Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga. (Nguồn: AFP/TTXVN) The Straits Times, Sputnik đưa tin ông Yoshihide Suga đã trở thành Thủ tướng thứ 99 của Nhật Bản vào tháng 9/2020 khi ông Abe Shinzo từ chức vì lý do sức khỏe.
Về nhiều mặt, hai con người này có nhiều điểm khác nhau trong đó điểm khác biệt then chốt nữa là không giống như ông Abe, những sức mạnh và mối quan tâm của ông Suga không nằm trong chính sách đối ngoại hay lĩnh vực an ninh.
Những thành tựu của ông là ở việc tái cơ cấu hệ thống thuế, có lợi cho các chính quyền địa phương và giảm cước phí viễn thông.
Bởi vậy, hầu hết các nhà quan sát đều không kỳ vọng ông Suga sẽ thực hiện vai trò lãnh đạo mạnh mẽ hay đưa ra các sáng kiến trong các vấn đề về chính sách đối ngoại và an ninh theo cách thức mà ông Abe đã làm.
[Nhật Bản và vai trò tái định hình các quan hệ châu Á-Thái Bình Dương]
Sở thích tập trung vào các vấn đề trong nước của ông Suga sẽ được tăng cường bởi hoàn cảnh trong năm 2021.
Thứ nhất, ông Suga sẽ phải dốc toàn lực để xử lý dịch viêm đường hô hấp COVID-19. Liên quan đến vấn đề này là nhiệm vụ đầy khó khăn là tổ chức thành công Thế vận hội Mùa hè ở Tokyo.
Ông sẽ phải đối mặt với cuộc tổng tuyển cử vào tháng 10/2021. Tuy nhiên, một điều chắc chắn là nhà lãnh đạo Nhật Bản không thể tự tách mình ra khỏi những thách thức và khủng hoảng ở nước ngoài.
Mối quan hệ cân bằng với các nước khác
Cho đến nay, trong mối quan hệ Mỹ-Nhật, ông Suga đã trở thành thủ tướng đúng thời điểm của Nhật Bản.
Ông Abe, người đã đầu tư rất nhiều vào mối quan hệ cá nhân với Tổng thống Donald Trump, sẽ cảm thấy phần nào khó xử khi phải chuyển sang giao thiệp với nhà lãnh đạo mới của Mỹ. Ông Suga không có gánh nặng đó.
Thắng lợi của ông Joe Biden trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ được cho là điều may mắn đối với Nhật Bản, nhất là vì quan hệ Nhật-Mỹ có thể quay trở lại tình trạng có thể dự đoán.
Trong 4 năm qua, đối với “tình bạn” Abe-Trump, Nhật Bản chưa bao giờ ngừng lo lắng về những gì Tổng thống Donald Trump có thể làm đi kèm với nguy cơ hủy hoại mối quan hệ này.
Ông Trump đã đe dọa tăng thuế đối với ôtô và phụ tùng ôtô nhập khẩu từ Nhật Bản.
Ông cũng đã yêu cầu Nhật Bản tăng khoản đóng góp tài chính của mình cho các lực lượng Mỹ đồn trú tại nước này lên gấp 4 lần, từ mức 1,8 tỷ USD hiện nay. Cho đến nay, đó là con số cao nhất mà nước chủ nhà có quân Mỹ đồn trú phải gánh chịu.
Liên quan đến vấn đề này, Ngoại trưởng Nhật Bản Motegi Toshimitsu cho biết, nước này bày tỏ hy vọng sẽ giải quyết thỏa đáng cuộc đàm phán thông qua việc tính đến thực tế rằng Mỹ đang trong giai đoạn chuyển tiếp (tổng thống)."
Do Nhật-Mỹ vẫn đang thương lượng về việc thay thế thỏa thuận 5 năm hiện hành, dự kiến hết hạn vào tháng 3/2021, nên Nhật Bản đã tạm tính 201,7 tỷ yen (1,95 tỷ USD) cho các khoản chi như vậy trong ngân sách tài khoán bắt đầu từ tháng 4/2021, giống với mức đóng góp của năm trước.
Thắng lợi của ông Joe Biden trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ được cho là điều may mắn đối với Nhật Bản. (Nguồn: AFP/Getty Images) Việc các chuyên gia dày dặn kinh nghiệm sẽ phụ trách chính sách đối ngoại và an ninh của Mỹ dưới thời Tổng thống đắc cử Joe Biden cũng là một điểm cộng nữa cho ông Suga và Nhật Bản.
