Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, trí tuệ nhân tạo (AI) không còn là một khái niệm xa vời mà đã trở thành tác nhân tạo ra những biến đổi sâu sắc, toàn diện trong mọi lĩnh vực đời sống, trong đó, báo chí-truyền thông chính là ngành chịu tác động sớm nhất, trực tiếp và nhanh chóng nhất.
Đó là nhận định của Giáo sư-Tiến sỹ Tạ Ngọc Tấn, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương tại Hội thảo khoa học quốc tế “Đào tạo truyền thông trong bối cảnh AI và chuyển đổi số 2025” (ME.AI25) diễn ra ngày 25/12 tại Hà Nội.
Hội thảo quy tụ gần 200 chuyên gia, giảng viên, sinh viên và doanh nghiệp trong và ngoài nước cùng trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, giải pháp và tầm nhìn về đổi mới đào tạo báo chí-truyền thông.
‘Vai trò của nhà báo đã thay đổi’
Giáo sư-Tiến sỹ Tạ Ngọc Tấn khẳng định AI mang lại những lợi ích chưa từng có, mở ra khả năng to lớn cho quá trình sáng tạo và nâng cao hiệu quả tác động của truyền thông. AI hỗ trợ chúng ta thu thập, xử lý dữ liệu khổng lồ, cá nhân hóa nội dung cho từng độc giả, hỗ trợ kiểm chứng thông tin và tối ưu hóa năng suất lao động trong các tòa soạn. Thậm chí, AI còn đóng vai trò như một trợ lý ảo, giúp xây dựng bản thảo và thể hiện nội dung đa phương tiện theo yêu cầu.
Tuy nhiên, chúng ta cũng phải thẳng thắn đối diện với những rủi ro. Đó là nguy cơ lệ thuộc vào công nghệ dẫn đến suy giảm tư duy phản biện (brain rot), rủi ro về thông tin ảo, lỗi đạo văn, vi phạm bản quyền và các thách thức về đạo đức nghề nghiệp. Đặc biệt, công nghệ số đang thúc đẩy truyền thông đại chúng chuyển dịch từ mô hình "một nguồn-nhiều đích" sang truyền thông thuật toán với mô hình "nhiều nguồn-nhiều đích."
“Trong thế giới ấy, vai trò của nhà báo đã thay đổi: Không chỉ là người đưa tin đơn thuần mà phải là người hướng dẫn thông tin, xác minh, phản biện và dẫn dắt nhận thức của công chúng,” Giáo sư-Tiến sỹ Tạ Ngọc Tấn nhận định.
Ông Tạ Ngọc Tấn cũng đưa ra quan điểm AI chỉ là công cụ, là trợ lý ảo; còn sự sáng tạo, tính nhân văn và bản lĩnh của con người mới là yếu tố quyết định. Ngành Giáo dục không đào tạo người làm truyền thông để cạnh tranh với AI, mà đào tạo họ trở thành những người kiểm soát và điều hành AI.
“Trí tuệ nhân tạo đang mở ra một thời kỳ mới. Điều quan trọng nhất không phải là dạy sinh viên biết vận hành máy móc, mà là dạy họ biết sống, biết sáng tạo và giữ vững bản sắc trong một thế giới đầy biến động. Đào tạo truyền thông thời đại AI phải là sự kết hợp hài hòa giữa: Nền tảng lý luận, chiều sâu nhân văn, năng lực công nghệ và bản lĩnh chính trị,” Giáo sư-Tiến sỹ Tạ Ngọc Tấn khẳng định.
Trao đổi về vấn đề này, Tiến sỹ Phạm Bình Dương, Chủ nhiệm Bộ môn Quản trị truyền thông Đa phương tiện, Trường Đại học FPT Hà Nội cho rằng đào tạo báo chí-truyền thông không chỉ đứng trước yêu cầu đổi mới nội dung đào tạo, mà là đổi mới tư duy về vai trò của tri thức, của con người và của giáo dục trong kỷ nguyên số, là phải đổi mới cách thức tổ chức dạy-học, nghiên cứu và kết nối chặt chẽ với thực tiễn thị trường lao động.
