(Ảnh: Hoàng Hải/TTXVN) Năm 2015 đã trôi qua trong bối cảnh nền kinh tế đã có nhiều dấu hiệu phục hồi tích cực, song vẫn còn một số khó khăn như giá dầu thô giảm mạnh, nhập siêu có xu hướng tăng; thị trường tài chính, thị trường bất động sản phục hồi chưa mạnh...
Tất cả các yếu tố này đã tác động không nhỏ đến kết quả thu ngân sách Nhà nước năm 2015 cũng như ảnh hưởng tới kế hoạch cân đối “túi tiền” quốc gia năm 2016.
“Nóng” cân đối thu chi
Theo Bộ Tài chính, năm nay thu ngân sách dự kiến sẽ tăng khoảng 17.400 tỷ đồng so với dự toán, nhưng tăng thu chủ yếu của ngân sách địa phương (khoảng 43.000 tỷ đồng), còn ngân sách trung ương hụt thu hơn 31.000 tỷ đồng. Ngân sách địa phương tăng thu do năm nay kinh tế tăng trưởng khá, dự kiến đạt mức 6,5%, cao hơn so với con số 6% của năm ngoái. Ngân sách trung ương giảm thu do giá dầu thô giảm mạnh, trung bình chỉ còn khoảng 54 USD/thùng, bằng một nửa so với dự toán 100 USD/thùng.
Trong khi đó, số chi ngân sách Nhà nước luỹ kế chi tính đến 11 tháng đã đạt hơn 1.015 nghìn tỷ đồng, bằng hơn 88% dự toán, tăng 7,4% so cùng kỳ. Trong đó, chi cho đầu tư phát triển bằng gần 78% dự toán, tăng 7,5% so cùng kỳ; chi trả nợ và viện trợ bằng 95% dự toán, tăng gần 11%.
Ngoài ra, các nhiệm vụ chi ngân sách Nhà nước khác đều được đáp ứng kịp thời theo dự toán giao và tiến độ thực hiện của các đơn vị sử dụng ngân sách, bảo đảm kinh phí cho những nhiệm vụ cấp thiết phát sinh về quốc phòng, an ninh, khắc phục hậu quả thiên tai. Với mức chi trên, bội chi ngân sách Nhà nước lũy kế 11 tháng đã xấp xỉ 155.600 tỷ đồng, bằng gần 69% dự toán năm.
Năm 2015, giá dầu thế giới giảm sâu (ước cả năm giảm trên 43 USD/thùng so với dự toán), dẫn đến số hụt thu từ dầu thô và các khoản thu khác do giảm giá dầu là 63.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, theo nhận định của Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Hoàng Anh Tuấn, điều này không ảnh hưởng nhiều đến cân đối ngân sách 2015 do thu từ dầu thô chỉ chiếm tỷ trọng khoảng 6% tổng thu ngân sách Nhà nước, đồng thời sẽ góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế 2016.
Chưa bao giờ vấn đề cân đối thu chi ngân sách lại “nóng” như năm 2015. Đặc biệt, khi tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa 13 vừa qua, có đại biểu Quốc hội đã nêu con số ngân sách Trung ương chỉ còn 45.000 tỷ đồng sau khi cân đối và trừ đi các khoản phải chi. Quả thực, con số này đã gây ”sốc” bởi với số tiền trên khó để điều tiết ngân sách Nhà nước, chứ chưa nói là phải lo tiền trả nợ.
Đánh giá điều này, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cho rằng cơ cấu chi ngân sách chưa phù hợp, chi thường xuyên vẫn tăng nhanh và điều quan trọng là tổng chi đầu tư phát triển từ nguồn ngân sách Nhà nước, giai đoạn 2011-2015 chỉ đạt khoảng hơn 18%, giảm mạnh so với mức 25% giai đoạn 2006-2010…
Ông Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), cũng cho rằng chi ngân sách đang quá nhiều so với thu và hiệu quả chi tiêu chưa được cải thiện đang là một trong những điểm chứa đựng nhiều rủi ro đối với sự ổn định của nền kinh tế. Chính vì vậy, phải có sự quyết liệt trong vấn đề tiết kiệm chi ngân sách Nhà nước, để bảo đảm cân đối.
