Trên nghị trường kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIV, vấn đề phát triển thủy điện, thủy điện vừa và nhỏ tác động đến môi trường thế nào cũng như những vấn đề liên quan đến phòng, chống thiên tai, bão lũ được nhiều đại biểu đề cập.
[Thủy điện Rào Trăng: ‘Đừng vì kinh tế mà để lại hậu quả khó lường...']
Trước vấn đề “nóng” đang gây bức xúc dư luận này bởi những tác động tiêu cực hiện hữu, Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh đã có ý kiến trong cuộc thảo luận Quốc hội chiều nay, ngày 4/11.
Ứng phó với thiên tai, bão lũ: Câu chuyện mới?
Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh nhấn mạnh đến một nội dung mà dư luận đang rất quan tâm là câu chuyện thủy điện ảnh hưởng như thế nào đến bão, lũ, ngập lụt cũng như những nguy cơ sạt lở đất ở khu vực sông Tranh.
Bộ trưởng cho biết ông có hai lần tham gia đoàn công tác của Thủ tướng Chính phủ làm việc tại Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ngãi. “Qua khảo sát thực tế và báo cáo của các địa phương và đánh giá của các nhà chuyên môn, cơ quan chức năng, trước mắt cần khẳng định rằng câu chuyện sạt lở đất gây ra những tổn hại rất nghiêm trọng người và của, đặc biệt ở Quảng Trị, Huế, Quảng Nam. Hậu quả này đều có liên quan tới tính dị thường và cực đoan của thời tiết,” Bộ trưởng nói.
Theo con số báo cáo của các nhà chuyên môn và cơ quan chức năng, lượng mưa ở Quảng Bình, Quảng Trị cũng như Quảng Nam, Quảng Ngãi thời điểm này là rất lớn, tưới hàng nghìn m3/giây. Ở Trà My vừa qua lượng mưa lên tới hơn 2.500m3/giây, đã tác động đến cấu tạo địa chất cũng như điều kiện thổ nhưỡng địa phương và gây ra sụt lở rất nghiêm trọng.
Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho rằng những tác động từ việc mất rừng đầu nguồn, thảm thực vật, mất độ kết dính đất là những vấn đề do tác động của con người thông qua các dự án thủy điện cũng như các dự án khác, điều này là không thể phủ nhận. Tuy nhiên, do biến đổi khí hậu và những yếu tố thời tiết cực đoan, Bộ trưởng Bộ Công thương cho rằng phải xác định việc ứng phó với thiên tai, bão lũ là câu chuyện mới và phải đặt công tác nghiên cứu khoa học, đưa ra cảnh báo, dự báo cụ thể hơn nữa.
Cứu người ở Trà Leng. (Ảnh: TTXVN) Liên quan đến thủy điện, Bộ trưởng cho biết hiện Việt Nam có 429 đập thủy điện và các công trình thủy điện quy mô khác nhau, với dung tích trữ nước khoảng 56 tỷ m3, công suất 20.000MW, chiếm 37% công suất cấp phát toàn quốc. Đây là nguồn năng lượng quan trọng, phục vụ nhu cầu năng lượng quốc gia, phục vụ phát triển kinh tế-xã hội cũng như nhu cầu đời sống của nhân dân.
Theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, năng lượng thủy điện là nguồn năng lượng tái tạo có mức độ ô nhiễm ít, độ ô nhiễm không khí, rác thải nhà kính gần như không có. Chính vì vậy, việc quản lý và khai thác nguồn năng lượng này như thế nào để đảm bảo giảm thiểu tác động đến môi trường và phát huy tối đa hiệu quả của nó là nhiệm vụ quan trọng.
Những tác động tích cực và tiêu cực của thủy điện
Người đứng đầu Bộ Công thương khẳng định thủy điện có cả những mặt tích cực và hạn chế tùy thuộc vào cách quản lý và chính sách xử lý các vấn đề liên quan; nguồn điện từ thủy điện đóng góp rất quan trọng vào cơ cấu điện của đất nước, giúp phát triển kinh tế địa phương cũng như đóng góp vào sự phát triển của hệ thống điện và năng lượng cả nước, phục vụ cho các tổ chức kinh tế-xã hội, giảm thiểu tác động vào môi trường; tiếp tục bổ sung nguồn quan trọng cho chiến lược năng lượng tương lai.
Ngoài chức năng phát điện, hồ chứa nước của các đập thủy điện còn có tác dụng tích nước, tùy vào công suất có thể cắt xả lũ, điều tiết lũ cũng như phục vụ các yếu tố phát triển khác của các địa phương.
Tuy nhiên, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cũng không phủ nhận những tác động tiêu cực từ thủy điện, đặc biệt là tác động vào môi trường đất, nước và khí hậu cũng như đời sống dân sinh. Thực tế có rất nhiều dự án thủy điện xảy ra tình trạng chiếm dụng đất rừng, ảnh hưởng đến chức năng rừng đầu nguồn trong phòng chống lũ, bão cũng như tác động đến môi trường.
Vì giữ vai trò vô cùng quan trọng nên thủy điện đã nhận được sự quan tâm đặc biệt của Quốc hội, Chính phủ. Đặc biệt, từ sau Nghị quyết 62 của Quốc hội ban hành cuối năm 2013 và sau đó là Nghị quyết 11 của Chính phủ về thực hiện Nghị quết 62 của Quốc hội thì công tác về phát triển thủy điện nói chung cũng như quản lý an toàn đập, hồ thủy điện và vận hành của các công trình thủy điện đã được đảm bảo ở mức mới.
