thực phẩm có vai vế khác nhau về năng lượng.
Vấn đề là bạn chọn bên nào. Cụ thể, nhóm bột, đường, đạm cho 4kcal/g, trong khi nhóm chất béo (dầu, mỡ) lại cống hiến đến 9kcal/g. Do vậy, không lạ dù ăn chẳng nhiều nhưng nếu bạn “tả khuynh” thuận dầu, mỡ hơn thì khả năng phát phì sẽ nhanh hơn nhóm “hữu khuynh” - chỉ chọn cơm với thịt.
Một so sánh sát sườn có thể giúp bạn hình dung lợi hại của việc chọn lập trường, đó là một chén cơm điểm xuyết vài lát thịt cho chừng 300kcal trong khi một tô phở thơm ngon, béo ngậy lại cung cấp gần 500kcal.
Béo dễ gây ngán. Do đó, tự thân dầu, mỡ có sở đoản ngăn ta tiêu thụ chúng thái quá. Ngặt nỗi, dầu mỡ là “át chủ bài” của khá nhiều món ăn ngon. Không có màn phi tỏi hành thơm nứt mũi thì mấy món chiên xào giống như một quý cô vô hương sắc. Để có món ngon nhưng cần giấu nhẹm dấu vết dầu mỡ, các đầu bếp thường có lắm chiêu khiến đa phần thực khách mắc mưu bị “vỗ béo” mà không hay.
Béo là kết quả của tích trữ năng lượng, nếu cần mang ra dùng khi đói kém. Nhưng con người không phải lo phòng thân đến vậy mà đa phần người ta béo vì nhập nhiều mà xuất ít, thậm chí hầu như không xuất. Cho đến nay, cách chi xuất năng lượng khả thi và an toàn nhất là qua vận động. Không kể ăn nhiều hay ít, nếu lười hoặc đặc thù nghề nghiệp buộc bạn ít động tay động chân thì xem như bạn thuộc dạng tiềm năng béo lên lúc nào không biết.
Thêm một phép so sánh cụ thể, một tô phở cho bạn khoảng 500kcal, trong khi một séc quần vợt trung bình ngốn của bạn khoảng 800kcal. Điều này đồng nghĩa, dù tinh thần ăn uống khiêm tốn nhưng nếu bạn ít vận động thì nguy cơ phát phì vẫn thập thò đợi bạn.
Bảo vận động chống béo phì thì trẻ con cũng biết. Vấn đề là biết nhưng nhiều người vẫn không tài nào tìm được cơ hội triển khai chiến lược đốt năng lượng thừa. Cụ thể, không có thời gian và kiên nhẫn. Phải nói rằng ít người không có cơ hội để vận động, thể dục, thể thao, mà phần đông là vô tình bỏ qua chúng. Đơn giản, vận động với mục đích đốt năng lượng thừa thì không cần quá cầu kỳ, sang cả. Áo thun ba lỗ, quần đùi với vài chục vòng chạy bộ trên sân thượng vẫn có hiệu quả tương đương với một séc quần vợt.
Một điều tiện lợi nữa là vận động chống béo có thể cộng dồn. Chẳng hạn, nếu bạn đặt chỉ tiêu 60 phút vận động mỗi ngày, thì bạn có thể làm việc đó 15 phút ở cơ quan và 45 phút vào buổi tối, khi về nhà. Ngoài ra, những người thon thả nhờ vận động thường biết cách “ứng vạn biến.”
Họ có thể sáng tạo ra mọi cách để động tay động tay, chẳng hạn gửi xe cách siêu thị vài trăm mét để tận dụng khoảng thời gian tản bộ đi và về, hay giấu biệt chiếc remote tivi để khi cần chuyển kênh phải đích thân nhoài người, bước tới tivi.
