Được tổ chức Atlantic Philanthropies tài trợ với sự điều hành của Quỹ Cựuchiến binh Mỹ tại Việt Nam (VVAF), Dự án phát triển mô hình chăm sóc kết hợptừng bước trong điều trị trầm cảm đã được triển khai thực hiện tại 7 xã gồm HòaCường Nam, Hòa Phong, Hòa Minh, Tam Thuận, Mâm Thái, Hòa Cường Bắc và Hòa Nhơncủa thành phố Đà Nẵng; 5 xã thuộc tỉnh Khánh Hòa là Vĩnh Ngọc, Phước Tân, DiênSơn, Phước Hòa và Diên Phú kể từ năm 2009.
Đây là mô hình mang lại hiệu quả về nhiềumặt trong việc chăm sóc sức khỏe tâm thần tại cộng đồng, rất cần được nhân rộng.
Cộng đồng chung tay
Ông Đinh Thái Sơn, Điều phối viên dự án cho biết, dự án phát triển mô hình chămsóc kết hợp từng bước trong điều trị trầm cảm thực hiện trên địa bàn Đà Nẵng vàKhánh Hòa sẽ kết thúc vào năm 2012, mục tiêu cụ thể là tăng cường tính sẵn có vàtăng cường sử dụng dịch vụ chăm sóc, điều trị bệnh trầm cảm tại cộng đồng. Tạodựng nên mô hình bệnh viện-trạm y tế-các tổ chức xã hội-người nhà bệnh nhân cùngchung tay chăm sóc sức khỏe tâm thần.
Nếu như từ trước đến nay, người bị trầm cảm thường phải có người nhà trực tiếpđưa đến cơ sở y tế khám, sau đó điều trị theo phác đồ của bác sĩ chủ yếu bằngcác loại thuốc đặc trị và liệu pháp vật lý một cách thụ động. Nhưng bằng mô hìnhcan thiệp của dự án chăm sóc kết hợp từng bước trong điều trị trầm cảm tại cộngđồng, người bệnh sẽ được mạng lưới cộng tác viên thuộc các tổ chức đoàn thể địaphương tìm hiểu, phát hiện, sau đó vận động và thuyết phục họ tự giác đến khámtại cơ sở y tế xã, phường để sàng lọc phát hiện bệnh, sau đó họ được điều trị vàtheo dõi quản lý ngay tại cộng đồng.
Đặc biệt, bằng liệu pháp tâm lý kích hoạt hành vi (BA) được sửa đổi và sử dụngphù hợp, người mắc bệnh trầm cảm có thể lựa chọn phương pháp điều trị, nhất làgiảm thiểu dùng thuốc tới mức tối đa theo nguyện vọng, đã tạo nên sự tương tácbình đẳng giữa thầy thuốc với bệnh nhân trong quá trình điều trị. Đây chính làsự khác biệt mang tính vượt trội về chăm sóc sức khỏe tâm thần tại các cơ sở ytế được thụ hưởng dự án, so với các cơ sở y tế khác trên cùng địa bàn thành phốĐà Nẵng và tỉnh Khánh Hòa.
Bà Huỳnh Thị Tùng,Trưởng trạm Y tế phường Hòa Minh, quận Liên Chiểu (thành phốĐà Nẵng) nhận xét, dự án chăm sóc kết hợp từng bước trong điều trị trầm cảm tạicộng đồng đã giúp đội ngũ thầy thuốc ở cơ sở đúc rút thêm kinh nghiệm về chămsóc sức khỏe tâm thần, góp phần giảm tải cho Bệnh viện Tâm thần thành phố, nhấtlà giảm tới 80% chi phí cho gia đình bệnh nhân so với phương pháp điều trịtruyền thống và giảm kỳ thị trong cộng đồng về căn bệnh này. “Vì đến con nítcũng biết biểu hiện tâm thần nhờ thông qua tờ rơi, các buổi tuyên truyền lồngghép nội dung ở các buổi sinh hoạt tại các tổ dân phố,” Bà Tùng khẳng định. Nhờđó, Trạm đang quản lý và điều trị 92 ca tâm thần phân liệt; 5 ca động kinh, 23ca trầm cảm và đều có tiến triển tốt, riêng hàng chục ca trầm cảm đã hồi phụchòa nhập với cộng đồng.
