Tỷ lệ xe vận tải chạy rỗng cao, dẫn đến hiệu quả hoạt động thấp trong khi chi phí vận tải đường bộ ngày càng tăng. (Ảnh: Minh Sơn/Vietnam+) Theo đánh giá của cơ quan quản lý Nhà nước, đa số các doanh nghiệp vận tải hiện nay có quy mô nhỏ nên các đơn vị này không xây dựng được thương hiệu, hoạt động chủ yếu dựa vào một số lượng nhỏ khách hàng làm cho tỷ lệ xe chạy rỗng cao dẫn đến hiệu quả hoạt động thấp trong khi chi phí vận tải đường bộ ngày càng tăng.
Quy mô nhỏ lẻ, xe chạy rỗng cao
Theo thống kê của Tổng cục Đường bộ, tính đến 30/6, cả nước có trên 24.580 đơn vị kinh doanh vận tải được cấp giấy phép kinh doanh vận tải bằng xe ôtô, với số lượng phương tiện trên 219.038 xe ôtô. Đa số các doanh nghiệp vận tải có quy mô nhỏ, thậm chí nhiều đơn vị vận tải chỉ có 1-2 xe ôtô nên không xây dựng được thương hiệu, hoạt động chủ yếu dựa vào một số lượng nhỏ khách hàng hoặc số lượng hàng hóa quen thuộc.
Bên cạnh đó, các đơn vị vận tải nhỏ này thường không tổ chức mạng lưới kinh doanh, không có kênh thông tin để giao tiếp với khách hàng nên tỷ lệ xe chạy rỗng và hệ số lợi dụng trọng tải thấp dẫn đến hiệu quả hoạt động không cao.
Cũng theo thống kê trong những năm gần đây, tốc độ tăng trưởng xe ôtô khách loại trên 25 chỗ cao hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng xe ôtô khách loại nhỏ, điều đó nói lên rằng hành khách đi xe đã tập trung hơn, các đơn vị vận tải hành khách có xu hướng sử dụng xe ôtô lớn hơn nhằm tăng hiệu quả kinh doanh.
Ngoài ra, đối với vận tải hàng hóa, tốc độ tăng trưởng xe tải cỡ nhỏ và cỡ lớn chưa có khác biệt nhiều, thậm chí tốc độ tăng trưởng xe tải nhỏ còn lớn hơn, chứng tỏ rằng hàng hóa vẫn được vận chuyển số lượng lớn bằng các xe tải nhỏ có chi phí cao hơn.
Thừa nhận giá cước vận tải bằng xe ôtô được thực hiện theo cơ chế thị trường, do các đơn vị kinh doanh vận tải chủ động xây dựng và kê khai với cơ quan quản lý giá theo quy định, bà Phan Thị Thu Hiền, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Đường bộ Việt Nam cho rằng, giá cước vận tải của doanh nghiệp được xây dựng trên các thành phần chi phí như lương và các khoản trích theo lương; nhiên liệu và các vật liệu khai thác; khấu hao và trích trước sửa chữa lớn; phí và lệ phí có liên quan; chi phí quản lý và chi phí khác.
Theo khảo sát và thống kê của một số đơn vị vận tải, các thành phần chiếm tỷ lệ cao trong chi phí vận tải đường dài là nhiên liệu (35-50%), nhân công (15-20%), phí cầu đường (10-15%), vật tư phụ tùng (khoảng 7-10%). Ngoài ra, trong các năm gần đây phát sinh thêm phí bảo trì đường bộ và một số tuyến đường tăng phí cầu đường do các dự án BOT.
Lý giải về nguyên nhân làm tăng chi phí vận tải bằng ôtô, bà Hiền đưa ra một kết quả khảo sát, tính toán của Viện Chiến lược và phát triển giao thông vận tải cho thấy, có khoảng 70% số chuyến xe vận tải hàng hóa chở hàng theo một chiều và chạy rỗng nhiều, làm chi phí vận tải hàng hóa bằng đường bộ tăng thêm khoảng 30%.
