Đêm 9/11/2009 tại nhà riêng của giáo sư-tiến sĩ Trần Văn Khê (32 Huỳnh Đình Hai,quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh), giáo sư, tiến sĩ Trần Quang Hải đã cóbuổi nói chuyện và biểu diễn hát đồng song thanh, “đàn” muỗng, đàn môi.
“Đồng song thanh” là lối hát mà một người cùng lúc có thể hát được haigiọng. Người dự buổi nói chuyện này có thể thấy được những bồi âm (khi hát đồngsong thanh) hiện trên màn hình. Người biểu diễn có thể điều khiển giọng hát của mình đểbồi âm vẽ thành những hình vẽ, và với đàn môi anh có thể biểu diễn một đoạn nhạctechno hấp dẫn…
Nhưng đằng sau sự thành công như hôm nay, anh đã mất 40 năm nghiên cứu,mày mò tự học và có khi phải đem cả bản thân mình làm vật thí nghiệm bất chấp cảtính mạng. Phóng viên đã có cuộc trò chuyện với anh sau đêm biểu diễn 9/11.
Tôi đã tạo ra một trường phái hát đồng song thanh
Theo anh biết, ở Việt Nam có ai hát được đồng song thanh hay không?
Ông Trần Quang Hải: Ở Việt Nam, theo tôi biết là có anh Bùi TrọngHiền ở Hà Nội là hát được đồng song thanh, nhưng có lẽ anh Hiền phải dành nhiềuthời gian để nghiên cứu những vấn đề khác như cồng chiêng Tây Nguyên, ca trù…nên cũng không đào sâu nhiều về lối hát này.
Chắc anh cũng từng đến Mông Cổ để học hát đồng song thanh?
Ông Trần Quang Hải: Tôi tình cờ nghe một cuốn băng hát đồng songthanh, lúc đó tôi rất ngạc nhiên và tự hỏi, tại sao một người có thể hát cùnglúc 2 giọng? Từ đó tôi đã tìm tòi nghiên cứu trong rất nhiều năm để hát đượcđồng song thanh.
Có nhiều người nghĩ rằng chắc tôi cũng đã đến Mông Cổ để học các nghệnhân, nhưng không có điều đó, tất cả là do tôi tự học. Sau thời gian nghiên cứutôi đã thực hành được cách hát 2 giọng và từ đó phát triển thành một hệ thống đểphổ biến cho nhiều người.
Khi đã gây được tiếng tăm với lối hát và truyền bá đồng song thanh, tôiđã được mời đến Mông Cổ, được gặp những ca sĩ “thứ thiệt” của xứ Mông Cổ. Tôi códịp đối chiếu kỹ thuật của họ và của tôi. Hai kỹ thuật khác nhau nhưng cùng chora một kết quả.
Tôi đã tạo ra một trường phái hát đồng song thanh mới mà không giống vớitrường phái cổ truyền của người Mông Cổ. Nếu với phương pháp của người Mông Cổ,người học cần thời gian vài tháng mới thực hiện được kỹ thuật hát cơ bản thìphương pháp của tôi chỉ trong vài giờ đồng hồ… và đương nhiên muốn hát giỏi thìphải cần thời gian dài hơn, tùy theo năng khiếu của từng người.
Nghiên cứu âm nhạc bất chấp tính mạng…
Anh có thể nói những ứng dụng của kỹ thuật hát đồng song thanh trong âmnhạc và trong đời sống?
Ông Trần Quang Hải: Thứ nhất có thể ứng dụng nó trong âm nhạc đươngđại. Nghệ sĩ nhạc cổ điển có thể dùng kỹ thuật đồng song thanh để bổ túc choviệc hát opera. Trong âm nhạc đương đại (contemporary music), những nghệ sĩ hátvới những kỹ thuật rất “kỳ cục” để tạo ra những âm thanh rất lạ lùng, càng lạlùng chừng nào thì họ càng thích.
Việc ứng dụng kỹ thuật hát đồng song thanh sẽ tạo ra đượcnhững âm thanh rất mới lạ. Có gần chục người sáng tác âm nhạc đương đại ở Na Uy,Pháp, Mỹ… đã học với tôi để sáng tác những tác phẩm đương đại có những âm thanhlạ từ bồi âm của kỹ thuật hát đồng song thanh.
Thứ hai là giúp cho giọng hát người ca sĩ có được làn hơi dài và mạnh. Vàcuối cùng là giúp cho những người nhút nhát có được sự tự tin, những người xướngngôn viên, những diễn giả có được giọng nói đầy thuyết phục, giúp cho nhữngngười bị hỏng thanh quản có thể nói được nhờ sử dụng một bộ phận khác của cổ họngđể phát âm mà không cần đến dây thanh quản.
Anh có thể kể những gì gian nan nhất trong quá trình nghiên cứu để tạora trường phái hát đồng song thanh của Trần Quang Hải và nhất là cái mà anh gọilà có thể để chữa bệnh?
Ông Trần Quang Hải: Tôi đã từng vào một bệnh viện ở Pháp dùng nhữngmáy đo thọt vào mũi, miệng để biết được cơ chế hoạt động của dây thanh quản khihát đồng song thanh.