Tổng thống đắc cử Mỹ đã đề cử ông Antony Blinken làm Ngoại trưởng Mỹ và ông Jake Sullivan làm Cố vấn An ninh Quốc gia của ông.
Ông Blinken đã làm việc trong Hội đồng An ninh Quốc gia, Ủy ban đối ngoại Thượng viện và Bộ Ngoại giao trong khi ông Sullivan là Cố vấn an ninh quốc gia cho ông Biden khi ông làm Phó Tổng thống Mỹ.
Bên cạnh đó, ông Blinken nổi tiếng là người ủng hộ mạnh mẽ các liên minh.
Trong cuộc điện đàm gần đây với ông Suga, ông Biden đã tuyên bố rằng Mỹ sẽ duy trì cam kết bảo vệ quần đảo Senkaku mà Trung Quốc gọi là đảo Điếu Ngư và tuyên bố chủ quyền.
Tuyên bố được đưa ra sớm đó giúp các nhà hoạch định chính sách và các nhà phân tích quốc phòng của Nhật Bản cảm thấy nhẹ nhõm.
Khi ông Barack Obama trúng cử lần đầu tiên vào năm 2009, ông đã không có nhiều chuyên gia có kinh nghiệm về châu Á trong chính quyền của mình.
Kết quả là các quan chức Nhật Bản phải mất gần 6 tháng để làm cho các đối tác Mỹ của họ đánh giá được đầy đủ vấn đề quần đảo Senkaku là gì và lý do tại sao Mỹ có quyền lợi trong việc bảo vệ quần đảo này.
Việc Trung Quốc thách thức các cuộc tuần tra của Nhật Bản ở các vùng biển ngoài khơi quần đảo tranh chấp này sẽ tiếp tục là một vấn đề rắc rối đối với Nhật Bản trong năm mới.
Nhưng mối lo ngại lớn hơn là các hoạt động ngày càng thường xuyên và hung hăng của các tàu thăm dò của Trung Quốc vượt ra khỏi tính chất mang tính giai đoạn chuyển sang mang tính cơ cấu, thúc đẩy lập trường đối kháng của Bắc Kinh với những tuyên bố chủ quyền lãnh thổ của Nhật Bản.
Đối với Thủ tướng Suga, giao thiệp với Trung Quốc là một hành động cân bằng đa mặt trận. Rõ ràng là, Trung Quốc đặt ra một thách thức về quốc phòng, không chỉ liên quan đến vùng lãnh thổ tranh chấp mà còn trong lĩnh vực an ninh mạng và xa hơn nữa.
Tuy nhiên, Chính phủ Nhật Bản cũng thừa nhận rằng cộng đồng doanh nghiệp Nhật Bản đang hy vọng rằng quan hệ Trung-Nhật sẽ trở nên tốt đẹp hơn và chuyến thăm cấp nhà nước đã bị hoãn lại của Chủ tịch Tập Cận Bình đến Nhật Bản sẽ được khôi phục.
Bên cạnh đó, không phải chỉ riêng Nội các của Thủ tướng Suga mới phải đối mặt với căng thẳng giữa thương mại và an ninh với Bắc Kinh, Australia đang trong tình trạng tồi tệ hơn.
Nước này trở thành mục tiêu mới đây của những hạn chế mang tính trừng phạt của Trung Quốc đối với các mặt hàng xuất khẩu then chốt của mình.
Tháng 11/2020, Thủ tướng Australia Scott Morrison đã đến thăm Tokyo và là nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên được Thủ tướng Suga tiếp đón với tư cách cá nhân.
Cả hai nhà lãnh đạo đã đạt được nhất trí trên nguyên tắc về “thỏa thuận tiếp cận tương hỗ” song phương.
Thỏa thuận này sẽ tạo điều kiện dễ dàng cho các thủ tục nhằm tạo thuận lợi cho việc triển khai và các hoạt động chung của các lực lượng vũ trang hai nước trên lãnh thổ của nhau.
Thỏa thuận đó, nếu được ký kết, sẽ làm cho Australia trở thành gần như là đồng minh của Nhật Bản.
Mối quan hệ đối tác Australia-Nhật Bản mạnh mẽ hơn sẽ có những tác động rộng lớn hơn đến khu vực.