Theo chị Trần Thị Ánh T, Trưởng ban công tác Mặt trận khối phố Phước Lý, phườngHòa Minh và là cộng tác viên của Dự án, chị cũng từng có thời gian trầm cảm,hiện đang đảm trách 6 bệnh nhân, thì hiệu quả của Dự án trước hết là đã hìnhthành được mạng lưới cộng tác viên ngay tại cộng đồng dân cư, thường xuyên đượctập huấn nghiệp vụ. Chính họ là những người phát tờ rơi và trực tiếp phổ biếnnội dung chăm sóc sức khỏe tâm thần tới từng gia đình trong cộng đồng.
Nhờ lợi thế là người cư ngụ tại xóm ấp, xã phường nên cộng tác viên của Dự ánkhá am hiểu về tình cảnh từng gia đình, cộng với kinh nghiệm làm công tác vậnđộng quần chúng, nên họ có thể phát hiện sớm và dễ dàng tiếp cận được với nhữngngười có dấu hiệu trầm cảm “đang phát tín hiệu cấp cứu”, qua đó giải thích chongười bệnh hiểu rõ về trạng thái bệnh tật để tự tin vượt qua, đồng thời thuyếtphục người bệnh lựa chọn giải pháp chữa trị phù hợp.
Ông Cao C ngụ tại xã Diên Sơn - Khánh Hòa, một trong những người mắc trầm cảmđược chữa trị thành công từ Dự án giãi bày: Vì kinh tế gia đình sa sút, ông đãtrải qua 2 năm mất ngủ dẫn tới tai biến mạch máu não nhẹ và đã nhiều lần muốnđoạn tuyệt với cuộc sống. Nhờ được cộng tác viên kiên trì đến tận nhà động viênthuyết phục, ông đã mạnh dạn vượt qua mặc cảm và tự giác tuân thủ điều trị bệnhtrầm cảm của mình, theo phương pháp tâm lý trị liệu mà không phải dùng thuốcđúng như chỉ dẫn của Trạm Y tế xã. Nên chỉ sau 2 tháng ông đã hồi phục, tự tinvà yêu cuộc sống như xưa. “Dự án chăm sóc kết hợp từng bước trong điều trị trầmcảm tại cộng đồng đã sinh ra tôi lần thứ hai” - ông Cao C xúc động nói.
Hiệu quả bền vững
Đến thăm Bệnh viện Tâm thần Khánh Hòa, điều cảm nhận được trước tiên đó là khunhà điều trị bệnh nhân tâm thần bằng liệu pháp tâm lý nổi bật bởi sự tươi mới vàvững chãi, được xây dựng từ nguồn Dự án chăm sóc kết hợp từng bước trong điềutrị trầm cảm tại cộng đồng với tổng trị giá 5 tỷ đồng. Khu nhà này gồm có cácphòng tập hồi phục sức khỏe, phòng tâm lý cá nhân, phòng giáo dục kỹ năng giaotiếp xã hội, phòng học nghề... cho bệnh nhân tâm thần.
Theo nhận xét của Tiến sĩ, Phó Giám đốc Bệnh viện Đinh Thị Hoan, đây là liệupháp chữa trị mới mang lại thành công đáng kể, bệnh nhân hồi phục sức khỏe tâmthần nhanh hơn, ít bị tái phát và giảm thiểu được lượng thuốc phải sử dụng sovới liệu pháp chữa trị truyền thống. Riêng thông qua việc bệnh nhân học vẽ tạiphòng tranh, y bác sĩ có thể nhận biết được diễn biến tâm thần của họ để đưa raphác đồ điều trị phù hợp.
