Người di cư Honduras tại khu vực Ciudad Tecun Uman ở biên giới Guatemala-Mexico, trong hành trình tới Mỹ ngày 21/10/2018. (Ảnh: AFP/TTXVN) Việc Bộ trưởng An ninh Nội địa Mỹ Kirstjen Nielsen mới đây thông báo chính sách mới để giữ những người xin tị nạn ở Mexico trong thời gian chờ đợi phán quyết từ tòa án của Mỹ có thể được coi là biện pháp mới nhất trong một loạt chính sách của chính quyền Donald Trump liên quan đến quyền lợi của những người di cư trong năm qua.
Theo những quy định được đưa ra trong Công ước Liên hợp quốc về Người tị nạn năm 1951 đã được Mỹ thông qua, những người nộp hồ sơ di cư vào Mỹ phải đáp ứng 3 điều kiện: chứng tỏ có “nỗi sợ hợp lý” về việc bị ngược đãi ở quê nhà; lo sợ bị ngược đãi vì lý do sắc tộc, tôn giáo, quốc tịch, quan điểm chính trị hay là nằm trong một giai tầng xã hội nhất định, và phải chứng tỏ rằng chính quyền ở quê nhà của họ hoặc là có sự ngược đãi hoặc là không thể kiểm soát được nó.
Theo Đài TNHK, chỉ trong năm 2018, chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đưa ra ít nhất 7 chính sách ảnh hưởng đến việc xin tị nạn. Những người cổ súy cho quyền của người di cư cho rằng những chính sách này là nỗ lực để ngăn cản làn sóng di cư đến Mỹ.
Những tiêu chuẩn mới để chứng minh "nỗi sợ"
Đầu năm 2018, chính quyền Mỹ đã đưa ra những hướng dẫn mới và mang tính khắt khe hơn để xác định tiêu chuẩn qua được cuộc phỏng vấn về nỗi sợ xác tín.
Theo truyền thông, cách diễn giải “nỗi sợ xác tín” đã được điều chỉnh lại để bao gồm “tác phong, thái độ và sự hồi đáp” để xem xét độ tin cậy của thông tin do người di cư cung cấp.
Các luật sư về di cư nói với Đài TNHK rằng sang chấn tâm lý, khác biệt về văn hóa, bất đồng ngôn ngữ và hành trình dài từ Trung Mỹ đến Mỹ thường ảnh hưởng đến hành vi của người di cư.
Hướng dẫn mới này nói rằng những yếu tố này không được xem là quan trọng khi xác định mức độ đáng tin, do đó cho phép các quan chức xét duyệt hồ sơ xem những dấu hiệu căng thẳng là nguyên nhân để nghi ngờ về sự thành thật của những người có đơn.
Hệ thống Di trú Hợp pháp Công giáo, một tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ pháp lý cho người di cư, cho biết trên trang web của họ rằng "bằng cách nâng cao điều kiện ngay từ giai đoạn đầu, cơ quan Dịch vụ Di trú và Quốc tịch Mỹ đã tạo ra nguy cơ loại bỏ những người có lời khai thành thật nhưng không có khả năng hay sự tinh tế để trình bày trước những người có thẩm quyền xét duyệt ngay từ lúc đầu."
"Không khoan nhượng"
Ngày 6/4/2018, chính quyền Trump thông báo thực thi chính sách “không khoan nhượng” tại biên giới Mỹ-Mexico.
Hướng dẫn mới yêu cầu các Công tố viên liên bang truy tố hình sự tất cả những người di cư trưởng thành vào Mỹ "bất hợp pháp," quy định rằng những người này phải bị giam giữ trong suốt quá trình họ làm hồ sơ xin tị nạn.
Người di cư Honduras tại khu vực Ciudad Tecun Uman ở biên giới Guatemala-Mexico, trong hành trình tới Mỹ ngày 21/10/2018. (Ảnh: AFP/TTXVN) Trước khi có chính sách “không khoan nhượng” này, khi người di cư vào Mỹ không thông qua cửa khẩu, họ đối mặt với tội "tiểu hình."
Chính sách đã dẫn đến sự chia cắt con cái với cha mẹ do trẻ em không thể bị cầm tù trong thời gian lâu. Sự phẫn nộ của dư luận khiến Tổng thống Trump phải ký một Sắc lệnh hành pháp vào tháng 6/2018 để rút lại chính sách này.