Bạn có thể mường tượng khi đi bộ chừng 10.000 bước, bạn đốt được chừng 200 kcal nhưng nếu nặng nhọc hơn bằng việc lên xuống cầu thang trong 1 giờ, bạn tống được 400kcal... Tuy vậy, có một lý do căn cơ hơn, giúp người dễ “giàu xổi” về trọng lượng, đó là cơ thể họ may mắn sở hữu công suất chuyển hóa năng lượng cao.
Cụ thể, để có được 4 kcal từ 1 gam chất bột, cơ thể phải chi dùng năng lượng để xử lý, giống như máy phát điện cần ít xăng chạy máy. Một số người làm việc này với mức chi phí thấp nhất. Nói dễ hiểu, cơ thể họ làm ăn hiệu quả nên nhanh khấm khá hơn người khác.
Ăn ít mà chóng béo còn do cách người ta chọn thời điểm ăn. Cụ thể, xét sinh lý thì tầm 9 giờ tối trở đi, cơ thể xem như dừng việc lui về chế độ nghỉ ngơi nên mọi cuộc thu nạp năng lượng sau giờ tan ca này sẽ được cơ thể chuyển hướng sang dự trữ. Những quý bà, quý cô hay ăn đêm thường nhận ra ngay “hậu quả” nhãn tiền sáng hôm sau khi soi gương.
Người ta cũng nhận thấy nhiều người dễ mập lên vào kỳ nghỉ phép, lễ, Tết kéo dài bởi tâm lý xả hơi, thư giãn chẳng những quyến rũ chủ nhân mà cơ thể của họ cũng thích nghi với kỳ nghỉ qua hiện tượng tăng chuyển hóa.
Sau cùng, việc ai đó dễ có da có thịt hơn thiên hạ có khi nhờ vào những động lực không ngờ tới. Chẳng hạn, người ta nhận thấy người bị stress bỗng trở nên nhiệt tình ăn uống và năng suất thu lợi calo cũng tăng lên tương ứng.
Lý do là sự căng thẳng, lo lắng vô tình tạo tâm lý đối phó, buộc cơ thể tăng cường thu nạp năng lượng để ứng biến. Trớ trêu, nhiều quý bà, quý cô sau một thời gian “tiết thực” chống béo thất bại, khi buông súng, lại biến cơ thể thành cỗ máy ngốn năng lượng như chưa bao giờ được ăn để bù lại những ngày... thiếu đói.
Ở một cực khác, lại có những người “chết trên đống vàng,” nghĩa là ăn nhiều, ăn nhiệt tình, nhưng sức nặng vẫn chẳng thăng tiến được bao nhiêu. Nguyên cớ không khó đoán, cứ lật ngược vấn đề của nhóm “làm chơi ăn thật” trên thì rõ. Chẳng hạn, nhiều người ăn nhiều nhưng về chất, thực đơn của họ khá đạm bạc, đặc biệt nghèo nàn những thực phẩm sinh lợi năng lượng cao.
Nhiều người “nghèo” có số đơn giản vì kết quả bài toán thu chi năng lượng của họ luôn ở mức âm, nghĩa là thu vào nhiều nhưng tiêu xài lại “ném tiền qua cửa sổ” có phần hơn. Họ có thể là những người lao động chân tay nặng hoặc không nặng nhưng lặp đi lặp lại, chẳng hạn công nhân đứng dây chuyền sản xuất. Sự căng thẳng, tập trung thái quá do nghề nghiệp như tài xế, thầy thuốc, cũng âm thầm ngốn năng lượng ở mức cao dù thoạt trông họ có vẻ nhàn hạ.
Người gầy dù dốc hết cao lương mỹ vị vẫn gầy, có thể do tạng người bẩm sinh không thể mưu sự tại nhân được. Một kết quả “ở ống thì dài, ở bầu thì tròn” dễ hiểu. Tuy vậy, nguyên cớ rõ nhất khiến không ít nạn nhân cố mãi vẫn không đổi màu vóc dáng được là vì nội lực kém. Trước hết, hiệu năng chuyển hóa năng lượng của cơ thể họ không tốt, thậm chí... lỗ vốn.