“Các đơn vị vận tải có quy mô nhỏ nhưng phải có bộ máy quản lý dẫn đến chi phí tính trên đầu phương tiện vận tải lớn. Hơn nữa, chưa khai thác hiệu quả các phương thức vận tải dẫn đến thị phần vận tải đổ dồn về đường bộ; vẫn còn một số lượng lớn các phương tiện vận tải quá cũ tham gia hoạt động vận tải làm tăng chi phí vận tải do chi phí sửa chữa đột xuất, mức tiêu hao nhiên liệu tăng, thời gian chạy bị kéo dài và tiềm ẩn rủi ro tai nạn giao thông cao. Hạ tầng giao thông đường bộ ở một số tuyến đã xuống cấp, ùn tắc thường xuyên xảy ra làm giảm tốc độ vận chuyển, tăng chi phí vận tải…,” bà Hiền phân tích sâu.
Rà soát phí và giá, tái cơ cấu vận tải
Để khắc phục những nguyên nhân làm tăng chi phí vận tải đường bộ, Tổng cục Đường bộ Việt Nam đề xuất đẩy nhanh lộ trình thực hiện tái cơ cấu vận tải đồng thời đưa ra các giải pháp thiết thực để điều tiết hoạt động vận tải giữa các phương thức vận tải, góp phần lớn vào việc giảm giá thành vận tải.
Với mục tiêu giảm gánh nặng chi phí vận tải trong nước cho người dân và các đơn vị kinh doanh vận tải, Tổng cục Đường bộ cho rằng cần nghiên cứu giảm một số loại chi phí có liên quan như một số loại phí, thuế nhập khẩu cho phương tiện, chi phí nhiên liệu.... chưa hợp lý.
Tổng cục Đường bộ cũng đề nghị Bộ Giao thông Vận tải giao Tổng cục chủ trì phối hợp với Viện Chiến lược và phát triển giao thông vận tải, Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) để nghiên cứu và xây dựng Đề án rà soát phí và giá trong hoạt động vận tải bằng xe ôtô trong đó tập trung vào khảo sát chi tiết về cách tính giá cước hiện nay, công tác quản lý Nhà nước về giá, phí liên quan đến vận tải ôtô, đề xuất giải pháp cụ thể giảm đối với từng khoản mục cấu thành giá cước vận tải.
Khẳng định thị trường vận tải bằng xe ôtô hết sức “manh mún” với trên 70% đơn vị kinh doanh vận tải là nhỏ lẻ dưới 5 xe, bà Hiền cho rằng cần nghiên cứu, ban hành quy định về phân hạng doanh nghiệp vận tải, khuyến khích các doanh nghiệp vận tải có quy mô phương tiện lớn, cơ cấu tổ chức bài bản, có thương hiệu để từ đó làm giảm chi phí quản lý hoạt động vận tải.
“Các sàn giao dịch vận tải phải phát triển để tạo thị trường kết nối giữa người vận chuyển và người có nhu cầu vận chuyển, hạn chế các chuyến xe rỗng để tăng chi phí vận tải. Sàn giao dịch vận tải phải kết nối tất cả các phương thức vận tải để khai thác hợp lý vận tải đa phương thức,” vị Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Đường bộ cho hay.
Bên cạnh đó, Tổng cục Đường bộ cũng đưa ra đề xuất phát triển hệ thống bến xe hàng, trung tâm thu gom hàng để giảm chi phí vận tải hàng hóa có quy mô lớn; tiếp tục đầu tư, nâng cấp hạ tầng giao thông đường bộ để rút ngắn quãng đường vận chuyển, tăng vận tốc vận chuyển, giảm ùn tắc giao thông nhằm tăng năng suất vận chuyển hàng hóa và hành khách, giảm chi phí vận tải./.