Nguy hiểm hơn, tôi đã chấp nhận để người ta chiếu quangtuyến X trong một thời gian dài để thí nghiệm nhằm biết được hoạt động của cácthớ thịt ở cổ họng khi không dùng đến dây thanh quản mà vẫn tạo ra được tiếngnói.
Về điều này các bác sĩ chuyên khoa khuyến cáo tôi là có thể bị ung thư cổhọng và tôi đã sẵn sàng ký vào biên bản cam kết, biến mình thành “con vật” thínghiệm cho những nghiên cứu của mình bất chấp cả tính mạng.
Ba tôi (giáo sư-tiến sĩ Trần Văn Khê) đã nói rằng nếu phải làm điều đó thìông không dám làm. Nhưng tôi nghĩ rằng có dám như thế mình mới có những cứ liệuxác đáng cho công trình nghiên cứu của mình.
Có thể giúp người hỏng thanh quản nói được
Tại sao anh không mở một trung tâm để dạy kỹ thuật đồng song thanh chonhững người bị hỏng dây thanh quản nhằm giúp họ có thể nói được mà không cần phảiphẫu thuật để đặt “máy nói” vào cổ họng?
Ông Trần Quang Hải: Trước hết phải nói rằng, nếu áp dụng kỹ thuậthát đồng song thanh để giúp những người bị hỏng dây thanh quản có thể nói được thìchi phí rất thấp mà không phải phẫu thuật.
Nhưng ở các nước phương Tây, muốn chữa bệnh thì phải có bằng bác sĩ, tôimuốn giúp cho những người bị hỏng dây thanh quản có thể nói được, trước hết tôiphải là bác sĩ tai, mũi, họng.
Nghĩa là tôi phải đi học để trở thành bác sĩ hoặc một bác sĩ nào đó (cónăng khiếu âm nhạc) phải học lối hát đồng song thanh thật hoàn hảo như tôi mớiđủ năng lực và tư cách pháp lý để chữa bệnh cho mọi người.
Nhưng điều này cũngthật oái oăm vì các bác sĩ thì chưa có ai đủ kiên nhẫn để học đồng song thanhvới tôi, còn tôi thì không chịu đi học để có bằng bác sĩ…
Nếu ở Việt Nam mở một trung tâm chữa bệnh bằng kỹ thuật hát đồng songthanh, anh có hợp tác?
Ông Trần Quang Hải: Điều đó còn tùy thuộc vào trang thiết bị và tùythuộc vào vấn đề tài chính, ít ra là trả lương cho tôi như tôi đang làm việctại Pháp.
Cảm ơn anh về cuộc trò chuyện này!
“Đồng song thanh” là lối hát mà một người cùng lúc có thể hát được haigiọng. Người dự buổi nói chuyện này có thể thấy được những bồi âm (khi hát đồngsong thanh) hiện trên màn hình. Người biểu diễn có thể điều khiển giọng hát của mình đểbồi âm vẽ thành những hình vẽ, và với đàn môi anh có thể biểu diễn một đoạn nhạctechno hấp dẫn…
Nhưng đằng sau sự thành công như hôm nay, anh đã mất 40 năm nghiên cứu,mày mò tự học và có khi phải đem cả bản thân mình làm vật thí nghiệm bất chấp cảtính mạng. Phóng viên đã có cuộc trò chuyện với anh sau đêm biểu diễn 9/11.
Tôi đã tạo ra một trường phái hát đồng song thanh
Theo anh biết, ở Việt Nam có ai hát được đồng song thanh hay không?
Ông Trần Quang Hải: Ở Việt Nam, theo tôi biết là có anh Bùi TrọngHiền ở Hà Nội là hát được đồng song thanh, nhưng có lẽ anh Hiền phải dành nhiềuthời gian để nghiên cứu những vấn đề khác như cồng chiêng Tây Nguyên, ca trù…nên cũng không đào sâu nhiều về lối hát này.
Chắc anh cũng từng đến Mông Cổ để học hát đồng song thanh?
Ông Trần Quang Hải: Tôi tình cờ nghe một cuốn băng hát đồng songthanh, lúc đó tôi rất ngạc nhiên và tự hỏi, tại sao một người có thể hát cùnglúc 2 giọng? Từ đó tôi đã tìm tòi nghiên cứu trong rất nhiều năm để hát đượcđồng song thanh.
Có nhiều người nghĩ rằng chắc tôi cũng đã đến Mông Cổ để học các nghệnhân, nhưng không có điều đó, tất cả là do tôi tự học. Sau thời gian nghiên cứutôi đã thực hành được cách hát 2 giọng và từ đó phát triển thành một hệ thống đểphổ biến cho nhiều người.
Khi đã gây được tiếng tăm với lối hát và truyền bá đồng song thanh, tôiđã được mời đến Mông Cổ, được gặp những ca sĩ “thứ thiệt” của xứ Mông Cổ. Tôi códịp đối chiếu kỹ thuật của họ và của tôi. Hai kỹ thuật khác nhau nhưng cùng chora một kết quả.
