Đầu tháng ba không khí Tết Canh Dần còn chưa qua, đất trời Buôn Ma Thuột đã rợpcờ hoa mừng 35 năm ngày giải phóng. Lên Tây Nguyên, việc đầu tiên của chúng tôilà đến thăm "người cũ" - vị Chủ tịch Ủy ban quân quản Buôn Ma Thuột năm 1975-Thiếu tướng Y Blốc Eban, nguyên Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Đắk Lắk, để được nghe ông kểpho sử thi Cách mạng trên đất Tây Nguyên.
Và sau đó là đi đến những nơi ghi dấuấn oai hùng của cuộc kháng chiến thần thánh cùng những công trình quốc kế dânsinh sau ngày Tây Nguyên giải phóng, góp phần tạo nên cuộc đổi đời cho các dântộc Tây Nguyên.
Cách trung tâm thành phố Buôn Ma Thuột khoảng 7-8 km, theo đường đi Nha Trang,những cánh rừng cao su xuất hiện, hơi hướng phố xá đã dần lùi xa. Nhà của vị lãotướng bên mé rừng cao su, ở sâu cuối vườn cà phê. Căn nhà lợp tôn ẩn trong bóngcây, dựa vào sườn đồi nên nhìn mặt sau thành nhà một trệt một lầu, xây ba gian,quay mặt ra hồ nước. Đây cũng là “tư dinh” của Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Đắk Lắk nămxưa.
- Thưa bác, nhândịp kỷ niệm 35 năm ngày giải phóng Buôn Ma Thuột, chúng cháu là phóng viên TTXVNxin nhiệt liệt chúc mừng bác.
Tôi bước tới nắm bàn tay gân guốc mà nồng ấm củaông. Một nụ cười đôn hậu và rạng rỡ trên nét mặt của vị lão tướng 92 tuổi đã xuatan những e ngại trong lòng. Ông chỉ chúng tôi vào phòng khách rộng khoảng 14m2, cách bài trí so với 5 năm trước không thay đổi, và bắt đầu kể câu chuyện sửthi về đời mình. Đúng là giọng kể khan của già làng Tây Nguyên.
Năm 1961 trởlại miền Nam, Bác Hồ đặt tên cho chúng tôi là Ngọc, Hà, Hải, Vân. Anh Võ Thứ làNgọc, tôi là Hà, anh Hồ Xuân Anh là Hải, để vào khu VI xây dựng lực lượng vũtrang và tôi làm quyền Tư lệnh Quân khu VI đến khi bàn giao cho anh Năm Ngà (saulà Thượng tướng Nguyễn Minh Châu).
Từng giai đoạn chiến tranh với những âm mưucủa kẻ thù và những sách lược đối phó của ta, ông nhớ như in, y như người đangđọc một cuốn sách.
Khi địch chuyển sang chiến tranh cục bộ, khu VI chia làm baphân khu, tôi về chỉ đạo phân khu 10. Đến tháng 8/1968, địch thua trong chiếntranh cục bộ thì năm 1969, tôi được gọi ra Bộ Tổng tham mưu học. Tôi mừng lắm vìra Bắc sẽ được gặp lại Bác Hồ.
Bỗng nhiên giọng vị lão tướng có vẻ nghẹn ngào... Phu nhân ông bảo tôi: "Nhắc tới Bác Hồ là ông lại buồn đó."
- Thưa bác vì sao ạ?
Là thế này, năm 1969, tôi đang mang bầu thằng lớn thì ông móc tôi đi theo ôngra Bắc để ông vừa học tập vừa chữa bệnh. Đi mấy tháng vô cùng gian khổ, gần rađến nơi thì được lệnh quay lại vì trong này thiếu cán bộ. Chúng tôi quay về.Giữa đường bất ngờ nghe tin Bác Hồ mất, thế là ông không ăn, không uống, khôngngủ rồi khóc miết ba ngày.
Ông bảo: "Tôi có lỗi với Bác Hồ rồi, chưa đánh giặcxong, Tây Nguyên chưa giải phóng để rước Bác vô với bà con."
Nhìn ông héo hắt mỗingày tôi lo quá, anh em cũng xúm vào động viên ông: Thủ trưởng phải ăn, phảinghỉ để lấy sức chỉ huy chúng tôi đánh giặc. Nếu Bác biết thủ trưởng thế nàychắc Bác không vui đâu.
Thế là ông đau đớn đứng dậy lập bàn thờ cúng Bác rồitiếp tục lên đường. Đối với Bác Hồ, ông kính trọng hơn cha mẹ mình.
Bà Kpá HNgót nói tiếp: Khi quay về tới căn cứ tôi nói với ông: Ra Bắc gian khổ như vậylần sau tôi không đi nữa.
Ông bảo: Sau này ra Bắc thì đi bằng ôtô chứ không đinhư vậy, lúc đó tôi không tin. Vậy mà mấy năm sau, lời ông nói thành sự thật.
