Thời gian qua, trong các cuộc kiểm toán chuyên đề công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên khoáng sản, Kiểm toán Nhà nước đã chỉ rõ thực trạng các Bộ, ngành, địa phương còn thiếu sự đồng bộ và tồn tại nhiều hạn chế trong quản lý, khai thác, sử dụng tài nguyên, dẫn đến sự lãng phí, thiếu hợp lý và khiến cho nguồn tài nguyên đứng trước nguy cơ bị cạn kiệt.
Nợ tiền cấp quyền khai thác khoáng sản 957 tỷ đồng
Đại diện Kiểm toán Nhà nước cho biết những năm qua, tài nguyên khoáng sản được lựa chọn là một trong những chủ đề kiểm toán trọng tâm của ngành.
Bộ TN-MT đề xuất tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo sản lượng thực
Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường việc quy định "tính tiền cấp quyền khai thác theo sản lượng khai thác thực tế hàng năm" thay vì “dựa trên trữ lượng được phê duyệt” sẽ góp phần giảm phát sinh hệ lụy.
Theo đó, các phát hiện qua hoạt động kiểm toán đã chỉ rõ những bất cập, hạn chế, thiếu sót cần khắc phục và đưa ra các kiến nghị có giá trị thực tiễn cao.
Nổi cộm, một số địa phương chậm triển khai đấu giá quyền khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường hoặc không công khai tên tổ chức, loại khoáng sản và vị trí khu vực đề nghị thăm dò khoáng sản....
Đơn cử, tỉnh Hà Giang đã phê duyệt Kế hoạch Đấu giá quyền khai thác khoáng sản với 67 điểm mỏ chủ yếu là đá vôi, cát sỏi làm vật liệu xây dựng (trong giai đoạn 2017-2021) nhưng tỉnh lại chưa thực hiện đấu giá.
Hay, Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam (Bộ Tài nguyên và Môi trường) đã theo dõi, tổng hợp không đầy đủ công tác tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản ở các tỉnh. Cụ thể, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị cần thực hiện kiểm điểm trách nhiệm đối với tập thể, cá nhân có liên quan trong việc xác định tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, rà soát ra thông báo hàng năm (giai đoạn 2018-2022) đối với 2 mỏ đồng Sin Quyền và Vi Kẽm (tỉnh Lào Cai).
Cũng liên quan đến việc tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, Kiểm toán Nhà nước phát hiện 3 tỉnh (Bình Phước, Phú Thọ, Bắc Kạn) đã xác định trữ lượng để tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản là trữ lượng khai thác. Tỉnh Cao Bằng và Tuyên Quang ban hành văn bản phê duyệt tiền cấp quyền khai thác khoáng sản và gửi cơ quan Thuế chậm. Tỉnh Thái Bình ban hành văn bản tạm dừng việc nộp tiền cấp quyền không đúng đối tượng và có địa phương chưa thực hiện đầy đủ các biện pháp xử lý đối với số nợ tiền cấp quyền khai thác khoáng sản (đến ngày 31/12/2021, số nợ được Kiểm toán Nhà nước xác định lên tới 957 tỷ đồng).
Với những bất cập này, đại diện Kiểm toán Nhà nước cho biết đã kiến nghị Bộ Bộ Tài nguyên và Môi trường chỉ đạo các đơn vị có liên quan kiểm tra xác định, làm rõ cơ sở tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản đối với một số Quyết định để đảm bảo thu đúng, đủ tiền cấp quyền khai thác khoáng sản.
Quy hoạch và quản lý thiếu đồng bộ
Đánh giá về công tác quy hoạch khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường và than bùn (giai đoạn 2016-2020), Kiểm toán Nhà nước cho biết tỉnh Bắc Kạn không ban hành Quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng khoáng sản theo quy định. Trong khi, các tỉnh Bắc Kạn, Hà Giang, Bình Định thực hiện điều chỉnh, bổ sung quy hoạch chưa phù hợp.
Đáng chú ý, tỉnh Yên Bái quy hoạch thiếu nội dung “Đánh giá môi trường chiến lược theo từng giai đoạn.” Và, tỉnh Phú Thọ, Bình Định không thực hiện lấy ý kiến các cơ quan chuyên môn, không làm rõ các ý kiến, đề nghị của Bộ Xây dựng, Bộ Tài nguyên và Môi trường trước khi ban hành Quyết định phê duyệt bổ sung quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng khoáng sản trên địa bàn tỉnh.