Do đó, mặc dù Bệnh viện Tâm thần Khánh Hòa đang phải điều trị nội trú cho 130bệnh nhân tâm thần, trong đó đa số bị tâm thần phân liệt nhưng bầu không khí tạiđây vẫn thanh bình như một khu nghỉ dưỡng. Đặc biệt, bệnh nhân không bị nuôinhốt hoặc cách ly theo từng khu như thường thấy ở các bệnh viện tâm thần khác.Trước 3 bữa ăn hàng ngày, bệnh nhân được tự do đi lại và tự lấy khẩu phần ăn củamình như những người bình thường. Nếu như họ không mặc đồng phục bệnh nhân thìkhó có thể biết họ mắc bệnh tâm thần. “Do được điều trị bằng liệu pháp tâm lý làchính nên bệnh nhân khá tỉnh táo vì ít phải dùng thuốc” - cán bộ liệu pháp LýThị Thanh Phương giải thích.
Cũng từ mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần tại cộng đồng của Dự án, những trườnghợp trầm cảm không quá nặng, hoặc bệnh nhân có tiến triển rõ rệt, Bệnh viện Tâmthần Khánh Hòa đều đưa về cộng đồng. Tại đây họ vẫn được Trạm Y tế chăm sóc theophác đồ điều trị của bác sĩ, thậm chí một số người tiếp tục trở lại đảm nhậncông việc mà trước kia họ đã làm. Vì khi được trở lại với môi trường sống thânthuộc, bệnh nhân tâm thần sẽ lấy lại cân bằng tâm sinh lý nhanh hơn. Tiêu biểunhư ông Lê Văn K từng là bệnh nhân tâm thần “lưu niên” 2 năm liền trong Bệnhviện. Sau 6 tháng điều trị liệu pháp tâm lý kết hợp dùng thuốc đặc trị với liềulượng giảm, ông đã dần tỉnh táo trở lại và nay cùng sinh hoạt với gia đình bìnhthường.
Theo kết quả đánh giá sơ bộ của Quỹ Cựu chiến binh Mỹ tại Việt Nam: Sau 2 nămtriển khai Dự án phát triển mô hình chăm sóc kết hợp từng bước trong điều trịtrầm cảm tại 12 xã phường trên địa bàn Thành phố Đà Nẵng và tỉnh Khánh Hòa, cáccơ sở y tế đã sàng lọc sơ bộ 27.410 người, chẩn đoán và điều trị được 505 ngườimắc bệnh trầm cảm.
Mục tiêu của Dự án đặt ra là phù hợp với Chiến lược quốc gia về chăm sóc sứckhỏe ban đầu cho người dân Việt Nam, nhất là nhu cầu về chăm sóc sức khỏe tâmthần. Theo đó, ngoài xây dựng nên hệ thống mạng lưới hỗ trợ toàn diện, Dự án còncung cấp được các dịch vụ tại cộng đồng như sàng lọc, giáo dục tâm lý, kê đơnthuốc phù hợp, theo dõi và quản lý điều trị, kết nối giữa các chuyên gia và độingũ cán bộ y tế cơ sở; góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng, giúp mọi ngườihiểu thấu đáo hơn bệnh trầm cảm để chủ động tìm kiếm dịch vụ nhằm phát hiện sớm,làm giảm mức độ trầm trọng của trầm cảm, đồng thời giảm sự kỳ thị của cộng đồngđối với những người mắc bệnh này.
Tiến sĩ, bác sĩ Trương Tấn Minh, Giám đốc Sở Y tế Khánh Hòa khẳng định, mô hìnhchăm sóc sức khỏe tâm thần tại cộng đồng của Dự án thực thi tại 5 xã của tỉnhmang tính bền vững lâu dài, phù hợp với thực tế của địa phương nên được chínhquyền các cấp ủng hộ; thích ứng khả năng tiếp nhận của cộng đồng xã phường và cóthể lồng ghép vào Chương trình quốc gia mục tiêu bảo vệ chăm sóc sức khỏe tâmthần cộng đồng. Mô hình này chắc chắn sẽ được tỉnh Khánh Hòa đầu tư nhân rộngtrong thời gian tới./.
