ASEAN đang tiến gần đến mốc trở thành một Cộng đồng vào năm 2015. Thông tin vềCộng đồng ASEAN ngày càng thu hút sự quan tâm tìm hiểu của người dân. Bộ trưởngNgoại giao Phạm Bình Minh đã dành cho phóng viên TTXVN và các cơ quan báo chícuộc trao đổi xung quanh vấn đề này.
TTXVN trân trọng giới thiệu nội dung cuộc trao đổi:
- Bộ trưởng có thể cho biết về mục tiêu và tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN?
- Bộ trưởng Phạm Bình Minh: Các nhà Lãnh đạo ASEAN đã nhất trí lấy ngày31/12/2015 là mốc hình thành Cộng đồng ASEAN. Quyết định này phù hợp với Hiếnchương ASEAN, trong đó nêu rõ xây dựng một Cộng đồng ASEAN “gắn kết về chínhtrị, liên kết về kinh tế, và cùng chia sẻ các trách nhiệm xã hội” vào năm 2015.
Cộng đồng ASEAN dựa trên 3 trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế và Văn hóa-Xã hội:
Về Chính trị-An ninh: ASEAN phối hợp hành động trên cơ sở lợi ích chung, xâydựng giá trị và chuẩn mực chung nhằm củng cố môi trường hòa bình, an ninh toàndiện, ổn định ở khu vực, ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thốngkhác… Tuy nhiên, chúng ta cũng cần lưu ý các nước ASEAN không hướng tới thiếtlập một liên minh quân sự, hoặc khối phòng thủ chung.
Cho tới nay trong 157 hoạt động cụ thể của Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồngChính trị-an ninh ASEAN, ASEAN đã thực hiện được 125 hoạt động và cần hoàn tất32 hoạt động tiếp theo.
Đáng chú ý là ASEAN đã thiết lập các cơ chế đối thoại, hợp tác, các chuẩn mựcứng xử chung trong quan hệ giữa các nước, kể cả với các nước ngoài khu vực, như:Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), Tuyên bố về Ứng xử của cácbên liên quan trên Biển Đông (DOC),... nhằm củng cố và duy trì môi trường hòabình, an ninh và ổn định ở khu vực. Điều quan trọng là, các nước lớn đều coitrọng các cơ chế này của ASEAN.
Hợp tác ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống như khủng bố, tộiphạm xuyên quốc gia, an ninh-an toàn hàng hải, thiên tai... cũng đang được đẩymạnh.
Về kinh tế, ASEAN phấn đấu xây dựng một thị trường chung, liên kết kinh tế thànhcơ sở sản xuất thống nhất như tự do hóa thương mại, đầu tư, dịch vụ, lao động,chu chuyển vốn… hỗ trợ các nước thành viên phát triển đồng đều. Tuy nhiên, ASEANkhông đặt mục tiêu trở thành tổ chức siêu quốc gia như Cộng đồng châu Âu (EC),không xây dựng đồng tiền chung.
Các quy định công nhận lẫn nhau về một số tiêu chuẩn, kỹ năng nghề giúp tạothuận lợi cho việc di chuyển lao động các ngành dịch vụ trong ASEAN như y tế, dulịch... Các chính sách về thuận lợi hóa đầu tư đang góp phần đưa ASEAN trở thànhmột điểm thu hút đầu tư chung, hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư bên ngoài.