“Trong giai đoạn này, hàng năm chúng tôi đều có kiểm tra, giám sát, báo cáo đầy đủ theo tinh thần chỉ đạo Nghị quyết 62 của Quốc hội. Một là về độ an toàn đập, hồ thủy điện; hai là vận hành của hệ thống các thủy điện, đặc biệt trong việc tham gia phòng chống lũ, bão và thiên tai tại địa phương; ba là thực hiện các chức năng quản lý các cấp ở địa phương,” Bộ trưởng Trần Tuấn anh cho biết.
Thực hiện chỉ đạo của Quốc hội và đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ, Ban Bí thư về chuyện kiểm soát chặt chẽ sự phát triển thủy điện, không cho phép xâm dụng rừng tự nhiên, từ năm 2016, Bộ Công thương đã phối hợp với các bộ, ngành lập không bổ sung thêm dự án thủy điện nào dù là nhỏ, vừa hay lớn nếu có sử dụng đến diện tích đất rừng tự nhiên.
Sử dụng thiết bị bay kiểm tra đường dây và trạm tại trạm biến áp 500kV Duyên Hải. (Ảnh: TTXVN) Theo người đứng đầu Bộ Công thương, từ năm 2016 đến nay, trong số 5 dự án thủy điện hoàn toàn không có dự án nào sử dụng diện tích đất rừng tự nhiên. Thông tư 43 Bộ Công thương quy định chiếm dụng đất không vượt quá 10ha cho 1MW điện và trên thực tế giai đoạn này mức chiếm dụng đất, trong đó có cả đất sản xuất nông nghiệp cũng như đất rừng trồng là 1,9ha cho 1MW.
“Điều đó chứng tỏ chúng ta đã thực thi chính sách một cách chặt chẽ và nghiêm túc theo đúng tinh thần chỉ đạo Nghị quyết 62 của Quốc hội,” Bộ trưởng Trần Tuấn Anh khẳng định.
Có đầy đủ công cụ pháp lý vẫn là chưa đủ
Trước ý kiến chỉ đạo của Quốc hội trong việc xem xét, đánh giá hiệu quả của các dự án thủy điện, nhất là thủy điện nhỏ và vừa, Bộ trưởng Bộ Công thương cho biết trong giai đoạn này bộ cũng đã phối hợp với các bộ, ngành đưa khỏi quy hoạch thủy điện 472 dự án; trong đó có 8 dự án thủy điện bậc thang ở các vùng sâu, vùng xa. Bên cạnh đó, 213 vị trí tiềm năng cho phát triển thủy điện cũng được đưa ra khỏi quy hoạch thủy điện theo yêu cầu của Quốc hội cũng như đảm bảo yêu cầu phát triển mới.
Liên quan đến việc vận hành các đập thủy điện và an toàn hồ, đập, đã có nhiều công cụ pháp lý từ Luật Xây dựng, Luật bảo vệ tài nguyên nước, Luật Môi trường, Luật Điện lực, Luật Phòng chống thiên tai bão lũ để điều chỉnh các hoạt động của thủy điện.
Cụ thể, Nghị định 114 mà Chính phủ mới thông qua và các bộ, ngành đã có thông tư hướng dẫn để đảm bảo an toàn của đập, hồ thủy điện cũng như hồ thủy lợi, đã có phân cấp và xác định rõ trách nhiệm cũng như quy trình đảm bảo yếu tố này.
Vấn đề liên quan đến vận hành của các đập, hồ thủy điện trong các phương án phòng chống lũ, bão theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, để giảm thiểu những tác động tiêu cực đến đời sống nhân dân cũng như các hoạt động kinh tế, xã hội địa phương, có hàng loạt các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn đã được ban hành.
ực lượng cứu hộ tranh thủ thời tiết thuận lợi nỗ lực tìm kiếm các nạn nhân. (Ảnh: TTXVN) Ví dụ như Thông tư 47 của Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn và yêu cầu phải chủ động phối hợp với chính quyền địa phương, thiết lập hệ thống giám sát quan trắc tự động khí tượng thủy văn cũng như đo mưa; giám sát hệ thống vận hành của các nhà máy thủy điện căn cứ trên lượng mưa cũng như lượng xả thải từ đập xuống hạ du, với nguyên tắc phải đảm bảo lượng nước xả ra không vượt qua lượng nước về đập, hồ đồng thời có những phương án phòng, chống lũ, bão ở các địa phương căn cứ trên chỉ đạo của ban phòng chống lũ, bão của địa phương.
Về việc cần phải đánh giá lại hiệu quả cũng như nguy cơ đặt ra của việc xả lũ gây thiệt hại cho nhân dân cũng như các yếu tố khác tác động đến môi trường, mặc dù nhiều năm qua các công cụ, cơ sở pháp lý đã tương đối đầy đủ nhưng ông Trần Tuấn Anh cho rằng không tránh khỏi những câu chuyện đáng tiếc như sự việc thủy điện Hố Hô (Hà Tĩnh) xả lũ vượt quá mức vào năm 2016.
“Tới đây chúng tôi sẽ làm việc với các địa phương, các bộ, ngành để nghiên cứu cụ thể, đánh giá những mặt hạn chế, tích cực để từ đó tham mưu chính sách với Chính phủ, tiếp tục siết chặt quản lý trong phát triển thủy điện, làm sao để hạn chế tối đa những tác động tiêu cực nếu có đồng thời tiếp tục khai thác tốt nguồn tài nguyên của đất nước,” Bộ trưởng Bộ Công thương khẳng định./.
