Vụ xét xử đã bị trì hoãn một thời gian dài với nhân vật tự nhận là chủ mưu vụ khủng bố 11/9 tại Mỹ, Khalid Sheikh Mohammed (KSM theo như cách gọi của báo chí Mỹ), cùng bốn đồng phạm Al Qaeda rốt cuộc đã được bắt đầu với phiên điều trần ngày 15/10 ở Guantanamo. Mười một năm sau những vụ tấn công và chín năm rưỡi sau khi bị bắt giữ ở Pakistan, KSM đã ra trước tòa mặc quần áo kiểu Hồi giáo, quấn khăn trắng, râu nhuộm bằng lá móng, trong khi gia đình các nạn nhân chứng kiến phiên xét xử từ một lồng kính lớn. KSM bị cáo buộc lên kế hoạch bắt cóc máy bay chở khách gây ra những vụ tấn công khiến 2.976 người thiệt mạng, trong khi các đồng phạm Al Qaeda bị cáo buộc cung cấp tiền và các hỗ trợ khác cho những kẻ bắt cóc máy bay. Cả năm người đối mặt án tử hình nếu bị tuyên có tội, nhưng phiên xét xử trước tòa án binh tại căn cứ hải quân của Mỹ tại Guantanamo, Cuba dự kiến chưa thể chính thức bắt đầu cho tới ít nhất là một năm nữa. Trong phiên điều trần trước xét xử kéo dài năm ngày, bên bị dự kiến sẽ dùng các bằng chứng về những vụ cáo buộc tra tấn tù nhân trong các cuộc thẩm vấn tại những nhà tù bí mật của CIA trước khi chuyển họ tới Guantanamo vào năm 2006 để gỡ tội cho các bị cáo. Các tổ chức truyền thông và nhóm nhân quyền đều lên tiếng yêu cầu chính quyền và hệ thống tư pháp Mỹ phải đảm bảo tính minh bạch của quá trình xét xử. “Công luận có quyền được biết toàn bộ quy trình”, James Connell, luật sư đại diện cho cháy của KSM, Ali Abd al-Aziz Ali, một trong bốn nghi phạm, nói. Liên đoàn quyền dân sự Hoa Kỳ và các tổ chức truyền thông cũng phản đối việc phiên tòa được truyền thanh chậm 40 giây và đóng cửa với truyền thông. Các tổ chức truyền thông nói việc trì hoãn này cho phép phía quân đội kiểm duyệt nội dung phiên tòa, vi phạm tự do ngôn luận và tự do báo chí được tu chính án thứ nhất của hiến pháp Mỹ bảo vệ. Dự kiến diễn ra từ tháng Sáu, phiên điều trần trước xét xử đã bị hoãn vài lần vì nhiều lý do bao gồm tháng Ramadan, xung đột lịch trình… gây ra phản ứng giận dữ trên internet. Thẩm phán James Pohl đã từ chối một đề nghị tiếp tục hoãn lại phiên tòa với lý do bên bị đưa ra là phòng xét xử đang được xử lý chuột và rêu mốc. Một luật sư bên bị khác, Cheryl Bormann, nêu ra vấn đề này một lần nữa hôm 15/10 và cho rằng điều kiện trong phòng xét xử khiến “chúng tôi thấy phát ốm”. Pohl liền phán quyết các luật sư có quyền rời phòng xét xử hoặc không tham dự, miễn là họ hiểu được quyền của mình. KSM, một người Pakistan sinh ở Kuwait và học đại học ở Mỹ, thú nhận là kẻ chủ mưu các vụ tấn công 11/9 cũng như hàng loạt âm mưu tấn công khác nhắm vào các mục tiêu phương Tây. Học ngành kỹ sư, KSM được coi là một trong những tay chân thân tín nhất của thủ lĩnh Al Qaeda quá cố, Osama bin Laden. Ngoài việc đánh sập tòa tháp đôi, KSM tuyên bố chính ông đã chặt đầu nhà báo người Mỹ Daniel Pearl vào năm 2002 bằng “cánh tay phải được phù hộ của mình” và đã hỗ trợ tiến hành vụ đánh bom ở Trung tâm thương mại thế giới năm 1993 khiến sáu người thiệt mạng. Một trong bốn đồng phạm, Bin Attash, bị cáo buộc chủ mưu vụ tấn công khu trục hạm của Mỹ USS Cole ở Yemen năm 2000 làm 17 binh sĩ Mỹ thiệt mạng.
Vụ xét xử diễn ra tại căn cứ Guantanamo (Nguồn: AFP)
Các bị cáo khác là Ramzi Binalshibh, một người Yemen thuê nhà ở Hamburg, Đức cùng những nghi can khác trong vụ 11/9, Mohammed Atta và Mustapha al-Hawsawi, một người đồng hương Saudi Arabia của Bin Laden. Các bị cáo tỏ ra khá bình tĩnh trong phiên điều trần, thỉnh thoảng trao đổi với nhau. KSM còn đọc một tờ báo. Cuộc chiến pháp lý đòi công lý cho những nạn nhân 11/9 bắt đầu từ tháng 2/2008 khi năm người bị một ủy ban quân sự dưới thời tổng thống George W. Bush buộc tội. Phiên tòa bắt đầu từ tháng 6/2008, nhưng bị chính quyền Obama hoãn lại vào năm 2009 với ý định mang vụ việc ra một tòa dân sự ở New York. Tuy nhiên, sự phản đối của phe Cộng hòa và thị trưởng New York, Michael Bloomberg, khiến mọi việc lại thay đổi và tháng 4-2011, Tổng chưởng lý Hoa Kỳ Eric Holder tuyên bố phiên tòa quân sự sẽ diễn ra ở Guantanamo./.
Trần Trọng (Vietnam+)