Đại biểu quốc hội Phùng Đức Tiến (Hà Nam) cũng chỉ ra, trong bối cảnh khó khăn của nền kinh tế và áp lực việc thu ngân sách, Chính phủ đã có những giải pháp nhằm siết chặt chi tiêu. Tuy nhiên, việc chi ngân sách vẫn còn nhiều bất cập. Ngân sách vẫn còn được chi khá nhiều cho việc tổ chức các lễ hội, sự kiện.
Người đứng đầu ngành tài chính, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng nhìn nhận mặc dù Việt Nam đang trong giai đoạn hội nhập, thực hiện giãn, hoãn, giảm thuế nhưng đã điều chỉnh chính sách thu. Tỷ lệ thu nội địa đến hết năm nay được đẩy lên đạt 74% trong dự toán ngân sách Nhà nước; tỷ lệ huy động từ thuế, phí bình quân giai đoạn 2011-2015 là 21% (Quốc hội đã quyết định không quá 22-23%). Về chi, đã đưa chi thường xuyên lên 68% của năm 2015.
Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Hoàng Anh Tuấn, chính thói quen xây dựng dự toán chưa sát với thực tế đã khiến số chi thực tế vênh khá nhiều so với dự kiến. Điều này vô hình chung khiến tỷ lệ bội chi thường lớn hơn rất nhiều so với dự toán và gây ra nhiều lo ngại.
Áp lực nợ công
Có lẽ chưa bao giờ, "vị tư lệnh tài chính" lại chịu áp lực của dư luận về con số nợ công đất nước như năm nay. Kinh tế khó khăn, đất nước cần nguồn tiền cho đầu tư phát triển và một trong số nguồn tiền đó lấy từ tiền đi vay đã khiến gánh nặng nợ công đang ngày một lớn.
Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng cho biết theo yêu cầu tới năm 2020 và tầm nhìn tới 2030 thì nợ công không quá 65% GDP và nợ Chính phủ không quá 50% GDP. Trong năm năm qua, nợ công tăng dần từng năm, từ 50% GDP vào năm 2011 lên đến hơn 61% vào cuối năm nay.
Một trong những lý do dẫn đến bội chi và nợ công tăng cao là thực hiện các biện pháp miễn, giảm, giãn thu cho sản xuất kinh doanh làm giảm thu ngân sách Nhà nước. Trong khi đó, nhu cầu chi ngân sách Nhà nước tăng mạnh cho bảo đảm mục tiêu an sinh xã hội và tiền lương theo lộ trình, những vấn đề phát sinh, tăng chi cho quốc phòng và an ninh. Riêng về an sinh xã hội trong giai đoạn 2011-2015 chi tăng 18%/năm trong điều kiện tăng thu chỉ có 9,5%.
Mặc dù Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng khẳng định nợ công vẫn trong tầm kiểm soát nhưng dư luận vẫn dấy lên mối lo ngại thực sự về khả năng cân đối ngân sách để trả.
Theo ông Bùi Đức Thụ, Ủy viên thường trực Ủy ban Tài chính Ngân sách, một trong những vấn đề lớn đặt ra là quản lý sử dụng nguồn tài chính công như thế nào, có thật sự có hiệu quả không? Nếu không giải quyết đảm bảo được thì nguy cơ vỡ nợ hoặc mất ổn định an ninh tài chính quốc gia còn lớn hơn nhiều.
Chuyên gia kinh tế, tiến sỹ Vũ Đình Ánh cho rằng quy mô nợ công quan trọng nhưng không nói lên tất cả. Quan trọng hơn cả là khả năng trả nợ. Để có khả năng trả nợ thì chúng ta phải sử dụng nợ đó một cách hiệu quả.
Bên cạnh đó, ngân sách Việt Nam thâm hụt trong nhiều năm. Một trong những nguyên tắc quốc tế là sử dụng khoản vay nợ để bù đắp thâm hụt ngân sách trong hiện tại nhưng cũng phải bố trí để ngân sách không còn thâm hụt nữa, thậm chí có thặng dư để trả cho khoản vay nợ trước đó. Tuy nhiên, thiết kế ngân sách hiện tại chưa tính tới điều này, tiến sỹ Vũ Đình Ánh chia sẻ.