Về Văn hóa-Xã hội, Cộng đồng ASEAN nhằm tạo thuận lợi cho các nước gắn kết hơn,phát triển đồng đều; đồng thời vẫn bảo tồn đa dạng văn hóa; nâng cao mức sống vàphúc lợi xã hội của người dân; xây dựng các xã hội chia sẻ, đùm bọc lẫn nhau;Bảo đảm phát triển bền vững/
Trong hợp tác nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, ASEAN đã đạt đượcnhững kết quả đáng ghi nhận như Lập Trung tâm Hỗ trợ Nhân đạo (AHA) đặt tạiJakarta, Indonesia nhằm kịp thời cung cấp hỗ trợ về vật chất cho người dân trongthiên tai, thảm họa khẩn cấp; nâng cao năng lực và hỗ trợ các nhóm đối tượng yếuthế, dễ tổn thương như người khuyết tật, phụ nữ, trẻ em...; đẩy mạnh dạy nghề,tạo việc làm, tổ chức các Hội thi tay nghề ASEAN quy mô lớn định kỳ trong khuvực; hợp tác ứng phó với dịch bệnh truyền nhiễm, HIV/AIDS, lập quỹ dự trữ vắcxincúm H5N1 phòng trường hợp xảy ra dịch bệnh quy mô lớn; đẩy mạnh giao lưu nhândân, trao đổi văn hóa… nhằm hình thành bản sắc cộng đồng trong người dân.
Đối với Việt Nam, Đại hội Đảng XI khẳng định “chủ động, tích cực và có tráchnhiệm cùng các nước xây dựng Cộng đồng ASEAN vững mạnh.” Chúng ta đang tích cựctriển khai Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Đề án "Phương hướng vàbiện pháp Việt Nam tham gia hợp tác ASEAN đến năm 2015." Các bộ, ngành, trong đócó 3 Bộ Ngoại giao, Công Thương và Lao động, Thương binh và Xã hội chủ trì 3 trụcột Cộng đồng, đã rất chủ động thúc đẩy các kế hoạch, chương trình hợp tác, lồngghép các nội dung hợp tác vào các chương trình quốc gia, đồng thời tăng cườngcông tác điều phối với các bộ, ngành liên quan...
Mặc dầu vậy, công việc đặt ra cho chúng ta từ nay đến mốc 31/12/2015 còn rấtnặng nề, đòi hỏi nỗ lực của không chỉ các cấp Trung ương, địa phương, mà cả sựhợp tác tích cực của người dân.
- Thưa Bộ trưởng, như vậy việc chính thức hình thành cộng đồng ASEAN vào cuốinăm 2015 sẽ có những tác động như thế nào đến các doanh nghiệp của Việt Nam?
- Bộ trưởng Phạm Bình Minh: Cộng đồng ASEAN ra đời mang lại nhiều lợi ích chodoanh nghiệp các nước ASEAN nói chung và các doanh nghiệp Việt Nam nói riêng. Đólà việc mở ra một thị trường rộng lớn hơn của 600 triệu dân, bình đẳng cho cácdoanh nghiệp; các doanh nghiệp có cơ hội mở rộng trao đổi thương mại, thu hútđầu tư dựa trên lợi thế của một không gian thị trường mở. Các rào cản thuế quan,phi thuế quan được tháo gỡ sẽ giúp các doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu, cắt giảmchí phí nhập khẩu, hạ giá thành sản phẩm...
Theo một nghiên cứu của Trung tâm Đông-Tây (EWC) tại Hawaii, dự kiến các nềnkinh tế ASEAN sẽ tăng 5,3% thu nhập thực tế từ việc tham gia AEC. Ngoài ra, cácdoanh nghiệp còn có cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn hơn với các đối tác nhưTrung Quốc, Nhật Bàn, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia, New Zealand... (thông qua cácthỏa thuận Khu vực Thương mại tự do (FTAs) riêng rẽ giữa ASEAN với các Đối táckinh tế lớn, cũng như nỗ lực xây dựng Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khuvực RCEP). Từ đó, doanh nghiệp Việt Nam có thể tham gia sâu hơn vào chuỗi sảnxuất và cung ứng khu vực.
