Chính sách thu mua tạm trữ lúa, gạo của Chính phủ mỗi khi bước vào thời điểm thuhoạch rộ trong nhiều năm qua được nhìn nhận là một chủ trương đúng và phù hợpvới tình hình, giúp tạo điều kiện cho nông dân, doanh nghiệp chủ động trong thuhoạch, tiêu thụ lúa, góp phần kiềm chế tình trạng sụt giá.
Mặc dù vậy, tác động từ chính sách này chưa lớn như mong muốn của các ngànhchức năng cũng như của người dân khi việc phân giao chỉ tiêu thu mua chưa đápứng được yêu cầu tiêu thụ lúa.
“Do đặc thù các vùng miền, điều kiện sản xuất và giá xuất khẩu nên việc nôngdân hưởng lợi mức 30% là không nhiều và một số nơi không đạt được. Trong điềukiện kinh tế khó khăn, thị trường xuất khẩu không thuận lợi thì cũng là việc màcác bộ ngành, Chính phủ cũng như nông dân cùng phải chia sẻ,” Thứ trưởng Bộ Nôngnghiệp và Phát triển Nông thôn Vũ Văn Tám nói tại cuộc họp báo mới đây về vấn đềthu mua tạm trữ lúa, gạo.
Việc xác định ai được hưởng lợi nhiều hơn trong quá trình triển khai chínhsách này vẫn còn nhiều ý kiến bàn cãi. Thực tế như phân tích của ông Võ ThànhĐô, Phó Cục trưởng Cục Chế biến Thương mại Nông lâm thủy sản và Nghề muối chothấy, nhiều năm qua Chính phủ giao cho Hiệp hội Lương thực Việt Nam tổ chức phângiao cho các đơn vị tổ chức thu mua.
Như năm 2012, trong và sau khi triển khaimua tạm trữ thì giá lúa đã lên 200-300 đồng/kg đối với vụ Đông Xuân, còn vụ HèThu thì giá lúa lên 400-500 đồng/kg thậm chí có thời điểm lên đến 1.000 đồng/kg.Như vậy, người nông dân được hưởng lợi đầu tiên. Trong khi đó, xuất khẩu gạo năm2012 cũng được giá nên cũng có lợi cho doanh nghiệp. Năm 2013, do thị trườngkhông thuận lợi, nếu không tổ chức mua tạm trữ như những năm vừa rồi thì giá cònxuống rất thấp, nông dân sẽ là người chịu thiệt đầu tiên.
Thực chất, chính sách tạm trữ rất khó có thể đem lại lợi ích tối đa cho tấtcả các bên liên quan. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Hiệp hội Lươngthực Việt Nam đều khẳng định, thu mua tạm trữ lúa, gạo không phải là giải pháphỗ trợ trực tiếp cho nông dân mà là giải pháp để điều tiết thị trường, hỗ trợthu mua lúa trong giai đoạn cao điểm thu hoạch lúa nhằm đẩy giá lúa lên theochiều hướng có lợi cho nông dân. Hiện cũng chưa có giải pháp nào khả thi hơngiải pháp này khi giá lúa thị trường có xu hướng giảm xuống.
Trong vụ Đông Xuân vừa qua, các thương nhân cũng đã tích cực triển khai, thựchiện mua tạm trữ lúa gạo đúng thời gian và đủ số lượng quy định; đồng thời chấphành nghiêm chỉ đạo của Hiệp hội Lương thực Việt Nam về việc giữ giá mua lúa khôtại ruộng tối thiểu ở mức 5.000 đồng/kg (cao hơn giá định hướng) và thực tế giámua từ 5.100-5.300 đồng/kg.
Theo đánh giá của Bộ Tài chính, với giá thành sản xuất lúa bình quân toànvùng Đồng bằng sông Cửu Long vụ Đông Xuân 2012-2013 là 3.616 đồng/kg thì chênhlệch giữa giá thu mua và giá thành là từ 38 đến 46%. Tuy nhiên, phần chênh lệchnày không phải hoàn toàn là người sản xuất lúa được hưởng và không phải giốngnhau ở các địa phương vì tỷ lệ lúa gạo mà doanh nghiệp mua trực tiếp của nôngdân còn thấp và đặc thù của mỗi địa phương không giống nhau.
Về phía Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết việc phân giao chỉ tiêu mua tạmtrữ cũng chưa đáp ứng được nhu cầu tiêu thụ lúa, do lượng tạm trữ chỉ bằngkhoảng 15% tổng sản lượng cần tiêu thụ. Thời gian thu hoạch và tiêu thụ lúa cũngnhư sự phân bổ của các doanh nghiệp tham gia tạm trữ giữa các tỉnh là khác nhau.Một hạn chế khác là doanh nghiệp chưa đủ nguồn lực tổ chức hệ thống thu muaxuống tận ruộng của nông dân, trong khi nông dân cũng không thể chở lúa đi sấyrồi giao trực tiếp cho doanh nghiệp nên chủ yếu lúa, gạo thu mua qua hệ thốngthương lái. Điều này cũng tạo nên áp lực cho nhiều phía, nhất là trong bối cảnhthị trường tiêu thụ khó khăn.