Kiên quyết xây dựng số liệu sát với thực tế
Thừa nhận thói quen xây dựng dự toán chưa sát với thực tế gây chênh lệch lớn trong cân đối ngân sách, Thứ trưởng Đỗ Hoàng Anh Tuấn cho biết, khắc phục vấn đề này, năm 2016, ngay trong khâu xây dựng dự toán thu chi ngân sách Nhà nước, Bộ Tài chính sẽ kiên quyết xây dựng số liệu sát với thực tế.
Thứ trưởng dẫn chứng, ví dụ như với giá dầu thô, thay vì đưa ra dự toán với mức giá 100 USD/thùng như năm nay, trong năm tới, dự toán giá dầu sẽ là 60 USD/thùng. Với mức dự toán đưa ra, trường hợp giá có xuống thấp cũng chỉ hụt thu từ 3.000 đến 4.000 tỷ đồng và ngân sách Nhà nước có thể dễ dàng cân đối.
Sang năm 2016, trong các phương án đưa ra có tính đến trường hợp giá dầu xuống đến ngưỡng 35-36USD/thùng. Nếu mức giá này kéo dài cả năm 2016 thì tác động giảm thu ngân sách khoảng 33.000-35.000 tỷ đồng. Trong đó, giảm trực tiếp thu từ dầu thô khoảng hơn 20.000 tỷ đồng và giảm từ các khoản liên quan thuế xuất nhập khẩu, giá khí,… khoảng 15.000 tỷ đồng.
Còn người đứng đầu ngành tài chính, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng khẳng định thời gian tới sẽ rà soát lại chính sách thu để cơ cấu lại thu, đảm bảo thúc đẩy sản xuất trong nước, yêu cầu hội nhập nhưng cũng đảm bảo yêu cầu nguồn thu cho ngân sách Nhà nước và hội nhập quốc tế. Bên cạnh đó, sẽ tập trung cơ cấu lại các chính sách về chi đảm bảo tiết kiệm và hướng tới giảm ngân sách chi thường xuyên còn 58-59% và giữ bội chi.
Về chi, theo Bộ Tài chính năm nay đã đưa chi thường xuyên lên 68%. Nhưng năm 2016, theo tính toán của Bộ thì chi thường xuyên sẽ giảm xuống trên 64%, tương đương giảm hơn 2% so với năm nay với quy mô chi tăng lên, tỷ lệ giảm xuống.
“Theo tính toán của Bộ Tài chính, cùng với kế hoạch trung hạn về tài chính ngân sách đến năm 2020 thì chi thường xuyên sẽ giảm xuống 59%," Bộ trưởng cho biết.
Trong một nghiên cứu của mình, Tiến sỹ Đỗ Thiên Anh Tuấn đã đưa ra một số dự báo về xu hướng nợ công của Việt Nam cho đến năm 2030. Theo đó, hầu hết các kịch bản đều cho thấy từ nay đến năm 2020, nợ công của Việt Nam vẫn còn xu hướng tăng lên với mức độ tùy thuộc một phần rất lớn vào nỗ lực cắt giảm thâm hụt ngân sách của Chính phủ bên cạnh các điều kiện về kinh tế vĩ mô như tăng trưởng kinh tế, lạm phát và lãi suất thực
Nhìn nhận tốc độ tăng 20%/năm của nợ công hiện nay là “khá cao," Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng cho rằng cần khẩn trương cơ cấu lại nợ công theo hướng tăng tỷ trọng vay dài hạn, tăng vay trong nước, đẩy mạnh triển khai nghiệp vụ quản lý và xử lý rủi ro đối với danh mục nợ công, tăng tính thanh khoản và thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu Chính phủ.
Bên cạnh đó, Bộ trưởng cũng nhấn mạnh quản lý chặt chẽ các khoản vay có bảo lãnh của Chính phủ theo hướng siết chặt bảo lãnh, không mở thêm và chọn lọc mục tiêu để ưu tiên. Đối với vay về cho vay lại thì quản lý theo hướng tăng dần tỷ lệ cho vay lại và giảm dần tỷ lệ cấp phát.
“Ngành tài chính sẽ quản lý chặt chẽ nợ công nhất các khoản vay mới, dùng cho đầu tư phát triển, xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế- xã hội quan trọng thiết yếu theo quy hoạch,” Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng khẳng định./.
