Mộttrong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là sự quá tải về dân số đối vớicác đô thị trung tâm, trong đó có việc thiếu kiểm soát phát triển nhà cao tầng.
Đô thị bị bức tải
Định hướng quy hoạch phát triển tổng thể đô thị quốc gia đến năm 2025 đãchỉ rõ phải phát triển hệ thống đô thị hài hòa, cân đối giữa các vùng miền trongcả nước. Tuy nhiên, trên thực tế, dân số cơ học ở những đô thị lõi, đô thị trungtâm vẫn không ngừng tăng. Đặc biệt, xu hướng tập trung hóa đô thị hiện đang diễnphổ biến tại các thành phố lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.
Nếu các đô thị trong khu vực châu Á như tại Singapore, Hong Kong, mật độdân số chỉ khoảng 6.500 người/km2 thì tại Thành phố Hồ Chí Minh con số nàykhoảng 26.500 người/km2.
Với Thủ đô Hà Nội, hiện các quận nội thành cũng có mật độ lên tới25.000-36.000 người/km2. Nếu nhìn lại quy hoạch năm 1998 mà Thủ tướng Chính phủđã phê duyệt mới thấy giật mình bởi chỉ tiêu bốn quận nội thành Hà Nội (HoànKiếm, Ba Đình, Đống Đa và Hai Bà Trưng) chỉ đề ra mức 80 vạn dân nhưng hiện nayđã phát triển lên tới 1,2 triệu dân.
Cùng với dòng người dịch cư ngày càng tăng, nhu cầu về nhà ở tại các đôthị đã trở lên bức xúc và phát triển loại hình chung cư cao tầng cũng là lộtrình tất yếu. Tuy nhiên, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trịnh Đình Dũng khẳng định việcphát triển nhà cao tầng tại nội đô cũng như sự ra đời của các công trình côngcộng như trường học, bệnh viện, trung tâm mua sắm... chưa được kiểm soát mộtcách chặt chẽ và gia tăng với tốc độ chóng mặt.
Không những thế, các khu đô thị mới còn thiếu hạ tầng kỹ thuật, xã hội, hạtầng dịch vụ đồng bộ. Nhiều khu đô thị xây xong, dân đã dọn về ở nhưng vẫn thiếutrường học, phòng khám bệnh, khu dịch vụ-thương mại...
Do thiếu vốn, việc đầutư phát triển hạ tầng hiện nay rất chậm so với yêu cầu của sự phát triển đô thị.Vì vậy, tất cả những yếu tố này đã tham gia bức tải nội đô và ảnh hưởng khôngtốt đến chất lượng cuộc sống của người dân.
Kiểm soát phát triển nhà cao tầng
Trong phiên chất vấn tại kỳ họp thứ 2 Quốc hội khóa XIII, Bộ trưởng BộXây dựng Trình Đình Dũng đã nêu ra một số quan điểm liên quan đến việc pháttriển hạ tầng xã hội.
Bộ trưởng đề nghị kiểm soát chặt chẽ việc xây dựng thêmcác công trình cao tầng - nơi có nhiều người làm việc và sinh sống tại các quậnnội thành của hai đô thị lớn là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.
Đây cũng là một trong những biện pháp quan trọng để kiểm soát chặt chẽviệc tăng dân số cơ học ở các quận nội thành, góp phần giảm mật độ dân số. Muốnvậy, các đô thị nên phát triển thêm nhiều khu đô thị mới khang trang để chuyểndần dân ở bốn quận nội thành Hà Nội và những khu vực nội thành của Thành phố HồChí Minh ra bên ngoài.
Vấn đề này, trong quy hoạch Thủ đô Hà Nội đã khẳng định mục tiêu từ 10 đến20 năm nữa sẽ chuyển được khoảng 40 vạn dân tại bốn quận nội thành ra ngoài khuvực này. Tuy nhiên, đây là công việc rất khó khăn đòi hòi chính quyền các địaphương phải thực hiện quyết liệt với những giải pháp đồng bộ.
Bên cạnh đó, Hà Nội đang phải tính đến phương án di dời các cơ sở đào tạo,trung học chuyên nghiệp ra khỏi nội thành để dịch chuyển khoảng 20-30 vạn sinhviên ra môi trường học tập và sinh hoạt mới tại khu vực đô thị vệ tinh trongthành phố hoặc tỉnh lân cận.
Quy hoạch này cũng đang được Bộ Xây dựng, Bộ Giáodục và Đào tạo phối hợp với các địa phương triển khai theo chỉ đạo của Thủ tướngChính phủ.