Mặt khác, giá lúa gạo phụ thuộc không chỉ vào quan hệ cung cầu trong nước màcòn chịu ảnh hưởng từ giá xuất khẩu. Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Pháttriển Nông thôn, so với cùng kỳ năm 2012 giá gạo xuất khẩu quý 1 vừa qua giảmbình quân hơn 44,5 USD/tấn. Hiện nay, giá xuất khẩu vẫn tiếp tục giảm cũng khiếncác doanh nghiệp tham gia tạm trữ lúa gạo e ngại do tiêu thụ chậm và có nguy cơlỗ. Ngoài ra, tình trạng tiêu thụ gạo thơm Jasmine ở một số tỉnh như Kiên Giang,Hậu Giang gặp khó khăn do mới trồng giống này, kỹ thuật canh tác chưa tốt, giốngbị lẫn loại nên giá bán không khác nhiều so với gạo thường.
Các ngành chức năng hiện cũng đã đưa ra một số giải pháp nhằm khắc phục nhữngtồn tại nói trên. Thời gian tới, việc phân bổ chỉ tiêu thu mua tạm trữ cần phảicó sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa Hiệp hội Lương thực Việt Nam và Ủy ban Nhân dâncác tỉnh. Hiệp hội Lương thực Việt Nam đã kiến nghị Chính phủ giao việc thu muatạm trữ lúa, gạo về các địa phương với mong muốn các địa phương căn cứ vào sảnlượng lúa trên địa bàn và năng lực của doanh nghiệp để phân bổ trực tiếp sảnlượng thu mua, giúp giải quyết tốt hơn bài toán sản xuất, tiêu thụ và xuất khẩugạo.
Trong thu mua lúa gạo vụ Hè Thu 2013, các doanh nghiệp được giao chỉ tiêu thumua tạm trữ nếu vi phạm các quy định của Quy chế kiểm tra, giám sát việc thu mualúa gạo do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn ban hành sẽ không được hưởnghỗ trợ lãi suất theo Điều 3 của Quyết định số 850/QĐ-TTg mà Thủ tướng Chính phủđã phê duyệt.
Ngoài ra để nâng cao chất lượng lúa gạo, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nôngthôn sẽ phối hợp với các địa phương chỉ đạo và hướng dẫn sản xuất, sử dụng cácgiống lúa xác nhận, áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến; đồng thời khuyến khíchnhân rộng mô hình cánh đồng mẫu lớn, gắn kết doanh nghiệp với nông dân trong sảnxuất lúa gạo hàng hóa có chất lượng và giá trị gia tăng cao./.
Mặc dù vậy, tác động từ chính sách này chưa lớn như mong muốn của các ngànhchức năng cũng như của người dân khi việc phân giao chỉ tiêu thu mua chưa đápứng được yêu cầu tiêu thụ lúa.
“Do đặc thù các vùng miền, điều kiện sản xuất và giá xuất khẩu nên việc nôngdân hưởng lợi mức 30% là không nhiều và một số nơi không đạt được. Trong điềukiện kinh tế khó khăn, thị trường xuất khẩu không thuận lợi thì cũng là việc màcác bộ ngành, Chính phủ cũng như nông dân cùng phải chia sẻ,” Thứ trưởng Bộ Nôngnghiệp và Phát triển Nông thôn Vũ Văn Tám nói tại cuộc họp báo mới đây về vấn đềthu mua tạm trữ lúa, gạo.
Việc xác định ai được hưởng lợi nhiều hơn trong quá trình triển khai chínhsách này vẫn còn nhiều ý kiến bàn cãi. Thực tế như phân tích của ông Võ ThànhĐô, Phó Cục trưởng Cục Chế biến Thương mại Nông lâm thủy sản và Nghề muối chothấy, nhiều năm qua Chính phủ giao cho Hiệp hội Lương thực Việt Nam tổ chức phângiao cho các đơn vị tổ chức thu mua.
Như năm 2012, trong và sau khi triển khaimua tạm trữ thì giá lúa đã lên 200-300 đồng/kg đối với vụ Đông Xuân, còn vụ HèThu thì giá lúa lên 400-500 đồng/kg thậm chí có thời điểm lên đến 1.000 đồng/kg.Như vậy, người nông dân được hưởng lợi đầu tiên. Trong khi đó, xuất khẩu gạo năm2012 cũng được giá nên cũng có lợi cho doanh nghiệp. Năm 2013, do thị trườngkhông thuận lợi, nếu không tổ chức mua tạm trữ như những năm vừa rồi thì giá cònxuống rất thấp, nông dân sẽ là người chịu thiệt đầu tiên.
