Cơ cấu lại nền kinh tế được xác định là một trong những chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam; trong đó nội dung quan trọng nhất của đổi mới mô hình tăng trưởng là chuyển dần từ tăng trưởng dựa trên tăng số lượng các yếu tố đầu vào sản xuất sang tăng trưởng dựa vào tăng năng suất, chất lượng lao động, ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Song muốn làm được điều này, Việt Nam cần thay đổi cơ chế phân bổ nguồn lực theo hướng thúc đẩy chuyển dịch tích cực các nguồn lực sản xuất sang các ngành, lĩnh vực có năng lực cạnh tranh, năng suất lao động cao hơn và đóng góp tốt hơn vào quá trình phát triển kinh tế Việt Nam, trong đó có nguồn lực lao động.
Nghịch lý thừa và thiếu
Phát biểu tại Hội thảo “Phát triển thị trường lao động nhằm thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế ở Việt Nam,” ngày 26/4, bà Lê Thị Xuân Quỳnh-Phó Trưởng ban Ban nghiên cứu kinh tế ngành và lĩnh vực (CIEM) nhận định thị trường lao động Việt Nam đã có những cải thiện nhất định về hệ thống chính sách lao động, việc làm và khung pháp lý để phát triển thị trường lao động, nâng cao chất lượng, sức cạnh tranh của nguồn nhân lực và giải quyết việc làm cho người lao động.
Thời gian qua, nguồn nhân lực trong nước đang có sự dịch chuyển từ khu vực nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ, từ khu vực phi chính thức sang khu vực chính thức. Từ đó, người lao động từng bước chuyển dần từ các công việc không ổn định, bấp bênh (lao động tự làm, lao động gia đình không được hưởng lương) sang những công việc mang tính ổn định, bền vững, đảm bảo hơn và hướng tới các ngành nghề đòi hỏi chuyên môn, kỹ thuật cao…
Hội thảo “Phát triển thị trường lao động nhằm thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế ở Việt Nam,” với hỗ trợ của Chương trình Australia Hỗ trợ cải cách kinh tế Việt Nam (Aus4Reform), ngày 26/4. (Ảnh: Vietnam+)Tuy nhiên, theo bà Quỳnh, thị trường lao động của Việt Nam vẫn còn bộc lộ không ít bất cập. Cụ thể, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật và các chính sách được xây dựng chưa bao phủ đầy đủ các chủ thể trên thị trường lao động. Nhìn chung, thị trường vẫn dư thừa lao động cùng với chất lượng việc làm chưa cao, phát triển không đồng đều. Nghiêm trọng hơn, sự mất cân đối nghiêm trọng về cung-cầu lao động giữa các vùng, khu vực và ngành nghề kinh tế.
Bà Quỳnh dẫn chứng tình trạng lao động phi chính thức, lao động phổ thông vẫn chiếm chủ yếu, báo cáo của CIEM năm 2020 cho thấy lao động đã qua đào tạo có chứng chỉ, bằng cấp còn thấp, mới đạt 24,5%, cơ cấu lao động đã qua đào tạo chưa phù hợp với nhu cầu thực tiễn.
Việc tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp chủ yếu vẫn là sơ cấp và các hình thức đào tạo dưới 3 tháng chiếm 75,3%, còn lại cao đẳng và trung cấp khoảng 24,7%. Theo đó, thất nghiệp của lao động trong độ tuổi 15-45 thường xuyên ở mức cao, chiếm 38,7% tổng số người thất nghiệp (năm 2019).
(Nguồn: Tổng cục Thống kê) “Điều này, phản ánh phần nào về chất lượng đào tạo của Việt Nam chưa tốt, sinh viên, học viên ra trường thiếu các kỹ năng, chuyên môn cần thiết đáp ứng được các yêu cầu của nhà tuyển dụng. So với các nước trong khu vực, kỹ năng lao động của Việt Nam còn hạn chế khi chỉ đạt 46/100 điểm (xếp thứ 103), thứ hạng này kém rất xa so với nhóm ASEAN-4, chỉ cao hơn Indonesia và Lào,” bà Quỳnh nói.
Cần hoàn thiện thể chế, chính sách về lao động
Trong giai đoạn tới, nhiều yếu tố thách thức tác động đến thị trường lao động toàn cầu, khi kinh tế quốc tế có nhiều thay đổi và biến động khó lường cùng với sự tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Bên cạnh đó, diễn biến gay gắt của biến đổi khí hậu tiếp tục đặt ra yêu cầu về cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, trọng tâm là cơ cấu lại các ngành sản xuất, dịch vụ phù hợp với các vùng, thúc đẩy chiến lược phát triển doanh nghiệp nhằm tăng nhanh giá trị nội địa, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh trong cho phát triển đất nước.
Trong khi đó, báo cáo từ CIEM cũng chỉ ra dấu hiệu già hóa trên trường lao động của Việt Nam, lực lượng lao động cao tuổi tăng mạnh, lao động trẻ lại giảm và không đủ lực lượng thay thế, cụ thể tuổi bình quân là 41 tuổi (năm 2019) trong khi tuổi trung vị là 40 tuổi.
Trước thực trạng trên, bà Quỳnh khuyến nghị trong giai đoạn tới phát triển thị trường lao động cần chú trọng đến việc hoàn thiện thể chế, chính sách về đào tạo nguồn nhân lực; trong đó khuyến khích sự tham gia của người sử dụng lao động, doanh nghiệp và các hiệp hội nghề nghiệp trong việc thiết kế các chương trình đào tạo cũng như tham gia đào tạo. Mặt khác, các quy định chính sách cần yêu cầu các cơ sở giáo dục và đào tạo phải nâng cao thời lượng, chất lượng của các tiết học thực hành.
(Nguồn: CIEM) Về chính sách tạo việc làm, bà Quỳnh cho rằng cần phải có sự quy hoạch phát triển khu vực doanh nghiệp, quy hoạch phát triển các tỉnh. Theo đó, phát triển các khu công nghiệp phải gắn với liên kết ngành, liên kết chuỗi giá trị để có thể khai thác và phát huy lao động tại chỗ, lao động giản đơn đồng thời thu hút được lao động chất lượng cao, dần tạo tác động lan tỏa cải thiện mặt bằng chất lượng lao động.
“Đáng chú ý, cần chú trọng chính sách tiền lương cho người lao động và phát triển các định chế trung gian, các cơ chế an sinh, bảo hiểm xã hội cho người lao động để từ đó thúc đẩy thị trường lao động phát triển theo hướng hiện đại, hiệu quả và hội nhập với thị trường lao động khu vực và thế giới. Chỉ có như vậy, Việt Nam mới đáp ứng được quá trình cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng hiện đại, thuộc nhóm trên của các nước có thu nhập trung bình cao,” bà Quỳnh nhấn mạnh./.
