Nhân viên y tế chăm sóc sức khỏe cho người dân tại Trạm y tế xã Quảng Phương, Quảng Trạch, Quảng Bình. (Ảnh: T.G/Vietnam+) Việt Nam có gần 11.000 trạm y tế xã và ngành y tế xác định đây là tấm lá chắn đầu tiên (người gác cổng) của toàn bộ hệ thống y tế.
Trên thực tế, trạm y tế xã là điểm cung ứng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu: Khám chữa bệnh thông thường, dự phòng, nâng cao sức khỏe, quản lý sức khỏe, phục hồi chức năng, chăm sóc giảm nhẹ, quản lý các bệnh không lây nhiễm… dựa trên nguyên lý y học gia đình.
Đó là việc chăm sóc phối hợp, chăm sóc toàn diện, chăm sóc liên tục, hướng cộng đồng, hướng gia đình và hướng dự phòng…
[‘Ngành y tế phải huy động được sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống’]
Để hiểu rõ hơn về những thay đổi chiến lược để hệ thống y tế cơ sở bứt phá trong thời gian tới, phóng viên VietnamPlus đã có cuộc trao đổi với phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng, Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch tài chính (Bộ Y tế) để hiểu rõ hơn về vấn đề này.
Những can thiệp cốt lõi
- Thưa bà, gần đây chúng ta nói nhiều đến "tấm lá chắn đầu tiên" cho sức khỏe người dân. Thế nhưng hiện nay có một thực trạng là nhiều trạm y tế xã cơ sở vật chất khang trang nhưng nhiều người dân vẫn chưa có thói quen tới khám. Điều này được lý giải như thế nào?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Để nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ cũng như cải thiện chất lượng dịch vụ y tế tại tuyến y tế cơ sở, điều quan trọng là chúng ta cần triển khai thực hiện đồng bộ toàn bộ các can thiệp cốt lõi (củng cố tổ chức, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, phát triển nhân lực y tế, nâng cao năng lực quản trị, giải quyết những nút thắt về tài chính y tế và tăng cường công tác truyền thông…).
Việc tập trung triển khai những nỗ lực đơn lẻ như xây mới/cải tạo cơ sở nhà trạm, bổ sung/thay thế trang thiết bị y tế sẽ khó mang lại hiệu quả mong muốn. Điều này giải thích tại sao tại một số địa phương chú trọng nâng cấp hạ tầng kỹ thuật trong khi nhân lực y tế không được đầu tư tương xứng nên không tạo ra tác động đáng kể trong việc nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ cũng như cải thiện chất lượng dịch vụ y tế.
Để giải quyết tình trạng này, trước hết các ngành y tế địa phương cần nhận thức rõ việc đầu tư nâng cấp hệ thống y tế cơ sở không phải là mục tiêu mong muốn cuối cùng của quá trình đổi mới hệ thống y tế cơ sở. Mà, mục tiêu cuối cùng là người dân được chăm sóc sức khỏe tối ưu: Cải thiện thực trạng sức khỏe, cải thiện sự hài lòng và giảm thiểu rủi ro tài chính.
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng - Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch tài chính. (Ảnh: PV/Vietnam+) Mục tiêu này sẽ được hệ thống y tế thực hiện thông qua việc hoàn thành mục tiêu trung gian như vận hành hiệu quả mô hình cung ứng dịch vụ y tế cơ sở mới theo hướng lồng ghép, đảm bảo chăm sóc sức khỏe toàn diện, liên tục suốt vòng đời, lấy người bệnh làm trung tâm và dựa trên nền tảng y học gia đình.
Để thực hiện được mục tiêu trung gian này, chúng ta cần đảm bảo đầy đủ các điều kiện (yếu tố) cần thiết để hệ thống y tế cơ sở vận hành tối ưu theo mô hình cung ứng dịch vụ mới.
Các điều kiện cần thiết như hạ tầng kỹ thuật, nhân lực, quản trị, hệ thống thông tin, tài chính y tế… có mối quan hệ chặt chẽ, tương tác lẫn nhau để tạo nên tác động chung. Do vậy, việc đảm bảo đầy đủ và đồng bộ các yếu tố này có vai trò hết sức quan trọng cho việc thực hiện hiệu quả mục tiêu trung gian cũng như mục tiêu cuối cùng của hệ thống y tế cơ sở.