Đây là mô hình mang lại hiệu quả về nhiềumặt trong việc chăm sóc sức khỏe tâm thần tại cộng đồng, rất cần được nhân rộng.
Cộng đồng chung tay
Ông Đinh Thái Sơn, Điều phối viên dự án cho biết, dự án phát triển mô hình chămsóc kết hợp từng bước trong điều trị trầm cảm thực hiện trên địa bàn Đà Nẵng vàKhánh Hòa sẽ kết thúc vào năm 2012, mục tiêu cụ thể là tăng cường tính sẵn có vàtăng cường sử dụng dịch vụ chăm sóc, điều trị bệnh trầm cảm tại cộng đồng. Tạodựng nên mô hình bệnh viện-trạm y tế-các tổ chức xã hội-người nhà bệnh nhân cùngchung tay chăm sóc sức khỏe tâm thần.
Nếu như từ trước đến nay, người bị trầm cảm thường phải có người nhà trực tiếpđưa đến cơ sở y tế khám, sau đó điều trị theo phác đồ của bác sĩ chủ yếu bằngcác loại thuốc đặc trị và liệu pháp vật lý một cách thụ động. Nhưng bằng mô hìnhcan thiệp của dự án chăm sóc kết hợp từng bước trong điều trị trầm cảm tại cộngđồng, người bệnh sẽ được mạng lưới cộng tác viên thuộc các tổ chức đoàn thể địaphương tìm hiểu, phát hiện, sau đó vận động và thuyết phục họ tự giác đến khámtại cơ sở y tế xã, phường để sàng lọc phát hiện bệnh, sau đó họ được điều trị vàtheo dõi quản lý ngay tại cộng đồng.
Đặc biệt, bằng liệu pháp tâm lý kích hoạt hành vi (BA) được sửa đổi và sử dụngphù hợp, người mắc bệnh trầm cảm có thể lựa chọn phương pháp điều trị, nhất làgiảm thiểu dùng thuốc tới mức tối đa theo nguyện vọng, đã tạo nên sự tương tácbình đẳng giữa thầy thuốc với bệnh nhân trong quá trình điều trị. Đây chính làsự khác biệt mang tính vượt trội về chăm sóc sức khỏe tâm thần tại các cơ sở ytế được thụ hưởng dự án, so với các cơ sở y tế khác trên cùng địa bàn thành phốĐà Nẵng và tỉnh Khánh Hòa.
Bà Huỳnh Thị Tùng,Trưởng trạm Y tế phường Hòa Minh, quận Liên Chiểu (thành phốĐà Nẵng) nhận xét, dự án chăm sóc kết hợp từng bước trong điều trị trầm cảm tạicộng đồng đã giúp đội ngũ thầy thuốc ở cơ sở đúc rút thêm kinh nghiệm về chămsóc sức khỏe tâm thần, góp phần giảm tải cho Bệnh viện Tâm thần thành phố, nhấtlà giảm tới 80% chi phí cho gia đình bệnh nhân so với phương pháp điều trịtruyền thống và giảm kỳ thị trong cộng đồng về căn bệnh này. “Vì đến con nítcũng biết biểu hiện tâm thần nhờ thông qua tờ rơi, các buổi tuyên truyền lồngghép nội dung ở các buổi sinh hoạt tại các tổ dân phố,” Bà Tùng khẳng định. Nhờđó, Trạm đang quản lý và điều trị 92 ca tâm thần phân liệt; 5 ca động kinh, 23ca trầm cảm và đều có tiến triển tốt, riêng hàng chục ca trầm cảm đã hồi phụchòa nhập với cộng đồng.