Điển hình sau 31/12/2015, hầu hết các mặt hàng nhập khẩu trong nội khối ASEAN sẽđược hưởng ưu đãi thuế quan 0%; thông qua các FTA+1 giữa ASEAN với các Đối tác,các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam cũng được hưởng ưu đãi thuế quan 0% khi xuấtsang các thị trường của Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia và NewZealand. Môi trường đầu tư thuận lợi sẽ giúp đẩy mạnh dòng FDI từ các nước đốitác vào ASEAN, trong đó có Việt Nam
Tuy nhiên, cùng với những thuận lợi lớn, cũng có nhiều cảnh báo đối với cácdoanh nghiệp Việt Nam về những thách thức không nhỏ khi cộng đồng kinh tế ASEANbắt đầu có hiệu lực. Trong đó, đáng chú ý là sức ép từ hàng hóa nhập khẩu, cạnhtranh về dịch vụ, đầu tư... của các nước ASEAN dẫn đến một số ngành/sản phẩmphải thu hẹp sản xuất, thậm chí rút khỏi thị trường.
Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải không ngừng cải thiện năng lực kinhdoanh, nâng cao chất lượng sản phẩm/dịch vụ, tích cực quảng bá, xây dựng thươnghiệu… Các cơ quan quản lý nhà nước cũng cần có các chính sách phù hợp nhằm địnhhướng, hỗ trợ và tạo điều kiện cho doanh nghiệp để họ chủ động hơn nữa trongviệc nắm bắt các cơ hội và vượt qua các thử thách mà tiến trình xây dựng Cộngđồng ASEAN mang lại.
- Thưa Bộ trưởng, còn về văn hóa-xã hội, những bằng cấp trong giáo dục hay kỹnăng nghề của một quốc gia trong cộng động ASEAN có được công nhận tại các nướctrong khối hay không?
- Bộ trưởng Phạm Bình Minh: Hiện ASEAN đang triển khai thí điểm việc công nhậnbằng cấp, tín chỉ trong Mạng các trường Đại học ASEAN-AUN (gồm có 26 thànhviên), sau đó sẽ mở rộng dần. Tại Việt Nam, hiện có trường Đại học Quốc gia HàNội, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh và Đại học Cần Thơ đang tham giaAUN. Hình thức thử nghiệm chủ yếu là công nhận tín chỉ. Ví dụ, sinh viên củaViệt Nam có thể học một số học kỳ trong nước, một số học kỳ ở nước ngoài và saukhi hoàn thành chứng chỉ sẽ được cấp bằng tốt nghiệp đại học.
Tuy nhiên, mặt bằng giáo dục-đào tạo tại các nước ASEAN hiện nay chưa đồng nhất,do vậy vẫn còn một số khó khăn trong công nhận bằng cấp, chứng chỉ giữa cácnước. Chính vì vậy, ASEAN đang coi đây là một trong các ưu tiên và đang được cácnước thành viên nỗ lực thúc đẩy trong tương lai gần.
- Như vậy, một cách chung nhất thì người dân được lợi gì khi Cộng đồng ASEAN trởthành hiện thực, thưa Bộ trưởng?
- Bộ trưởng Phạm Bình Minh: Khi Cộng đồng ASEAN thành hiện thực, người dân cácnước ASEAN được hưởng các lợi ích chung từ những thành quả hợp tác trong cáclĩnh vực chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội. Trước mắt có thể thấy mộtsố lợi ích cụ thể như: Nhiệm vụ hàng đầu của Cộng đồng Chính trị-An ninh ASEANlà bảo đảm hòa bình, an ninh và ổn định ở khu vực, từ đó tạo môi trường pháttriển thuận lợi cho tất cả các quốc gia thành viên. Do vậy, với việc các nướcASEAN tăng cường hợp tác với nhau về mặt chính trị, an ninh, quốc phòng… trongkhuôn khổ Cộng đồng Chính trị-An ninh, người dân ASEAN sẽ có một cơ hội lớn hơnđược sống trong một môi trường hòa bình, hữu nghị, nơi các dân tộc Đông Nam Áđoàn kết, đùm bọc lẫn nhau, hỗ trợ, thân ái với nhau, vì sự phát triển và thịnhvượng chung của khu vực.
Sự tăng cường hợp tác về quốc phòng, sự giao lưu, trao đổi, gặp gỡ thường xuyêngiữa các sĩ quan các nước trong Cộng đồng ASEAN sẽ tăng cường sự hiểu biết, tincậy giữa giới quân sự, góp phần giảm thiểu các nguy cơ xung đột.