- Vậy nguồn nhân lực ở tuyến y tế cơ sở sẽ được ngành giải quyết ra sao?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Bên cạnh nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, việc phát triển nhân lực y tế tại tuyến y tế cơ sở, đặc biệt tại những khu vực khó khăn có vai trò đặc biệt quan trọng. Việc này đòi hỏi hệ thống y tế cần có chiến lược phát triển nhân lực y tế phù hợp, trong đó kết hợp đồng bộ các giải pháp dài hạn với các giải pháp ngắn hạn, giải quyết các vấn đề cấp bách và hỗ trợ giảm thiểu những bất lợi liên quan đến thu hút nhân lực y tế chất lượng cao trong thị trường lao động.
Điều này liên quan tới việc tối ưu hóa đội ngũ nhân lực y tế hiện có, bao gồm hệ thống công lập (tái phân bổ nhân lực, kết hợp quân dân y…) và những hệ thống nhân lực khác, kể cả y tế tư nhân, cũng như các nhóm phi chính thức hay bán chuyên trách như nhân viên y tế thôn bản, cô đỡ thôn bản…
Bên cạnh đó, ngành y tế sẽ tăng cường đào tạo dài hạn và cập nhật ngắn hạn; tăng cường hỗ trơ kỹ thuật thường xuyên từ tuyến trên; mở rộng các cơ hội đào tạo nâng cao năng lực suốt đời; nâng cao vị thế của đội ngũ cán bộ y tế tuyến đầu; đổi mới mô thức quản trị (minh bạch, dân chủ và khuyến khích sự sáng tạo)…
Chăm sóc sức khỏe theo mô hình mới
- Theo bà, hệ thống y tế cơ sở vùng sâu, vùng xa đang phải đối mặt với khó khăn gì?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Hệ thống y tế cơ sở đang phải đối mặt với khó khăn là hạ tầng kỹ thuật của nhiều cơ sở y tế, đặc biệt là các trạm y tế xã tại các khu vực khó khăn còn rất hạn chế. Điển hình như cơ sở nhà trạm xuống cấp sau nhiều năm sử dụng, không có đủ trang thiết bị y tế cơ bản, thiếu các loại thuốc thiết yếu…
Trong khi đó, hạ tầng kỹ thuật y tế là một trong những yếu tố tiên quyết để đảm bảo việc cung ứng dịch vụ y tế có chất lượng cho người dân.
Có thể nói những hạn chế về hạ tầng kỹ thuật đã gây tác động tiêu cực tới năng lực cung ứng dịch vụ y tế cũng như chất lượng dịch vụ y tế tại tuyến y tế cơ sở.
- Gần đây người ta nói nhiều tới việc cung ứng dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu theo mô hình mới. Bà có thể phân tích rõ hơn về mô hình này?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Trước hết chúng ta cần thấy rằng quan điểm về chăm sóc sức khỏe ban đầu gần đây đã có sự thay đổi căn bản gồm 3 cấu phần có liên quan chặt chẽ với nhau.
Các yếu tố đó bao gồm: Chăm sóc sức khỏe ban đầu đáp ứng nhu cầu sức khỏe của người dân thông qua chăm sóc toàn diện. Đó là việc nâng cao sức khỏe, phòng bệnh, điều trị, phục hồi chức năng, chăm sóc giảm nhẹ theo suốt vòng đời, trong đó ưu tiên các dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản hướng tới cá nhân và gia đình thông qua chăm sóc ban đầu và hướng tới cộng đồng dân cư thông qua các chương trình y tế công cộng.
Tiếp theo là yếu tố giải quyết các yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe (kinh tế, xã hội và môi trường) thông qua các chính sách và hành động liên ngành. Cuối cùng là trao quyền cho cá nhân, gia đình và cộng đồng để tối ưu hóa sức khỏe của họ.
Cùng với sự thay đổi về quan điểm chăm sóc sức khỏe ban đầu, mô hình cung ứng dịch vụ này cũng đang trong quá trình chuyển đổi nhằm đáp ứng linh hoạt và hiệu quả hơn với những thay đổi nhanh chóng về mô hình bệnh tật - xu hướng gia tăng các bệnh mạn tính, bệnh không lây nhiễm - cũng như tình trạng già hóa dân số.