Thực chất, chính sách tạm trữ rất khó có thể đem lại lợi ích tối đa cho tấtcả các bên liên quan. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Hiệp hội Lươngthực Việt Nam đều khẳng định, thu mua tạm trữ lúa, gạo không phải là giải pháphỗ trợ trực tiếp cho nông dân mà là giải pháp để điều tiết thị trường, hỗ trợthu mua lúa trong giai đoạn cao điểm thu hoạch lúa nhằm đẩy giá lúa lên theochiều hướng có lợi cho nông dân. Hiện cũng chưa có giải pháp nào khả thi hơngiải pháp này khi giá lúa thị trường có xu hướng giảm xuống.
Trong vụ Đông Xuân vừa qua, các thương nhân cũng đã tích cực triển khai, thựchiện mua tạm trữ lúa gạo đúng thời gian và đủ số lượng quy định; đồng thời chấphành nghiêm chỉ đạo của Hiệp hội Lương thực Việt Nam về việc giữ giá mua lúa khôtại ruộng tối thiểu ở mức 5.000 đồng/kg (cao hơn giá định hướng) và thực tế giámua từ 5.100-5.300 đồng/kg.
Theo đánh giá của Bộ Tài chính, với giá thành sản xuất lúa bình quân toànvùng Đồng bằng sông Cửu Long vụ Đông Xuân 2012-2013 là 3.616 đồng/kg thì chênhlệch giữa giá thu mua và giá thành là từ 38 đến 46%. Tuy nhiên, phần chênh lệchnày không phải hoàn toàn là người sản xuất lúa được hưởng và không phải giốngnhau ở các địa phương vì tỷ lệ lúa gạo mà doanh nghiệp mua trực tiếp của nôngdân còn thấp và đặc thù của mỗi địa phương không giống nhau.
Về phía Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết việc phân giao chỉ tiêu mua tạmtrữ cũng chưa đáp ứng được nhu cầu tiêu thụ lúa, do lượng tạm trữ chỉ bằngkhoảng 15% tổng sản lượng cần tiêu thụ. Thời gian thu hoạch và tiêu thụ lúa cũngnhư sự phân bổ của các doanh nghiệp tham gia tạm trữ giữa các tỉnh là khác nhau.Một hạn chế khác là doanh nghiệp chưa đủ nguồn lực tổ chức hệ thống thu muaxuống tận ruộng của nông dân, trong khi nông dân cũng không thể chở lúa đi sấyrồi giao trực tiếp cho doanh nghiệp nên chủ yếu lúa, gạo thu mua qua hệ thốngthương lái. Điều này cũng tạo nên áp lực cho nhiều phía, nhất là trong bối cảnhthị trường tiêu thụ khó khăn.
Mặt khác, giá lúa gạo phụ thuộc không chỉ vào quan hệ cung cầu trong nước màcòn chịu ảnh hưởng từ giá xuất khẩu. Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Pháttriển Nông thôn, so với cùng kỳ năm 2012 giá gạo xuất khẩu quý 1 vừa qua giảmbình quân hơn 44,5 USD/tấn. Hiện nay, giá xuất khẩu vẫn tiếp tục giảm cũng khiếncác doanh nghiệp tham gia tạm trữ lúa gạo e ngại do tiêu thụ chậm và có nguy cơlỗ. Ngoài ra, tình trạng tiêu thụ gạo thơm Jasmine ở một số tỉnh như Kiên Giang,Hậu Giang gặp khó khăn do mới trồng giống này, kỹ thuật canh tác chưa tốt, giốngbị lẫn loại nên giá bán không khác nhiều so với gạo thường.
Các ngành chức năng hiện cũng đã đưa ra một số giải pháp nhằm khắc phục nhữngtồn tại nói trên. Thời gian tới, việc phân bổ chỉ tiêu thu mua tạm trữ cần phảicó sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa Hiệp hội Lương thực Việt Nam và Ủy ban Nhân dâncác tỉnh. Hiệp hội Lương thực Việt Nam đã kiến nghị Chính phủ giao việc thu muatạm trữ lúa, gạo về các địa phương với mong muốn các địa phương căn cứ vào sảnlượng lúa trên địa bàn và năng lực của doanh nghiệp để phân bổ trực tiếp sảnlượng thu mua, giúp giải quyết tốt hơn bài toán sản xuất, tiêu thụ và xuất khẩugạo.
Trong thu mua lúa gạo vụ Hè Thu 2013, các doanh nghiệp được giao chỉ tiêu thumua tạm trữ nếu vi phạm các quy định của Quy chế kiểm tra, giám sát việc thu mualúa gạo do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn ban hành sẽ không được hưởnghỗ trợ lãi suất theo Điều 3 của Quyết định số 850/QĐ-TTg mà Thủ tướng Chính phủđã phê duyệt.
Ngoài ra để nâng cao chất lượng lúa gạo, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nôngthôn sẽ phối hợp với các địa phương chỉ đạo và hướng dẫn sản xuất, sử dụng cácgiống lúa xác nhận, áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến; đồng thời khuyến khíchnhân rộng mô hình cánh đồng mẫu lớn, gắn kết doanh nghiệp với nông dân trong sảnxuất lúa gạo hàng hóa có chất lượng và giá trị gia tăng cao./.
Hoàng Tùng (TTXVN)
