Nghề mây, tre đan truyền thống từ lâu đã trở thành một nét văn hóa đặc sắc, góp phần làm nên diện mạo văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc Thái tại tỉnh Điện Biên.
Không chỉ đơn thuần là phương thức lao động phục vụ sinh hoạt hằng ngày, nghề đan lát còn chứa đựng tri thức dân gian quý báu, được đúc kết qua nhiều thế hệ và truyền lại như một phần quan trọng trong đời sống cộng đồng.
Đến nay, nghề truyền thống này vẫn hiện hữu trong mỗi nếp nhà, trở thành sinh kế ổn định cho người dân và là biểu tượng của bản sắc văn hóa bền bỉ trước sự đổi thay của thời đại.
Bản sắc văn hóa đậm đà từ đôi tay tài hoa
Kỹ thuật đan mây, tre của người Thái ở Điện Biên có lịch sử lâu đời và gắn liền với lao động sản xuất trong cộng đồng. Những sản phẩm đầu tiên chỉ là vật dụng đơn giản trong gia đình-mẹt, giỏ, rổ, rá...
Thế nhưng qua thời gian, cùng với sự sáng tạo và bàn tay khéo léo của người thợ, kỹ thuật đan lát ngày càng trở nên tinh xảo, đa dạng về kiểu dáng, phục vụ cả nhu cầu sinh hoạt, tín ngưỡng và sản xuất.
Ngày nay, nghề mây tre đan phát triển mạnh ở các xã Nà Tấu, Mường Ảng, Na Sang, Mường Chà... Tại đây, nét đặc trưng dễ nhận thấy nhất trong sản phẩm của đồng bào Thái là sự mộc mạc, giản dị về hình dáng nhưng lại đạt tới độ tinh tế cao trong kỹ thuật.
Người nghệ nhân không chỉ khéo léo mà còn phải am hiểu sâu sắc về vật liệu, từ việc chọn mây, chọn tre cho tới kỹ thuật chẻ nan, vót nan và đan lát.
Để làm ra một sản phẩm bền và đẹp, người thợ phải tinh tường ngay từ khâu chọn nguyên liệu. Tre dùng để đan thường là những cây già, dù vẻ ngoài không bắt mắt nhưng có độ dẻo dai và chắc chắn.
Mây hoặc song cũng phải là dây già, leo cao, có màu vàng hoặc xanh đậm để đảm bảo độ mềm, độ bền theo thời gian. Những sợi nan suôn mượt, không gãy, không nối nhiều đoạn sẽ tạo nên sản phẩm vừa đẹp vừa chắc.
Sau khi chẻ nan, người thợ vót nan thật trơn, đều, mềm để khi đan, các mối đan khít nhau, tạo sự liền lạc và chắc chắn.
Tùy vào sản phẩm, người Thái sử dụng các kỹ thuật đan khác nhau: nong mốt, nong đôi, nong ba… Với mỗi kỹ thuật, đôi bàn tay người thợ như gửi gắm vào đó cả sự kiên nhẫn, kỹ năng và tâm hồn nghệ thuật.
Các sản phẩm có thể mang nhiều hình dáng: thân trụ, đáy vuông, miệng tròn, dáng thang, dáng loe... tất cả dựa trên mục đích sử dụng và sự sáng tạo của nghệ nhân.
Giữ nghề giữa dòng chảy hiện đại
Bên cạnh giá trị văn hóa, nghề mây tre đan còn góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế tại các vùng đồng bào Thái.
Ở xã Na Sang (huyện Mường Chà), nghề đan mây tre vẫn được duy trì bởi hàng chục hộ dân, nhất là ở bản Co Đứa, Na Sang 1 và Na Sang 2.
Nhờ nhu cầu sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường ngày càng tăng, các sản phẩm mây tre đan trở nên được ưa chuộng. Doanh nghiệp và thương lái thu mua thường xuyên, giúp người dân yên tâm sản xuất.
Mỗi tháng, nhiều hộ gia đình có thể bán được vài chục sản phẩm, thu nhập dao động từ vài trăm nghìn đến vài triệu đồng tùy vào mẫu mã và độ phức tạp.
Các sản phẩm như mẹt, khay, giỏ có giá từ 50.000-400.000 đồng, trong khi những sản phẩm đặc biệt tinh xảo như mâm ăn cơm bằng mây có thể đạt giá tới hơn 1 triệu đồng.
Không chỉ mang lại thu nhập ổn định, nghề truyền thống còn tạo việc làm cho người dân lúc nông nhàn, giúp họ gắn bó với bản làng, với văn hóa cha ông, đồng thời giảm bớt áp lực thoát ly lao động.
Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia - niềm tự hào mới
Với những giá trị văn hóa-xã hội sâu sắc, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định công nhận “Kỹ thuật đan mây, tre của người Thái tại tỉnh Điện Biên” là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm vinh dự lớn lao của đồng bào Thái nói riêng và của tỉnh Điện Biên nói chung, đồng thời khẳng định giá trị lâu bền của một nghề truyền thống giàu bản sắc dân tộc.
Sự kiện này mở ra hướng đi mới cho nghề mây tre đan, đặc biệt trong gắn kết với phát triển du lịch.
Các địa phương đang khuyến khích người dân đầu tư thêm mẫu mã, sáng tạo sản phẩm kết hợp hoa văn truyền thống với phong cách hiện đại, biến những vật dụng quen thuộc thành quà lưu niệm đặc trưng của Điện Biên.
Theo lãnh đạo tỉnh Điện Biên, thời gian tới ngành văn hóa sẽ tập trung xây dựng cơ chế, chính sách hỗ trợ bảo tồn và phát huy nghề đan lát, đồng hành cùng doanh nghiệp và người dân trong đa dạng hóa sản phẩm, mở rộng thị trường du lịch, nâng cao giá trị kinh tế của di sản.
Cùng với đó là công tác tuyên truyền, quảng bá nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng, biến di sản thành tài sản thực sự - một nguồn lực quan trọng cho phát triển bền vững.
Nghề mây tre đan của người Thái ở Điện Biên không chỉ là minh chứng cho khả năng sáng tạo của cư dân miền núi, mà còn là biểu tượng của sự bền bỉ và bản lĩnh văn hóa của cộng đồng trước những biến chuyển của xã hội hiện đại.
Sự công nhận của Nhà nước là động lực để nghề truyền thống tiếp tục được gìn giữ, để mỗi sản phẩm mây tre không chỉ mang giá trị sử dụng, mà còn kể câu chuyện về văn hóa, về con người và về vùng đất Điện Biên giàu bản sắc./.
Điện Biên: Gìn giữ nét văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc Thái
Nhiều năm qua, những người con dân tộc Thái đã miệt mài nghiên cứu, sưu tầm, xuất bản sách về nét văn hóa đặc trưng, đồng thời lưu giữ, bảo tồn các làn ca, điệu múa, nhạc cụ truyền thống của dân tộc.