Sự tăng cường hợp tác trong lĩnh vực an ninh của Cộng đồng, nhất là trong khuônkhổ phòng chống tội phạm xuyên quốc gia, chia sẻ thông tin tình báo... góp phầngiúp cho người dân có được cuộc sống an toàn hơn.
Việc ASEAN tăng cường hợp tác trong lĩnh vực nhân quyền, với việc thành lập Ủyban Liên chính phủ ASEAN về Nhân quyền (AICHR) và thông qua Tuyên bố ASEAN vềnhân quyền (AHRD) đã khẳng định cam kết mạnh mẽ của các quốc gia thành viênASEAN trong việc thúc đẩy và bảo vệ các quyền tự do cơ bản của người dân.
Về mặt kinh tế, một nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng việc thực hiện đầy đủ AEC vàcác hiệp định FTA ASEAN+1 vào năm 2018 sẽ giúp các nước ASEAN tăng thu nhập quốcdân thêm 4,5% so với năm 2007, tạo việc làm, giúp lương của lao động giản đơntăng hơn 7,6%, riêng lương của lao động lành nghề có thể tăng tới 9,6%.
ASEAN cũng đang thúc đẩy việc lập Thẻ Doanh nhân ASEAN, Cổng xuất nhập cảnhASEAN tại các cửa khẩu... nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho giới doanh nhân vàngười dân ASEAN di chuyển dễ dàng hơn trong khu vực.
Hợp tác phát triển nguồn nhân lực, hướng tới hài hòa hóa các tiêu chuẩn về côngnhận bằng cấp trong giáo dục cũng như kỹ năng nghề giữa các nước ASEAN, tạo điềukiện cho người dân, nhất là lao động có tay nghề, tự do di chuyển và tìm cơ hộiviệc làm thuận lợi hơn trong khu vực. Điều này rất quan trọng đối với Việt Nam ,vì hàng năm chúng ta có nhiều lao động xuất khẩu ra nước ngoài.
Về mặt xã hội, hợp tác về quyền của người lao động di cư, quyền của phụ nữ, trẻem sẽ góp phần đảm bảo quyền của các nhóm đối tượng đặc thù. Hiện nay, ASEANđang trong quá trình xây dựng nhiều văn kiện có tính ràng buộc pháp lý nhằm thúcđẩy và bảo vệ lợi ích của các nhóm đối tượng này.
Hợp tác y tế, nhất là trong phòng chống dịch bệnh truyền nhiễm, HIV/AIDS… sẽgiúp người dân được bảo vệ tốt hơn trước các nguy cơ dịch bệnh lây lan.
Hợp tác về bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý thiên tai vàứng phó khẩn cấp sẽ giúp các nước thành viên từng bước nâng cao khả năng và nănglực thích nghi và giảm thiểu các tác động của biến đối khí hậu, ứng phó nhanh vàhiệu quả hơn với thiên tai trong khu vực, bảo vệ và hỗ trợ kịp thời cho ngườidân trong tình huống thảm hoạ…
Trên đây là một số lợi ích có tác động thiết thân đối với cuộc sống nhân dân ta,từ sự an toàn trước các tệ nạn gây ra bởi tội phạm xuyên quốc gia, đến đời sốngmưu sinh, làm ăn kinh tế, môi trường giáo dục học hành cho con em và nhu cầugiao lưu du lịch, tìm hiểu văn hóa. Có các lợi ích rõ ràng và có thể thấy ngaytrước mắt, có những tác động trừu tượng hơn và xa hơn, song có thể khẳng địnhchắc chắn rằng, việc Cộng đồng ASEAN được thành lập là vì lợi ích của mỗi ngườidân trong Cộng đồng, vì một cuộc sống tốt đẹp hơn, bền vững hơn cho nhân dân cácnước Đông Nam Á chúng ta./.
- Trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!
Đỗ Quyên-Thanh Hải (TTXVN)