Kiểm toán lưu ý, tỉnh Bình Định chưa dự báo được nhu cầu đất san lấp phục vụ cho các công trình trọng điểm đồng thời phát hiện diện tích cấp giấy phép khai thác khoáng sản (đến năm 2020) tại tỉnh Thái Nguyên vượt Nghị quyết của Chính phủ và quy hoạch, cấp phép đất san lấp chưa theo kịp nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội của địa phương.
Theo đánh giá của Kiểm toán Nhà nước, việc thực hiện cấp phép thăm dò, khai thác của một số địa phương chưa đảm bảo quy định của Luật Khoáng sản và hồ sơ cấp phép chuyển nhượng chưa đảm bảo quy định. Mặt khác, Sở Tài nguyên và Môi trường chưa yêu cầu các đơn vị được cấp phép khai thác khoáng sản bổ sung, chỉnh sửa, làm rõ các nội dung trong thiết kế cơ sở dự án khai thác khoáng sản đối với 9 dự án khai thác khoáng sản.
Liên quan đến vấn đề bảo vệ môi trường, Kiểm toán Nhà nước cho biết (trong giai đoạn 2017-2020) Tổng cục Môi trường mới thực hiện xác nhận 23 dự án hoàn thành công trình bảo vệ môi trường trên tổng số 160 báo cáo đánh giá tác động môi trường. Hiện, có 4 địa phương còn tình trạng dự án đã đi vào khai thác nhưng chưa có Giấy xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường theo quy định.
Vì vậy, kiến nghị được Kiểm toán Nhà nước nhấn mạnh Bộ Tài nguyên và Môi trường cần chỉ đạo Tổng cục Môi trường thường xuyên rà soát, đôn đốc các dự án khai thác khoáng sản thuộc trường hợp cấp giấy phép môi trường hoàn thiện các thủ tục để cấp phép theo quy định; tiến hành thanh tra, kiểm tra, xử lý các dự án không có giấy phép môi trường.
Khai thác không tuân thủ theo giấy phép
Đánh giá về công tác quản lý sau cấp phép, đối với giấy phép do Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp, Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra một số đơn vị được cấp phép thăm dò không nộp hoặc chậm nộp báo cáo định kỳ. Cụ thể ghi nhận 71 giấy phép khai thác khoáng sản chậm nộp và 7 giấy phép khai thác khoáng sản không nộp báo cáo định kỳ hoạt động khai thác khoáng sản; Có 24 giấy phép không nộp và 58 giấy phép nộp chậm báo cáo thống kê, kiểm kê trữ lượng khoáng sản đã khai thác.
Theo Kiểm toán Nhà nước, có 16 đơn vị với 17 giấy phép có sản lượng khai thác vượt công suất khai thác, trong đó có 13 giấy phép có sản lượng khai thác vượt công suất khai thác trên 15%, cá biệt có 5 giấy phép mà sản lượng khai thác vượt công suất khai thác tới trên 100%.
Trước những bất cập này, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường chỉ đạo Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam khẩn trương thực hiện xử lý theo quy định đối với các đơn vị được cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản nhưng không nộp, nộp chậm báo cáo định kỳ và báo cáo thống kê, kiểm kê trữ lượng khoáng sản đã khai thác. Đặc biệt là xử lý các đơn vị khai thác vượt công suất.
Đáng chú ý, Kiểm toán Nhà nước dẫn ra con số 145 mỏ đã hết hạn giấy phép nhưng đơn vị chưa hoàn thành các thủ tục thực hiện đóng cửa mỏ… Thêm vào đó, Ủy ban Nhân dân tỉnh cũng chưa xử phạt vi phạm hành chính theo quy định.
Kiểm toán Nhà nước xác định đến hết năm 2021, có 6/11 địa phương được kiểm toán chưa thực hiện khoanh định và phê duyệt khu vực cấm, tạm thời cấm hoạt động khoáng sản và 8 địa phương đã phê duyệt (trước thời điểm Luật Khoáng sản năm 2010 có hiệu lực) nhưng chưa làm thủ tục phê duyệt lại và nhiều địa phương chậm thực hiện công tác này.
Thực tế, Kiểm toán Nhà nước cũng cho biết tình trạng địa phương được kiểm toán chưa thực hiện hoặc thực hiện chưa đầy đủ việc bảo vệ khoáng sản chưa khai thác. Điều này thể hiện rõ qua việc địa phương chưa ban hành hoặc chậm ban hành, ban hành không đầy đủ các quy định của địa phương về việc bảo vệ khoáng sản chưa khai thác và chưa tổ chức thực hiện việc bảo vệ khoáng sản chưa khai thác./.