Theo chị Trần Thị Ánh T, Trưởng ban công tác Mặt trận khối phố Phước Lý, phườngHòa Minh và là cộng tác viên của Dự án, chị cũng từng có thời gian trầm cảm,hiện đang đảm trách 6 bệnh nhân, thì hiệu quả của Dự án trước hết là đã hìnhthành được mạng lưới cộng tác viên ngay tại cộng đồng dân cư, thường xuyên đượctập huấn nghiệp vụ. Chính họ là những người phát tờ rơi và trực tiếp phổ biếnnội dung chăm sóc sức khỏe tâm thần tới từng gia đình trong cộng đồng.
Nhờ lợi thế là người cư ngụ tại xóm ấp, xã phường nên cộng tác viên của Dự ánkhá am hiểu về tình cảnh từng gia đình, cộng với kinh nghiệm làm công tác vậnđộng quần chúng, nên họ có thể phát hiện sớm và dễ dàng tiếp cận được với nhữngngười có dấu hiệu trầm cảm “đang phát tín hiệu cấp cứu”, qua đó giải thích chongười bệnh hiểu rõ về trạng thái bệnh tật để tự tin vượt qua, đồng thời thuyếtphục người bệnh lựa chọn giải pháp chữa trị phù hợp.
Ông Cao C ngụ tại xã Diên Sơn - Khánh Hòa, một trong những người mắc trầm cảmđược chữa trị thành công từ Dự án giãi bày: Vì kinh tế gia đình sa sút, ông đãtrải qua 2 năm mất ngủ dẫn tới tai biến mạch máu não nhẹ và đã nhiều lần muốnđoạn tuyệt với cuộc sống. Nhờ được cộng tác viên kiên trì đến tận nhà động viênthuyết phục, ông đã mạnh dạn vượt qua mặc cảm và tự giác tuân thủ điều trị bệnhtrầm cảm của mình, theo phương pháp tâm lý trị liệu mà không phải dùng thuốcđúng như chỉ dẫn của Trạm Y tế xã. Nên chỉ sau 2 tháng ông đã hồi phục, tự tinvà yêu cuộc sống như xưa. “Dự án chăm sóc kết hợp từng bước trong điều trị trầmcảm tại cộng đồng đã sinh ra tôi lần thứ hai” - ông Cao C xúc động nói.
Hiệu quả bền vững
Đến thăm Bệnh viện Tâm thần Khánh Hòa, điều cảm nhận được trước tiên đó là khunhà điều trị bệnh nhân tâm thần bằng liệu pháp tâm lý nổi bật bởi sự tươi mới vàvững chãi, được xây dựng từ nguồn Dự án chăm sóc kết hợp từng bước trong điềutrị trầm cảm tại cộng đồng với tổng trị giá 5 tỷ đồng. Khu nhà này gồm có cácphòng tập hồi phục sức khỏe, phòng tâm lý cá nhân, phòng giáo dục kỹ năng giaotiếp xã hội, phòng học nghề... cho bệnh nhân tâm thần.
Theo nhận xét của Tiến sĩ, Phó Giám đốc Bệnh viện Đinh Thị Hoan, đây là liệupháp chữa trị mới mang lại thành công đáng kể, bệnh nhân hồi phục sức khỏe tâmthần nhanh hơn, ít bị tái phát và giảm thiểu được lượng thuốc phải sử dụng sovới liệu pháp chữa trị truyền thống. Riêng thông qua việc bệnh nhân học vẽ tạiphòng tranh, y bác sĩ có thể nhận biết được diễn biến tâm thần của họ để đưa raphác đồ điều trị phù hợp.
