Tên lửa liên lục địa mang đầu đạn hạt nhân Titan II của Mỹ. (Ảnh: Sputnik/TTXVN)
Theo Thinkprogress.org/dw.com, Tổng thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) Jens Stoltenberg hôm 5/7 đã cảnh báo rằng cơ hội cứu một hiệp ước lịch sử về giải trừ vũ khí được ký thời Chiến tranh Lạnh đang ngày càng ít đi sau khi các cuộc đàm phán với các quan chức Nga thất bại.
Cả Nga và Mỹ đều đình chỉ tham gia Hiệp ước các Lực lượng hạt nhân tầm trung (INF) với cáo buộc lẫn nhau vi phạm hiệp ước về loại bỏ tên lửa tầm trung và tầm ngắn, vốn được xem là một lớp tên lửa có khả năng mang đầu đạn hạt nhân.
Washington chắc chắn sẽ vĩnh viễn từ bỏ thỏa thuận vào ngày 2/8 tới trừ khi Nga hủy hệ thống tên lửa mới gây tranh cãi mà Mỹ và NATO nói là vi phạm Hiệp ước được ký năm 1987 giữa Tổng thống Mỹ Ronald Reagan và nhà lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev.
NATO đã có cuộc hội đàm với các quan chức cấp cao Nga như một phần trong nỗ lực cứu vãn thỏa thuận, một tuần sau khi các bộ trưởng quốc phòng NATO đồng ý một gói biện pháp đối phó trong trường hợp Moskva không tôn trọng thời hạn.
Trả lời báo chí sau cuộc họp Hội đồng Nga-NATO, ông Stoltenberg cho biết hai bên đã không đạt được tiến triển quan trọng nào để cứu vãn hiệp ước INF. "Tất cả các thành viên của Hội đồng NATO-Nga đồng ý rằng Hiệp ước rất quan trọng đối với an ninh châu Âu-Đại Tây Dương, nhưng hiệp ước đang gặp nguy hiểm."
Tổng thư ký NATO nhấn mạnh "thời gian không còn nhiều nữa" và "không thấy bất kỳ dấu hiệu thiện chí nào của Nga về việc nước này sẵn sàng trở lại tuân thủ hiệp ước INF."
Ông cũng nói thêm rằng "việc Nga đang vi phạm là lý do duy nhất khiến Hiệp ước bị đe dọa."
Phái đoàn Nga tại NATO tuyên bố "hai bên đã gặp nhau" và nêu rõ những nỗ lực đổ lỗi cho Nga về sự sụp đổ của INF là "không chính đáng", đồng thời kêu gọi các bên kiềm chế và cảnh báo quan ngại về những "rủi ro thực sự" do tình hình đang đặt ra.
[Nga cảnh báo nguy cơ trở lại thế đối đầu sau khi Mỹ rút khỏi INF]
Một thông cáo của phái đoàn Nga nêu rõ Moskva khẳng định "trong kế hoạch của mình... chúng tôi không có ý định triển khai các hệ thống tên lửa tương ứng ở châu Âu và các khu vực khác trừ khi các tên lửa tầm trung và tầm ngắn của Mỹ được triển khai ở đó."
Trước đó, hôm 3/7, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ký phê chuẩn một đạo luật chính thức hóa việc đình chỉ tham gia INF. Tuy nhiên, theo đạo luật, Nga sẽ chỉ ngừng tuân thủ hiệp ước và vẫn còn khả năng hiệp ước có thể được khôi phục theo quyết định của Tổng thống.
Tổng thư ký NATO cho biết vẫn còn thời gian để cứu INF khi chỉ ra rằng các lực lượng Liên Xô có thể loại bỏ vũ khí tầm trung của họ trong một thời gian ngắn sau khi INF được ký. Ông nhắc lại rằng năm 1987, Nga đã chỉ mất vài tuần là có thể phá hủy các tên lửa hành trình tầm trung và hiện nay họ cũng có thể làm điều tương tự nếu muốn tuân thủ hiệp ước.
Hiệp ước INF cấm các tên lửa phóng từ mặt đất với tầm bắn từ 500 đến 5.500km (300 đến 3.420 dặm), được coi là một nền tảng của cơ cấu kiểm soát vũ khí toàn cầu và khả năng sụp đổ của nó gây ra những lo ngại cho tương lai của Hiệp ước START mới, được sử dụng để hạn chế số lượng đầu đạn hạt nhân.
Tổng thống Putin cho biết ông cũng sẵn sàng từ bỏ Hiệp ước START mới - sẽ hết hiệu lực vào năm 2021 - với cáo buộc Washington không sẵn sàng đàm phán gia hạn hiệp ước này.
Tuần trước, các bộ trưởng NATO đã đồng ý xem xét các hệ thống phòng thủ tên lửa và phòng không, cũng như các chương trình tình báo và giám sát để tăng cường khả năng sẵn sàng đối phó với mối đe dọa từ hệ thống tên lửa hành trình phóng từ mặt đất Novator 9M729/SSC-8 của Nga mà phương Tây nói là vi phạm INF.
Trong nhiều năm qua, Nga đã nhiều lần bác bỏ sự tồn tại của 9M729 (mà NATO gọi là SSC-8), nhưng giờ đây khi NATO kêu gọi Moskva phá hủy 9M729, Moskva tuyên bố rằng tên lửa này không vi phạm Hiệp ước vì nó chỉ có tầm bắn tối đa 298 dặm, tức dưới mức bị xếp vào danh sách bị cấm. Tuy nhiên, các nhà ngoại giao NATO nói rằng không có cách nào để chứng thực điều này.
Trong khi đó, Moskva cáo buộc Mỹ gây nguy hiểm cho các cấu trúc kiểm soát vũ khí khi tuyên bố từ bỏ hiệp ước. Đồng thời phía Nga cũng cáo buộc Mỹ đã vi phạm INF khi lắp đặt hệ thống phòng thủ tên lửa của NATO trên lãnh thổ Romania và khôi phục kế hoạch triển khai một hệ thống phòng thủ tên lửa trên vũ trụ có từ thời Chiến tranh Lạnh.
Tổng thư ký NATO từ chối cung cấp thêm thông tin chi tiết về các biện pháp đối phó và nói rằng NATO vẫn tập trung vào việc cố gắng cứu vãn INF, nhưng ông lưu ý rằng hệ thống lá chắn phòng thủ tên lửa đạn đạo hiện có của NATO không có khả năng bắn hạ các tên lửa của Nga.
Không rõ NATO làm cách nào để thuyết phục Nga phá hủy toàn bộ tên lửa. Trước đây, Moskva đã ngụ ý rằng họ coi INF là một hiệp ước không công bằng khi ngăn cản Nga phát triển các loại vũ khí mà những nước như Trung Quốc đang phát triển.
Trung Quốc không tham gia ký INF, và mặc dù Tổng thống Mỹ Donald Trump đã bày tỏ rằng ông muốn theo đuổi một INF mới với Trung Quốc và Nga, Bắc Kinh đã tuyên bố rằng họ không quan tâm đến việc ký một hiệp ước như vậy.
Một số chuyên gia đã cảnh báo về sự kết thúc của hiệp ước. Họ lo ngại rằng điều này nếu xảy ra sẽ cho phép Nga và Mỹ tự do phát triển thêm vũ khí - một kho vũ khí mà mỗi nước đều có thể tuyên bố là chính đáng, mang lại lợi thế chiến lược./.