Do vậy, việc sàng lọc, phát hiện sớm và quản lý các bệnh không lây nhiễm (như tăng huyết áp, đái tháo đường, ung thư cổ tử cung…) cũng như quản lý sức khỏe cá nhân sẽ được triển khai thường quy ngay tại trạm y tế xã.
Hệ thống máy móc "đắp chiếu" tại một trạm y tế xã ở Quảng Bình do thiếu nguồn nhân lực. (Ảnh: T.G/Vietnam+) Bổ sung các gói dịch vụ cơ bản
- Trong xu hướng phát triển y tế cơ sở lần này ngành y tế có nhiều định hướng mới. Bà có thể cho biết những định mới này là gì?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Trung tâm y tế huyện quản lý toàn bộ hệ thống y tế trên địa bàn, điều phối linh hoạt và sử dụng có hiệu quả toàn bộ các nguồn lực y tế (nhân lực, vật lực và tài lực) trên địa bàn nhằm đảm bảo cung ứng đầy đủ các dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản cho người dân trên địa bàn huyện, bao gồm các dịch vụ tại tuyến huyện cũng như các dịch vụ ở các trạm y tế xã.
Vì vậy, việc lồng ghép chức năng nhiệm vụ (liên quan tới cá nhân, nhóm, tổ chức) để tăng tính linh hoạt trong việc cung ứng dịch vụ y tế là cần thiết. Chẳng hạn như việc tích hợp chức năng dân số phát triển vào chức năng nhiệm vụ của trạm y tế xã, tích hợp các chức năng (y tế thôn bản, cộng tác viên dân số, cô đỡ thôn bản, cộng tác viên chữ thập đỏ…) đối với nhân viên y tế cộng đồng.
Trạm y tế xã cần tăng cường mối liên kết chặt chẽ và lâu dài giữa người dân với hệ thống cung ứng dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản thông qua hệ thống hồ sơ quản lý sức khỏe điện tử, đóng vai trò như bộ nhớ của hệ thống y tế (được lưu giữ lâu dài và cập nhận thường xuyên) về sức khỏe của từng cá nhân.
Để việc hỗ trợ việc cung ứng dich vụ y tế có chất lượng cho người dân (thông qua mô hình khám chữa bệnh từ xa), ngành y tế xác định tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin cũng như nâng cao hiệu quả hoạt động hỗ trợ kỹ thuật từ tuyến trên (Mô hình 1-4-4-2: 1 thầy thuốc tuyến trung ương hỗ trợ ít nhất 4 thầy thuốc tuyến tỉnh, 4 thầy thuốc tuyến huyện và 2 thầy thuốc tuyến xã).
Theo tôi, để đảm bảo sự hỗ trợ bền vững về tài chính cho y tế cơ sở cần thông qua cơ chế cung ứng dịch vụ được bảo hiểm y tế hay ngân sách nhà nước thanh toán. Đó là việc cần điều chỉnh bổ sung các gói dịch vụ cơ bản hiện có và thiết kế các gói dịch vụ cơ bản mới để bao quát toàn bộ các chức năng mong muốn của trạm y tế xã cũng như điều chỉnh mức thanh toán theo hướng tạo lợi thế cho các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu cung ứng tại trạm y tế xã. Cụ thể như tăng mức trần thanh toán dịch vụ cung ứng tại trạm y tế xã cũng như tăng tỷ lệ đồng chi trả đối với các dịch vụ tương tự cung ứng ở tuyến trên.
Y tế tư nhân cần được coi là một bộ phận hữu cơ không thể tách rời của hệ thống y tế. Việc định hướng, huy động sự tham gia của y tế tư nhân vào việc cung ứng dịch vụ chăm sóc sức khỏe cần được chú trọng. Điển hình như sự tham gia của hệ thống nhà thuốc tư nhân trong việc tư vấn sức khỏe, sàng lọc một số bệnh không lây nhiễm; khuyến khích đội ngũ bác sỹ hưu trí cung ứng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tại trạm y tế xã, phòng khám/bệnh viện tư nhân khám sức khỏe định kỳ được bảo hiểm y tế thanh toán…
- Xin trân trọng cảm ơn bà./.