Với tư cách là hai trong số các đồng minh đáng tin cậy của Mỹ ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, Australia và Nhật Bản có thể hợp tác để không chỉ khuyến khích Mỹ duy trì cam kết đối với hòa bình và an ninh của khu vực mà còn giúp Mỹ xử lý tốt hơn sự cạnh tranh của nước này với Trung Quốc.
Đáng chú ý, Ấn Độ cũng đang trở nên ngày càng có ý nghĩa quan trọng đối với Nhật Bản với tư cách là một đối tác chiến lược và kinh tế. Đầu tháng 11 vừa qua, Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ đã tham gia cuộc tập trận hải quân chung mang tên Malabar ở Vịnh Bengal và Biển Arab.
Năm nay, Hải quân Australia cũng tham gia. Động thái này làm cho cuộc tập trận trở thành biểu tượng của sự đoàn kết giữa các nước của cái gọi là Nhóm Bộ tứ và gửi đi một thông điệp mạnh mẽ tới Trung Quốc.
Không chỉ Nhật Bản mà các nước khác trong Nhóm Bộ tứ đều hiểu được tầm quan trọng của các mối quan hệ đối tác của họ với Trung Quốc.
Tuy nhiên, họ cũng hiểu rằng họ sẽ có thể can dự với Trung Quốc một cách hiệu quả hơn rất nhiều nếu các nước thành viên Nhóm Bộ tứ cùng cất lên một tiếng nói chung.
Mục tiêu của ngân sách quốc phòng cao kỷ lục
Hãng thông tấn Kyodo News của Nhật Bản đưa tin, ngân sách quốc phòng đầu tiên của Nhật Bản dưới thời Chính quyền của Thủ tướng Yoshihide Suga đã được phê duyệt hôm 21/12 ở mức kỷ lục 51,6 tỷ USD, mở đường cho kế hoạch táo bạo của nước này về các tên lửa tầm xa hơn nhằm tăng cường khả năng tấn công từ xa trong bối cảnh cái được gọi là mối đe dọa từ Trung Quốc.
Hãng tin Reuters đưa tin ngân sách mới tăng 0,5% so với năm ngoái, mức tăng hàng năm lần thứ 9 liên tiếp, đưa Nhật Bản vào top 10 quốc gia hàng đầu thế giới về chi tiêu quân sự.
Ngân sách mới này đặt ra kế hoạch đầy tham vọng cho các tên lửa tầm xa hơn có khả năng tấn công những tàu chiến ở xa từ bên ngoài tầm bắn của chúng.
Nhật Bản cũng đang xem xét kế hoạch trang bị và huấn luyện quân đội của nước này để tấn công các mục tiêu trên bộ xa xôi ở Trung Quốc, Triều Tiên và các khu vực khác của châu Á.
Nhật Bản cũng đã dành riêng 706 triệu USD cho dự án phát triển một máy bay chiến đấu phản lực, dự kiến trị giá khoảng 40 tỷ USD và sẵn sàng vào những năm 2030.
Dự án sẽ được dẫn dắt bởi các nhà nghiên cứu Nhật Bản với sự hỗ trợ từ tập đoàn khổng lồ Lockheed Martin của Mỹ.
Những diễn biến mới nhất này có thể xem là việc Thủ tướng Suga tiếp tục thực hiện những tham vọng quân sự gây tranh cãi mà người tiền nhiệm Abe Shinzo theo đuổi.
Các nhà quan sát lưu ý, việc phát triển tên lửa chống hạm tầm xa là tham vọng chính trị của Nhật Bản nhằm từ bỏ Hiến pháp từ bỏ chiến tranh và dần dần mở rộng ảnh hưởng quân sự dưới chiêu bài "mối đe dọa Trung Quốc."
Các nhà lập pháp Mỹ gần đây đã thông qua Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng năm 2021, trong đó phác thảo chương trình hàng đầu tập trung vào Trung Quốc được gọi là Sáng kiến Răn đe Thái Bình Dương, với mục đích là tăng cường khả năng sát thương và củng cố các liên minh bao gồm Nhật Bản để thực hiện các cuộc tập trận, thử nghiệm và đổi mới cho Lực lượng chung trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Các chuyên gia phân tích nhận định rằng ngân sách quốc phòng mới của Nhật Bản ở một mức độ nào đó phù hợp với cách bố trí của Mỹ ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, đáp ứng nhu cầu của cả hai nước Mỹ và Nhật Bản nhằm tăng cường sự hiện diện tại khu vực.