Do đó, mặc dù Bệnh viện Tâm thần Khánh Hòa đang phải điều trị nội trú cho 130bệnh nhân tâm thần, trong đó đa số bị tâm thần phân liệt nhưng bầu không khí tạiđây vẫn thanh bình như một khu nghỉ dưỡng. Đặc biệt, bệnh nhân không bị nuôinhốt hoặc cách ly theo từng khu như thường thấy ở các bệnh viện tâm thần khác.Trước 3 bữa ăn hàng ngày, bệnh nhân được tự do đi lại và tự lấy khẩu phần ăn củamình như những người bình thường. Nếu như họ không mặc đồng phục bệnh nhân thìkhó có thể biết họ mắc bệnh tâm thần. “Do được điều trị bằng liệu pháp tâm lý làchính nên bệnh nhân khá tỉnh táo vì ít phải dùng thuốc” - cán bộ liệu pháp LýThị Thanh Phương giải thích.
Cũng từ mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần tại cộng đồng của Dự án, những trườnghợp trầm cảm không quá nặng, hoặc bệnh nhân có tiến triển rõ rệt, Bệnh viện Tâmthần Khánh Hòa đều đưa về cộng đồng. Tại đây họ vẫn được Trạm Y tế chăm sóc theophác đồ điều trị của bác sĩ, thậm chí một số người tiếp tục trở lại đảm nhậncông việc mà trước kia họ đã làm. Vì khi được trở lại với môi trường sống thânthuộc, bệnh nhân tâm thần sẽ lấy lại cân bằng tâm sinh lý nhanh hơn. Tiêu biểunhư ông Lê Văn K từng là bệnh nhân tâm thần “lưu niên” 2 năm liền trong Bệnhviện. Sau 6 tháng điều trị liệu pháp tâm lý kết hợp dùng thuốc đặc trị với liềulượng giảm, ông đã dần tỉnh táo trở lại và nay cùng sinh hoạt với gia đình bìnhthường.
Theo kết quả đánh giá sơ bộ của Quỹ Cựu chiến binh Mỹ tại Việt Nam: Sau 2 nămtriển khai Dự án phát triển mô hình chăm sóc kết hợp từng bước trong điều trịtrầm cảm tại 12 xã phường trên địa bàn Thành phố Đà Nẵng và tỉnh Khánh Hòa, cáccơ sở y tế đã sàng lọc sơ bộ 27.410 người, chẩn đoán và điều trị được 505 ngườimắc bệnh trầm cảm.
Mục tiêu của Dự án đặt ra là phù hợp với Chiến lược quốc gia về chăm sóc sứckhỏe ban đầu cho người dân Việt Nam, nhất là nhu cầu về chăm sóc sức khỏe tâmthần. Theo đó, ngoài xây dựng nên hệ thống mạng lưới hỗ trợ toàn diện, Dự án còncung cấp được các dịch vụ tại cộng đồng như sàng lọc, giáo dục tâm lý, kê đơnthuốc phù hợp, theo dõi và quản lý điều trị, kết nối giữa các chuyên gia và độingũ cán bộ y tế cơ sở; góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng, giúp mọi ngườihiểu thấu đáo hơn bệnh trầm cảm để chủ động tìm kiếm dịch vụ nhằm phát hiện sớm,làm giảm mức độ trầm trọng của trầm cảm, đồng thời giảm sự kỳ thị của cộng đồngđối với những người mắc bệnh này.
Tiến sĩ, bác sĩ Trương Tấn Minh, Giám đốc Sở Y tế Khánh Hòa khẳng định, mô hìnhchăm sóc sức khỏe tâm thần tại cộng đồng của Dự án thực thi tại 5 xã của tỉnhmang tính bền vững lâu dài, phù hợp với thực tế của địa phương nên được chínhquyền các cấp ủng hộ; thích ứng khả năng tiếp nhận của cộng đồng xã phường và cóthể lồng ghép vào Chương trình quốc gia mục tiêu bảo vệ chăm sóc sức khỏe tâmthần cộng đồng. Mô hình này chắc chắn sẽ được tỉnh Khánh Hòa đầu tư nhân rộngtrong thời gian tới./.
Văn Hào (TTXVN/Vietnam+)