Theo Bộ An ninh Nội địa, từ ngày 5/5/2018 đến ngày 9/6/2018, hơn 2.500 trẻ em đã bị chia cắt với cha mẹ hay người bảo trợ của các em ở biên giới.
Sau khi rút lại chính sách “không khoan nhượng”, chính quyền Trump đã đề nghị tòa án cho phép giam giữ trẻ em cùng với cha mẹ "vô thời hạn" nhưng không nhận được sự ủng hộ.
Bạo hành gia đình
Trong một động thái hiếm hoi, cựu Bộ trưởng Tư pháp Mỹ Jeff Sessions đã can thiệp vào trường hợp của một phụ nữ di cư người El Salvador vốn đã chứng minh rằng bà bị chồng bạo hành trong thời gian dài.
Ông Sessions đã đảo ngược một phán quyết của Tòa phúc thẩm di trú, nơi đã đồng ý để cho bà được cấp quy chế tị nạn. Phán quyết này cũng được áp dụng cho các nạn nhân của bạo lực băng đảng muốn di cư sang Mỹ.
Tháng 12/2018, Thẩm phán liên bang Emmet Sullivan đã ra phán quyết vĩnh viễn về sắc lệnh của ông Jeff Sessions rằng "nó vi phạm luật di trú của Mỹ" và "không có cơ sở pháp lý để ra lệnh cấm hoàn toàn, có hiệu lực."
Sau phán quyết này, Nhà Trắng ra thông cáo nhấn mạnh rằng "Phán quyết hôm nay là bằng chứng mới nhất của sự cổ súy của ngành tư pháp vốn khích lệ di dân bất chấp hiểm nguy, khiến cho các tổ chức tội phạm lan truyền sự hỗn loạn ở Tây bán cầu trở nên mạnh bạo hơn và làm tổn hại luật pháp, biên giới, Hiến pháp và chủ quyền của Mỹ."
[Tổng thống Mỹ quyết thúc đẩy dự án bức tường biên giới]
Cũng trong tháng 6/2018 xuất hiện thông tin cho rằng các nhân viên thuộc Lực lượng Hải quan và Bảo vệ biên giới Mỹ (CBP) đã có hành động phi pháp là "đuổi người di cư ở biên giới Mỹ-Mexico quay về."
Dù giới chức di trú gọi việc người xin tị nạn bị đuổi về ở cửa khẩu là "tin đồn thất thiệt" nhưng đã có 13 người di cư kiện chính phủ Mỹ vì lý do này.
Các phiên tòa nhanh hơn
Tháng 3/2018, ông Jeff Sessions đã vô hiệu hóa một phán quyết năm 2014 của Hội đồng Kháng cáo Di trú thuộc Bộ Tư pháp Mỹ, trong đó bãi bỏ yêu cầu những người di cư cần phải có một buổi trình bày đầy đủ trước một thẩm phán di trú.
Điều này có nghĩa là các thẩm phán di trú giờ đây được phép bác bỏ các đơn kháng nghị xin tị nạn mà không cần lắng nghe nguyên đơn nếu như tại buổi xem xét ban đầu các nguyên đơn đã có dấu hiệu bị xem là lừa đảo hay không có khả năng được thông qua.
Người nhập cư tại khu vực cảng El Chaparral ở Tijuana, biên giới Mexico - Mỹ ngày 12/11/2017. (Ảnh: AFP/TTXVN) Ông cũng ra lệnh đặt chỉ tiêu về số trường hợp mà mỗi thẩm phán di trú cần phải hoàn thành. Đồng thời, số lượng thẩm phán di trú mới được tuyển cũng gia tăng nhanh chóng.
Tại một buổi lễ chào đón 44 tân thẩm phán di trú vừa tuyên thệ, ông Sessions đã yêu cầu họ thực thi chức trách theo mệnh lệnh.
Ông nói: "Những quyết định này sẽ giúp quý vị làm việc với sự rõ ràng hơn, giúp quý vị ra phán quyết nhất quán và công bằng. Và điều quan trọng hơn bao giờ hết là quý vị chỉ cần làm như vậy."