Bàbảo tôi, năm 1961, khi ông quay trở lại chiến trường miền Nam có một kỷ niệmriêng tư là năm đó ông gặp bà, khi bà đang hoạt động ở quê nhà Phú Yên, nhưngphải tới năm 1966 ông bà mới thành hôn.
Trầm tĩnh nghe câu chuyện của bà Kpá HNgót, qua cơn xúc động, ông kể tiếp: Về căn cứ anh em mừng lắm vì cán bộ thiếuquá, người bị bệnh, người thuyên chuyển đi nơi khác. Tôi được điều về Đắk Lắk.Cấp trên hỏi tôi: Đang ở đơn vị lớn điều về đơn vị nhỏ, có vấn đề gì không? Tôibảo: Không, cấp chức mà làm gì. Sau này có thời kỳ tôi đang làm Phó Bí thư Tỉnhủy thì lại được điều sang làm Trưởng ban dân vận, đi khắp buôn làng vận độngnhân dân diệt ác phá kiềm, xây dựng chính quyền cách mạng. Tôi không nghĩ cấpnày cấp nọ mà vui sướng nhất là tôi đã hoàn thành nhiệm vụ cách mạng giao cho.
Lời nói của vị lão tướng nhẹ như một làn gió thoảng.
- Bác có thể kể về thờikhắc bác nhận lệnh giữ chức Chủ tịch Ủy ban quân quản?
Vị lão tướng bỗng trầmgiọng hồi ức: Khi ta giải phóng thị xã rồi, nhiều người còn chưa tin hẳn vì sợnhư năm 1968. Nhưng tôi bảo đánh kỳ này khác Mậu Thân, đánh là giữ luôn cho nênphải thành lập quân quản tuyên bố cho dân biết là Buôn Ma Thuột đã giải phóng đểnhanh chóng ổn định tình hình. Anh em ủy nhiệm mình làm Chủ tịch quân quản, mìnhbảo khó lắm không làm được. Nhưng anh em lại bảo có dân là làm được.
- Tâm trạngcủa bác khi đó thế nào?
Tôi gặp lại những đồng đội của mấy chục năm trước vànhững cán bộ sau này mới đưa vào thị xã hoạt động, tất cả đều tin tưởng vàochiến thắng; và trên cương vị Chủ tịch quân quản, tôi tuyên bố Buôn Ma Thuột đãđược giải phóng. Khi đó tôi rất xúc động.
- Việc đầu tiên của Chủ tịch Ủy banquân quản là gì?
Giữ trật tự an ninh, ngăn chặn bọn tàn quân phá máy bơm. Khivào thị xã có hai việc tôi lo là điện và nước. Điện thì một ngày sau khi giảiphóng đã có lại, còn nước là vấn đề phải lo.
Kể về những ngày làm Chủ tịch quânquản, vị lão tướng như trẻ lại, giọng nói âm vang lạ lùng, vẫn mang hùng khí củamột vị tướng quân dày dạn trận mạc.
Quân quản là lo cho dân, lão tướng nóitiếp. Khi chiến sự xảy ra dân sơ tán hết, nhà cửa bỏ không, bộ đội mình vào niêmphong lại, khi dân về thì giao lại cho dân. Có trường hợp nhà của một trung tángụy di tản sau này mới về cũng được bộ đội quân quản giữ gìn và trao lại nguyênvẹn. Nhưng điều quan trọng hơn hết là phải lo làm kinh tế. Phải lấy đồn điền củatây thành của mình, phải đưa bộ đội đi mở những nông trường. Nhưng đấy là nhữngviệc về sau...
Từ cuối thập niên 70 đến đầu thập niên 80 của thế kỷ trước, ônglàm Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk.
Thời kỳ này, hàng loạt công trình thủy lợi đượcxây dựng và các nông trường làm cà phê, cao su được ra đời và trở thành nhữngđiển hình tốt như nông trường Việt Đức, Phước An.
- Là người trực tiếp tham giachiến dịch Buôn Ma Thuột, bác đánh giá chiến thắng này như thế nào?
Chiếnthắng Buôn Ma Thuột là chiến thắng lịch sử có thể so sánh với Chi Lăng, Đống Đa.Chiến thắng này cũng như Điện Biên Phủ, là do cách mạng làm nên.
Gần 2giờ đồng hồ bên vị lão tướng chúng tôi còn muốn nghe ông nữa, nhưng phu nhân ôngtỏ ý nhắc nhở vì năm ngoái ông phải đi cấp cứu bốn lần, người không khỏe nên chúngtôi đành chia tay vị lão tướng.
- Thành tựu lớn nhất trong 35 năm sau giải phóng của Đắk Lắk của Tây Nguyênlà gì?
Lão tướng chậm rãi "Thành quả vô cùng to lớn, không kể hết được, nhưngphá mất nhiều rừng quá, tiếc lắm."
Tạm biệt, Tướng Y Blốc Eban nắm chặt tay chúngtôi hẹn gặp lại và cười bảo: "Tôi nói thế nhưng viết thế nào cho đúng nghe..."./.
Bài 2: Đắk Lắk sau chiến thắng Buôn Ma Thuột
(Báo Tin Tức/Vietnam+)