Giáo sư Liu Jiangyong, chuyên gia Quan hệ Quốc tế tại Đại học Thanh Hoa, Bắc Kinh, cho rằng việc Nhật Bản tăng ngân sách quốc phòng lần thứ 9 liên tiếp là một điều có thể dự đoán được. Nguyên nhân chính là những thay đổi đã diễn ra trong quá trình phát triển Lực lượng Phòng vệ trong những năm gần đây.
Ngoài lực lượng phòng vệ trên bộ, trên biển và trên không, Nhật Bản đã thành lập hai bộ phận mới để giám sát không gian vũ trụ và không gian mạng. Các đơn vị mới này đòi hỏi đầu tư ngân sách.
Theo chuyên gia này, trước đây, việc Nhật Bản tham gia quân sự hóa không gian là hoạt động trá hình, nhưng ngày nay Bộ Quốc phòng coi không gian và du hành vũ trụ là một lĩnh vực quân sự mới. Ở Nhật Bản đang hình thành Lực lượng Phòng vệ ba cấp - từ không gian đến đất liền và sâu dưới biển.
Ngoài ra, Nhật Bản đang hiện đại hóa quân đội phù hợp với luật an ninh mới, cũng như để đáp ứng mối quan hệ với Mỹ và Australia.
Các chương trình này bắt đầu được phát triển tích cực hơn sau khi ông Suga nhậm chức thủ tướng và ông Nobuo Kishi giữ chức bộ trưởng quốc phòng. Đồng thời, có sự đồng thuận giữa đảng Dân chủ Tự do và Chính phủ Nhật Bản về việc tăng chi phí quân sự. Vì vậy, việc tăng ngân sách quốc phòng không phải là điều bất ngờ.
Chuyên gia quân sự Vladimir Yevseev của Viện Nghiên cứu Chiến lược Nga (RISI) nhận định, Nhật Bản đang cố gắng phát triển tiềm lực quân sự của mình nhiều nhất có thể. Tokyo dần dần tạo ra một quân đội hiện đại, dù vẫn được gọi là Lực lượng Phòng vệ, nhưng, ngày càng chuyển thành lực lượng vũ trang đầy đủ giá trị.
Rõ ràng, lực lượng này có mục đich đối phó với các đối thủ tiềm tàng. Nhìn chung, việc thành lập các đơn vị mới để bảo vệ chủ quyền quốc gia trên không gian mạng là một xu hướng chung, chẳng hạn Mỹ rất chú trọng đến các mối đe dọa mạng.
Đồng thời, chuyên gia Trung Quốc Liu Jiangyun cho rằng cuộc đối thoại chiến lược giữa Trung Quốc và Nhật Bản có thể giúp xoa dịu những mâu thuẫn để thoát khỏi những định kiến về sự tồn tại của cuộc đối đầu quân sự không thể tránh khỏi.
Mới đây, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Ngụy Phượng Hòa, trong cuộc hội đàm theo hình thức trực tuyến với người đồng cấp Nhật Bản, đã phát biểu ủng hộ việc phát triển thái độ mang tính xây dựng trong lĩnh vực an ninh và đề nghị đẩy nhanh quá trình tạo ra cơ chế thông tin liên lạc trên biển và trên không.
Về phần mình, ông Nobuo Kishi tuyên bố rằng, Nhật Bản sẵn sàng duy trì mối liên hệ với Trung Quốc về các vấn đề hai bên cùng quan tâm, tăng cường quan hệ và hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng.
Sự hợp tác trong các lĩnh vực này sẽ giúp Trung Quốc và Nhật Bản có thể củng cố sự tin cậy lẫn nhau để tránh những tình huống khi chi tiêu quân sự đang gia tăng của một bên gây ra hành động trả đũa của bên khác. Những tình huống như vậy cuối cùng làm tổn hại đến an ninh và sự ổn định trong toàn bộ khu vực Đông Bắc Á.
Khi năm 2020 sắp kết thúc, những ưu tiên của ông Suga chủ yếu là các vấn đề đối nội tùy theo hoàn cảnh và xu hướng. Số ca mắc COVID-19 đang tăng lên và tỷ lệ ủng hộ đang giảm sẽ được ưu tiên hơn hầu hết các vấn đề khác.
Và vào thời điểm này năm ngoái ai có thể dự đoán được rằng các kế hoạch được vạch ra một cách tốt nhất của ông Abe lại có thể kết thúc theo cách thức như đã diễn ra.
Tuy nhiên, ông Suga vẫn có thể phải chuyển sự tập trung của mình sang các vấn đề xa hơn./.