Theo TRAC, Cơ quan theo dõi số liệu về di trú, năm tài chính 2018 đã phá kỷ lục về số lượng phán quyết cấp hay từ chối quy chế tị nạn do các thẩm phán di trú đưa ra.
Số lượng các vụ việc bị từ chối tăng nhanh hơn số vụ được đồng ý. Khoảng 65% hồ sơ xin tị nạn bị bác bỏ.
TRAC cho rằng năm 2018 là năm thứ sáu liên tiếp tỷ lệ hồ sơ bị bác tăng lên. Sáu năm trước, tỷ lệ đó chỉ là 42%.
Dù cuối cùng cũng bình ổn, tỷ lệ hồ sơ bị bác một lần nữa lại tăng lên sau khi ông Sessions hạn chế những cơ sở mà các thẩm phán di trú dựa vào đó để cấp quy chế tị nạn.
Xâm nhập bất hợp pháp
Chính quyền Trump đã ra một sắc lệnh vào ngày 9/11/2018 để hạn chế người di cư vào Mỹ từ biên giới với Mexico, trong đó quy định bất cứ người nào vào Mỹ "bất hợp pháp" thì không đủ điều kiện để xin tị nạn.
Liên đoàn các Quyền Tự do Dân sự Mỹ (ACLU) đã phát đơn kiện và vào ngày 30/11/2018, Thẩm phán liên bang Jon Tigar đã không cho chính quyền Trump thực thi lệnh cấm này.
Thẩm phán Tigar nói: "Tổng thống không thể viết lại luật di trú để áp đặt một điều kiện mà Quốc hội đã công khai cấm." Sau đó, phán quyết này đã được các tòa phúc thẩm và Tối cao Pháp viện giữ nguyên.
Vụ kiện vào tháng Bảy về việc đuổi người di cư ở biên giới quay về nguyên quán đã được điều chỉnh vào đầu tháng 12/2018 để bổ sung một cách làm khác để hạn chế người di cư.
Được những người cổ súy di cư gọi là “đo lường” và bà Nielsen, Bộ trưởng An ninh Nội địa, gọi là “xếp hàng,” biện pháp này giới hạn số lượng người di cư được xử lý tại các cửa khẩu ở biên giới Mỹ-Mexico, để dồn một số lượng lớn những trường hợp chưa được giải quyết ở bên phần lãnh thổ của Mexico.
Tại một phiên điều trần ở Quốc hội cuối năm 2018, bà Nielsen đã biện hộ cho biện pháp này khi nhấn mạnh rằng “đó là do không thể làm xuể. Không thể làm xuể."
Phát ngôn viên CBP nói rằng “hết lúc này đến lúc khác, chúng tôi phải xử lý những hàng dài và giải quyết những hồ sơ dựa trên khả năng đáp ứng."
Hợp tác với Mexico
Cuối năm 2018, Mỹ và Mexico đã quyết định cùng hợp tác. Theo đó, những người di cư vẫn ở trên lãnh thổ Mexico trong khi hồ sơ của họ được xử lý ở Mỹ.
Các quan chức chính quyền Trump cho biết chính phủ Mexico đã tự nguyện đồng ý việc này. Những thay đổi nào, dù khi nào có hiệu lực đi nữa, cũng sẽ ảnh hưởng đến những người vượt biên hợp pháp và bất hợp pháp. Các chuyên gia di cư cho biết chính sách mới nhất này sẽ bị đưa ra tòa.
Tin tức trên truyền thông đưa cho thấy cuộc khủng hoảng ngày càng tăng tại các cửa khẩu ở biên giới với Mexico nơi mà các khu tạm trú đã quá tải.
Trong khi đó, hiện đã có 2 trẻ em thiệt mạng khi bị giam giữ trong cơ sở của biên phòng của Mỹ do nhập cảnh bất hợp pháp.
Bà Nielsen cho biết trong một thông cáo được công bố vào ngày 29/12/2018 sau khi có chuyến đi El Paso, Texas, một trong những cửa khẩu có tỷ lệ người di cư vượt biên tấp nập nhất ở Mỹ, có đoạn viết: "Hệ thống đã bị quá tải, và chúng ta phải làm việc cùng nhau để giải quyết cuộc khủng hoảng nhân đạo này và bảo vệ những người dễ bị tổn thương."/.
