Nằm ở số 16 phố Lê Thái Tổ, bên bờ phía Tây hồ Gươm, tượng đài vua Lê Thái Tổ được xây dựng vào cuối thế kỷ 19, là tượng đài cổ nhất của Hà Nội còn được lưu giữ đến nay.
Tượng đài này nằm trong một khuôn viên rộng trồng nhiều cây xanh, các công trình từ ngoài vào trong gồm cổng, nhà phương đình và tượng đài. Phần tượng đài dựng trên một cấp nền cao hơn 0,8 mét, có bậc tam cấp dẫn lên ở giữa, hai bên có tượng hổ chầu, phía sau có bình phong.
Tượng vua Lê Thái Tổ, mình mặc áo hoàng bào, đầu đội mũ bình thiên, trong tư thế uy nghi cầm kiếm nhìn ra phương Bắc. Đây là pho tượng cổ thuộc loại hiếm của Hà Nội, hình ảnh thanh kiếm đã đi vào truyền thuyết dân tộc.
Có nhiều đồn đại về lý do dựng tượng tại đây, có ý kiến cho rằng ông Hoàng Cao Khải cho dựng tượng vua Lê là để đối trọng với tượng tổng trú sứ Paul Bert ở phía bờ hồ đối diện. Nhưng lý do hợp lý hơn cả là để tưởng nhớ Lê Thái Tổ với truyền thuyết trả gươm báu cho thần Kim Quy để rồi hồ Tả Vọng mang tên hồ Gươm.
Toàn bộ các hạng mục của khu tượng đài có sự kết hợp hài hòa với khung cảnh của hồ Gươm, vừa mang vẻ trang nghiêm vừa không kém phần nên thơ.
Đây cũng là một trong những công trình tiêu biểu dịp kỷ niệm Đại Lễ 1000 năm Thăng Long-Hà Nội.
Ngày nay, tượng đài vua Lê vừa là một công trình thể hiện truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, vừa là một điểm đến mà du khách không nên bỏ qua trên hành trình khám phá hồ Gươm./.