Và không chỉ có hệ thống giáo dục mà ngay cả mạng lưới bệnh viện tại đôthị trung tâm cũng cần rà soát lại để kiểm soát về quy mô. Cùng đó là thực hiệndi dời một số cơ quan Trung ương ra khỏi khu vực nội đô theo quy hoạch. Điểnhình như thành phố Hà Nội đang thực hiện di dời một số Bộ, cơ quan Trung ương rakhu vực Tây Hồ Tây hoặc Mỹ Đình...
Tuy nhiên, để làm được những việc này, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trịnh ĐìnhDũng cho rằng cần tập trung hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến pháttriển đô thị như Luật Đô thị, Nghị định Phát triển đô thị thay vì tình trạngphát triển tự phát như hiện nay.
Mặt khác, phải tăng cường sự kiểm soát của Nhà nước, Bộ ngành liên quan vàđịa phương trong lĩnh vực này để quản lý đô thị phát triển theo đúng quy hoạch,có đầy đủ hạ tầng đồng bộ, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.
Quản lý cần bám sát quy hoạch
Mặc dù đã có quy trình, quy định phát triển đô thị nhưng các đô thịlớn hiện vẫn nặng về tự phát. Hầu hết các dự án được lập ra sau đó mới tính đếnviệc làm đô thị, đi ngược lại quy trình là lập quy hoạch đô thị rồi mới kêu gọidự án.
Việc này dẫn đến vừa thừa, vừa thiếu đô thị, kết nối hạ tầng khó khăn dokhông đồng bộ, gây ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường, hạ tầng xã hội quátải, bức xúc về nhà ở...
Do đó, việc quản lý phát triển đô thị phải luôn bám sát quy hoạch và quy hoạchphải đi trước một bước thì mới tương thích với sự phát triển của 870 đô thịtrong cả nước vào năm 2015.
Trong đó, cần chú trọng giám sát chặt chẽ và kiểm soát tốt các chỉ tiêuquy hoạch cụ thể như phân khu, giao thông, cây xanh, hệ thống cấp thoát nước...để có thể phát triển mạng lưới đô thị bền vững.
Đặc biệt, việc xét nângcấp đô thị cũng phải nghiêm túc và chặt chẽ hơn nữa để tránh tình trạng “non” sovới chuẩn. Tất cả đều phải xuất phát từ quy hoạch để kiểm soát, phát triển đô thịtheo đúng quy hoạch và đặc biệt phải bám sát các quy hoạch vùng - chung - phânkhu. Như vậy, mới xác định được khu vực hợp lý dành để phát triển đô thị, tiếpđến là khâu phân chia dự án, thu xếp nguồn vốn và kêu gọi đầu tư.
Để các đô thịphát triển bền vững và giữ thăng bằng cán cân cung - cầu, cần có một “nhạctrưởng” chỉ huy nhằm đảm bảo quy trình này.
Theo yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ, thời gian tới quyhoạch vùng Thủ đô, vùng Thành phố Hồ Chí Minh cần được điều chỉnh với nhiệm vụ tập trung phát triểnhệ thống giao thông liên vùng, phát triển các đô thị vệ tinh, đô thị đối trọngtrong vùng để giảm áp lực tăng dân số cơ học về Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.Mục tiêu đặt ra là phải tránh giao thông cắt qua các thành phố lớn như hiện nay.
Muốn vậy, phải bố trí các công trình hạ tầng kỹ thuật theo vùng như bệnhviện, trường đại học, khu vực vui chơi giải trí - công viên quy mô lớn... đápứng yêu cầu của người dân trong vùng thì mới tránh được tình trạng đổ dồn về đôthị trung tâm là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.
Ví dụ như công trình ở BắcNinh thì Hà Nội cũng sử dụng được; hoặc nghĩa trang bố trí ở Hòa Bình cũng chínhlà phục vụ cho cả Hà Nội chứ không nhất thiết phải xây dựng nhưng công trình nàytại Hà Nội...
Việc xây dựng các đô thị mới với hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội dịch vụđồng bộ sẽ hạn chế đáng kể sự dịch chuyển của người dân từ đô thị này đến đô thịkhác theo hình con lắc - Bộ trưởng Trịnh Đình Dũng nhấn mạnh.
Báo cáo chính trị Đại hội Đảng XI đã chỉ rõ không để vùng nào thiếuvắng đô thị và các đô thị phát triển. Nếu đô thị phát triển hài hòa thì cần hàihòa các nguồn lực cân đối, tránh tập trung; nhờ đó, giảm áp lực người dân từ cáctỉnh khác về đô thị trung tâm. Bộ Xây dựng sẽ cùng với các địa phương giám sátchặt chẽ việc triển khai và cụ thể hóa quy hoạch./.