Tôi đã tạo ra một trường phái hát đồng song thanh mới mà không giống vớitrường phái cổ truyền của người Mông Cổ. Nếu với phương pháp của người Mông Cổ,người học cần thời gian vài tháng mới thực hiện được kỹ thuật hát cơ bản thìphương pháp của tôi chỉ trong vài giờ đồng hồ… và đương nhiên muốn hát giỏi thìphải cần thời gian dài hơn, tùy theo năng khiếu của từng người.
Nghiên cứu âm nhạc bất chấp tính mạng…
Anh có thể nói những ứng dụng của kỹ thuật hát đồng song thanh trong âmnhạc và trong đời sống?
Ông Trần Quang Hải: Thứ nhất có thể ứng dụng nó trong âm nhạc đươngđại. Nghệ sĩ nhạc cổ điển có thể dùng kỹ thuật đồng song thanh để bổ túc choviệc hát opera. Trong âm nhạc đương đại (contemporary music), những nghệ sĩ hátvới những kỹ thuật rất “kỳ cục” để tạo ra những âm thanh rất lạ lùng, càng lạlùng chừng nào thì họ càng thích.
Việc ứng dụng kỹ thuật hát đồng song thanh sẽ tạo ra đượcnhững âm thanh rất mới lạ. Có gần chục người sáng tác âm nhạc đương đại ở Na Uy,Pháp, Mỹ… đã học với tôi để sáng tác những tác phẩm đương đại có những âm thanhlạ từ bồi âm của kỹ thuật hát đồng song thanh.
Thứ hai là giúp cho giọng hát người ca sĩ có được làn hơi dài và mạnh. Vàcuối cùng là giúp cho những người nhút nhát có được sự tự tin, những người xướngngôn viên, những diễn giả có được giọng nói đầy thuyết phục, giúp cho nhữngngười bị hỏng thanh quản có thể nói được nhờ sử dụng một bộ phận khác của cổ họngđể phát âm mà không cần đến dây thanh quản.
Anh có thể kể những gì gian nan nhất trong quá trình nghiên cứu để tạora trường phái hát đồng song thanh của Trần Quang Hải và nhất là cái mà anh gọilà có thể để chữa bệnh?
Ông Trần Quang Hải: Tôi đã từng vào một bệnh viện ở Pháp dùng nhữngmáy đo thọt vào mũi, miệng để biết được cơ chế hoạt động của dây thanh quản khihát đồng song thanh.
Nguy hiểm hơn, tôi đã chấp nhận để người ta chiếu quangtuyến X trong một thời gian dài để thí nghiệm nhằm biết được hoạt động của cácthớ thịt ở cổ họng khi không dùng đến dây thanh quản mà vẫn tạo ra được tiếngnói.
Về điều này các bác sĩ chuyên khoa khuyến cáo tôi là có thể bị ung thư cổhọng và tôi đã sẵn sàng ký vào biên bản cam kết, biến mình thành “con vật” thínghiệm cho những nghiên cứu của mình bất chấp cả tính mạng.
Ba tôi (giáo sư-tiến sĩ Trần Văn Khê) đã nói rằng nếu phải làm điều đó thìông không dám làm. Nhưng tôi nghĩ rằng có dám như thế mình mới có những cứ liệuxác đáng cho công trình nghiên cứu của mình.
Có thể giúp người hỏng thanh quản nói được
Tại sao anh không mở một trung tâm để dạy kỹ thuật đồng song thanh chonhững người bị hỏng dây thanh quản nhằm giúp họ có thể nói được mà không cần phảiphẫu thuật để đặt “máy nói” vào cổ họng?
Ông Trần Quang Hải: Trước hết phải nói rằng, nếu áp dụng kỹ thuậthát đồng song thanh để giúp những người bị hỏng dây thanh quản có thể nói được thìchi phí rất thấp mà không phải phẫu thuật.
Nhưng ở các nước phương Tây, muốn chữa bệnh thì phải có bằng bác sĩ, tôimuốn giúp cho những người bị hỏng dây thanh quản có thể nói được, trước hết tôiphải là bác sĩ tai, mũi, họng.
Nghĩa là tôi phải đi học để trở thành bác sĩ hoặc một bác sĩ nào đó (cónăng khiếu âm nhạc) phải học lối hát đồng song thanh thật hoàn hảo như tôi mớiđủ năng lực và tư cách pháp lý để chữa bệnh cho mọi người.
Nhưng điều này cũngthật oái oăm vì các bác sĩ thì chưa có ai đủ kiên nhẫn để học đồng song thanhvới tôi, còn tôi thì không chịu đi học để có bằng bác sĩ…
Nếu ở Việt Nam mở một trung tâm chữa bệnh bằng kỹ thuật hát đồng songthanh, anh có hợp tác?
Ông Trần Quang Hải: Điều đó còn tùy thuộc vào trang thiết bị và tùythuộc vào vấn đề tài chính, ít ra là trả lương cho tôi như tôi đang làm việctại Pháp.
Cảm ơn anh về cuộc trò chuyện này!
(TT&VH/Vietnam+)
