Dành cả cuộc đời để nghiên cứu, phục dựng, bảo tồn và truyền dạy văn hóa Cao Lan cho các thế hệ trẻ, đến nay, Nghệ nhân Nhân dân Sầm Văn Dừn (79 tuổi, dân tộc Cao Lan, thôn Mãn Hóa, xã Phú Lương, Tuyên Quang) đã truyền dạy được 4 thế hệ diễn viên biết hát, múa các bài hát múa dân tộc.
Ngoài ra, ông còn nắm giữ hơn 200 đầu sách cổ và 8 tập sách hát Sình ca của đồng bào Cao Lan.
Đặc biệt, Nghệ nhân Sầm Văn Dừn đã 2 lần được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen vào các năm 2010 và 2017 vì có công giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Ông còn được xem là "Bảo tàng sống" của đồng bào dân tộc Cao Lan, một trong những đại biểu vinh dự tham gia Đại hội Thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ XI.
Giữ hồn văn hóa dân tộc Cao Lan
Trong căn nhà sàn truyền thống của đồng bào Cao Lan được trang trí bằng những nhạc cụ truyền thống và vô số bằng khen, giấy khen, Nghệ nhân Sầm Văn Dừn say sưa nói về những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào mình. Trong đó, hát Sình ca là niềm tự hào bậc nhất, linh hồn của người dân Cao Lan.
Theo Nghệ nhân Sầm Văn Dừn, hát Sình ca là thể loại dân ca trữ tình, nét sinh hoạt văn hóa dân gian độc đáo, hấp dẫn, lâu đời của người Cao Lan. Sình ca là lối hát giao duyên giữa nam và nữ, hay tốp nam với tốp nữ. Nội dung các bài hát chất chứa tình yêu quê hương đất nước, tình yêu đôi lứa.
Sình ca còn mang giá trị nhân văn sâu sắc, phản ánh đầy đủ, chân thực cuộc sống sinh động hiện tại và một khoảng riêng về thế giới tâm linh của người Cao Lan.
Nghệ nhân Sầm Văn Dừn sinh ra và lớn lên trong gia đình có truyền thống hiếu học. Bố ông là cụ Sầm Ngọc Văn, là "thầy cúng" đã được cấp sắc và có uy tín lớn trong đồng bào tại thôn Mãn Hóa, xã Phú Lương.
Chính vì thế, ngay từ nhỏ, ông đã có cơ hội được tiếp cận, am hiểu các phong tục tập quán và thực hiện nghi lễ của dân tộc mình. Ở tuổi 20, Nghệ nhân Sầm Văn Dừn đã có thể thực hiện các nghi lễ hàng ngày như lễ đặt tên con, lễ đặt pháp danh, lễ cúng mụ, lễ mừng cơm mới...
Trước những thay đổi của xã hội, chứng kiến sự mai một của nhiều giá trị văn hóa truyền thống, Nghệ nhân Sầm Văn Dừn luôn trăn trở làm sao để văn hóa Cao Lan ngày càng được lan tỏa, phát huy, góp phần quan trọng trong việc cải thiện và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân.
Năm 1998, ông thành lập Đội văn nghệ thôn Mãn Hóa, ban đầu chỉ với ít thành viên tâm huyết, sau đó, thu hút đông đảo người dân ở nhiều thành phần, lứa tuổi tham gia.
Đội văn nghệ của ông Dừn thường xuyên được mời biểu diễn phục vụ nhiều sự kiện quan trọng của tỉnh, đất nước, liên tục giành được những giải thưởng lớn tại hội thi, hội diễn toàn quốc.
Với mong muốn đưa văn hóa truyền thống đến gần hơn với công chúng và phù hợp thời đại mới, ông Dừn cùng Đội văn nghệ nghiên cứu, kết hợp các nghi lễ truyền thống với sân khấu hóa, tạo nên những tiết mục biểu diễn độc đáo, vừa giữ được nét truyền thống vốn có, vừa mang tính nghệ thuật cao.
Ngoài ra, ông còn mở các lớp dạy hát Sình ca, điệu múa truyền thống, cách sử dụng nhạc cụ dân tộc ngay tại nhà mình cho hàng trăm học viên thuộc mọi lứa tuổi.
Nghệ nhân Nhân dân Sầm Văn Dừn tích cực tham gia cùng Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang trong quá trình lập hồ sơ đề nghị và đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa hát Sình ca của dân tộc Cao Lan vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Thành công từ các tiết mục văn nghệ giúp ông Dừn có được sức ảnh hưởng lớn trong cộng đồng đồng bào dân tộc Cao Lan tại nơi ông đang sinh sống. Nhiều năm liền ông được bầu là người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số.