Gầy còn do đương sự không biết cách dùng bữa. Chẳng hạn, nhiều người gầy cố ăn thật nhiều nhưng lại chia nhỏ bữa ăn vì ngán hay không có thời gian. Việc phân nhỏ thực đơn này dễ khiến cơ thể, đặc biệt là hệ tiêu hóa rơi vào mệt mỏi, chưa kể năng lượng tiêu hao lắt nhắt cũng nhiều hơn.
Rõ hơn, người gầy thường có bệnh, đặc biệt bệnh liên quan đến tiêu hóa, nội tiết... Chẳng hạn, bệnh tiểu đường tiềm ẩn có thể không phát tán rầm rộ ngay mà âm thầm rút tỉa trọng lượng nạn nhân dần dần qua sự kém hiệu quả trong việc đưa đường đến các tế bào tiêu thụ. Trông thấy ngay là những chứng bệnh buộc cơ thể tăng mức tiêu thụ năng lượng qua nhiệt lượng, rung cơ như Basedow (bướu giáp độc), Parkinson (liệt rung)...
Người ta khó có da có thịt còn vì tâm lý, thường dính đến nghề nghiệp. Không cần là chuyên gia, ai cũng có thể nhận ra khi lo lắng, căng thẳng thì miếng đưa lên miệng thường nhạt thếch. Rất khó để ai đó phương phi nếu họ luôn chìm vào những lo toan, căng thẳng ngày này sang ngày khác. Căng thẳng không chỉ khởi đầu mà còn là nút thắt khởi đầu xiết chặt của sợi dây thòng lọng làm sút giảm hiệu năng chuyển hóa.
Đã không ngon miệng mà còn thất thu thì khó mong có tin vui từ chiếc bàn cân. Lo lắng còn khiến người ta mất ngủ. Ngủ là khoảng thời gian vàng tích lũy của cơ thể, ban ngày dành cho hoạt động, còn ban đêm là thời điểm gầy dựng. Những ai bất hòa với thần mộng thì cơ hội phình ra rất mong manh.
Cũng liên quan đến tâm lý, người ta gầy còn vì... sợ béo. Cắc cớ ở chỗ ý chí muốn phì ra hơn nhưng trong sâu thẳm cơ thể lại sợ béo một phép. Nạn nhân của nạn “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược” này không khó đoán là các bà, các cô, nhất là các thiếu nữ.
Chẳng hạn, một cô gái suốt thời thiếu nữ bị “khủng bố” với hàng loạt cái gương tày đinh xấu xí, thất bại của người béo, riết thành ám thị, khi đến tuổi trưởng thành rất muốn cải tạo dóc váng quá phẳng phiu của mình bằng cách ăn thật nhiều. Nhưng khốn nỗi, cái tôi bên trong của cô lại âm thầm cưỡng lại ý đồ đó qua việc làm chậm lại tiến trình hấp thu. Kẻ làm, người phá nên thất bại là đương nhiên.
Bảng thu, chi năng lượng của một số thực phẩm và vận động thông dụng. Không phải quá nhiêu khê, chi li, chỉ cần áng chừng mức thu vào và chi ra sao cho cuối ngày bài toán trừ năng lượng của bạn “hòa vốn” hoặc “âm vốn” nếu muốn giảm cân và ngược lại nếu muốn tăng cân. Dù thế nào cũng không nên quên duy trì nhu cầu tối thiểu của cơ thể, với một người có hoạt động trung bình cần khoảng 2.000 kcal/ngày, và tất nhiên cần duy trì cả nhu cầu cũng như tỷ lệ các chất thiết yếu.
Bám thật sát “bài toàn trừ” then chốt này, ta có một con số “tỷ giá” đơn giản giảm 500 kcal/ngày, bạn sẽ bốc được 2kg mỡ/tháng khỏi vòng eo của mình./.
(Đẹp/Vietnam+)