Qua hàng chục năm nghiên cứu, học hỏi, sưu tầm, gìn giữ và thực hành các di sản văn hóa truyền thống của dân tộc Cao Lan, Nghệ nhân Nhân dân Sầm Văn Dừn đang nắm giữ hơn 200 đầu sách cổ và 8 tập sách hát Sình ca cùng các nhạc cụ truyền thống như, trống sành, kèn pí lè, chũm chọe, sóc nhạc...
Những cuốn sách này không chỉ ghi chép về quá trình thiên di, di cư, định cư, đấu tranh với tự nhiên và xã hội của người Cao Lan mà còn bao gồm sự tích, ca dao, tục ngữ, hò vè, truyện kể về những vị thần trong tín ngưỡng và nghi lễ quan trọng trong vòng đời của người Cao Lan.
Năm 2019, ông Sầm Văn Dừn được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân vì những cống hiến xuất sắc trong giữ gìn và phát huy Di sản văn hóa phi vật thể dân tộc. Năm 2022, Nghệ nhân Nhân dân Sầm Văn Dừn được Ủy ban Nhân dân tỉnh Tuyên Quang vinh danh là một trong 10 "Công dân tiêu biểu" của tỉnh.
Trao truyền cho thế hệ sau
Nghệ nhân Nhân dân Sầm Văn Dừn quan niệm rằng, văn hóa truyền thống là hồn cốt của mỗi dân tộc, bản sắc riêng không thể trộn lẫn. Đối với dân tộc Cao Lan, những làn điệu Sình ca, điệu múa uyển chuyển, nghi lễ truyền thống, câu chuyện cổ tích, ca dao, tục ngữ… không chỉ là phương tiện để giao tiếp, giải trí mà còn là kho tàng tri thức, kinh nghiệm sống, sợi dây kết nối các thế hệ, hun đúc tình yêu quê hương, đất nước.
Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập và phát triển như hiện nay, việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống không chỉ là trách nhiệm mà còn là cơ hội để tạo ra sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn, mang lại lợi ích kinh tế cho cộng đồng.
Chị Nguyễn Thị Lâm, thành viên Câu lạc bộ Bảo tồn và phát huy văn hóa bản sắc dân tộc Cao Lan, xã Phú Lương (Tuyên Quang) cho biết, được sự hướng dẫn, chỉ dạy của Nghệ nhân Sầm Văn Dừn, hiện nay 100% thành viên Câu lạc bộ nói được tiếng Cao Lan, biết hát Sình ca, biết múa các điệu múa truyền thống của đồng bào dân tộc Cao Lan.
Thế hệ trẻ đồng bào dân tộc Cao Lan luôn có ý thức gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình để truyền lại cho thế hệ sau.
Tiếp tục thực hiện mong muốn của người cha, Nghệ nhân Ưu tú Sầm Văn Đạo - con trai Nghệ nhân Nhân dân Sầm Văn Dừn đã trở thành đời thứ 3 cùng cha truyền dạy, bảo tồn và tái hiện giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc Cao Lan.
Hiện anh Đạo đang là Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Cao Lan, xã Phú Lương với hơn 50 thành viên tham gia. Thông qua câu lạc bộ, anh Đạo cùng các thành viên mang theo tiếng trống, điệu múa của dân tộc mình đến khắp bản làng có người Cao Lan sinh sống trong và ngoài tỉnh để truyền dạy cho lớp trẻ từng động tác, nhịp trống với mong muốn gieo vào họ niềm tự hào và tình yêu với cội nguồn.
Anh Sầm Văn Đạo cho biết, bản thân đã có 15 năm tham gia hoạt động giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Anh luôn tâm niệm, nếu không giữ gìn sau này con cháu sẽ không còn biết đến những nét đẹp của ông cha.
Mỗi điệu múa, câu hát, nghi lễ không chỉ là biểu hiện văn hóa mà còn là cội rễ, linh hồn của dân tộc.
Giữ gìn bản sắc không chỉ để biểu diễn cho hay mà còn gìn giữ ký ức, truyền lại niềm tự hào cho thế hệ mai sau.
Với uy tín cá nhân, sự am hiểu về phong tục, tập quán và là người trực tiếp thực hành văn hóa, tín ngưỡng của dân tộc mình, Nghệ nhân Sầm Văn Dừn chủ động, gương mẫu thực hiện và phối hợp cơ quan chức năng tuyên truyền, vận động người dân giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp, loại bỏ hủ tục, lạc hậu, thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội…/.
Thi đua yêu nước "Vì người nghèo-Không để ai bị bỏ lại phía sau"
Với sự chung tay của các cấp ủy Đảng, chính quyền, các ngành và toàn xã hội, phong trào đã khơi dậy nhiều mô hình hỗ trợ hiệu quả, với tinh thần “ở đâu có người nghèo, ở đó có sự sẻ chia và giúp đỡ.”