“Từ góc độ lý luận, có thể khẳng định rằng đào tạo nguồn nhân lực truyền thông trong bối cảnh đẩy mạnh phát triển AI cần tập trung giải quyết vấn đề cốt lõi là hình thành năng lực hiểu AI, đánh giá AI và dẫn dắt việc sử dụng AI trên nền tảng tư duy phản biện, đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm công dân,” ông Phạm Bình Dương nói.
Giới hạn đạo đức trong ứng dụng AI
Hội thảo tạo không gian học thuật để trao đổi, thảo luận, đề xuất các định hướng, giải pháp trước những thách thức trong việc tích hợp trí tuệ nhân tạo vào hoạt động giảng dạy, học tập và phát triển chương trình đào tạo.
Để đào tạo người làm truyền thông đáp ứng yêu cầu mới, Giáo sư-Tiến sỹ Tạ Ngọc Tấn nêu ra ba nhóm năng lực cốt lõi.
Về tri thức, ông Tấn cho rằng ngoài lý luận nghiệp vụ, người làm truyền thông cần được trang bị tri thức toàn diện về công nghệ số, AI và các khả năng ứng dụng thực tiễn, quan trọng nhất là trang bị phương pháp để người học có khả năng tự học suốt đời, vì công nghệ sẽ không ngừng thay đổi.
Bên cạnh đó, người làm báo chí-truyền thông cũng cần kỹ năng sử dụng công cụ AI một cách có trách nhiệm và đạo đức, kỹ năng làm việc nhóm và các kỹ năng tác nghiệp đa phương tiện.
Ngoài ra, công tác đào tạo cần chú trọng vào phẩm chất của con người. Ông Tấn cho rằng đây là phần "tĩnh" nhưng quan trọng nhất. Đó là đạo đức nghề nghiệp, trách nhiệm chính trị-xã hội, bản lĩnh nghề nghiệp và ý thức nhân văn đối với công chúng. Đây chính là "chìa khóa" để ngăn chặn những tác động tiêu cực từ AI.
“Để thực hiện được điều này, các cơ sở đào tạo phải đổi mới toàn diện từ chương trình, giáo trình đến việc đầu tư tòa soạn thực hành hội tụ và hệ thống dữ liệu số. Chúng ta cũng cần chú trọng đào tạo lại đội ngũ giảng viên và huy động các chuyên gia công nghệ, các nhà báo lão luyện cùng tham gia vào quá trình giảng dạy,” ông Tấn nói.
Bên cạnh đó, ông Tấn cũng nhấn mạnh vai trò của Nhà nước là cực kỳ quan trọng trong việc xây dựng hành lang pháp lý, quy chuẩn về dữ liệu, bản quyền và đạo đức trong môi trường AI, cũng như đầu tư cho các cơ sở đào tạo trọng điểm.
Cùng quan điểm đó, ông Lê Quốc Vinh, Chủ tịch Tập đoàn Truyền thông Lê cho rằng việc giáo dục truyền thông-báo chí không chỉ đòi hỏi những năng lực mới mà còn cả những phương pháp sư phạm mới.
Theo đó, các mô hình truyền thống lấy bài giảng làm trung tâm – nơi giảng viên truyền đạt kiến thức và sinh viên thụ động tiếp thu, không còn phù hợp với sự phức tạp và năng động của thực tiễn truyền thông hiện đại. Để đào tạo nguồn nhân lực thế hệ mới, các cơ sở giáo dục phải áp dụng môi trường học tập trải nghiệm, lặp đi lặp lại và dựa trên hệ thống.
Cụ thể, ông Lê Quốc Vinh nêu ra một số mô hình sư phạm mới như: Phòng thí nghiệm truyền thông, nơi sinh viên trải nghiệm các công cụ AI, phân tích dữ liệu, nền tảng mạng xã hội… Sinh viên được khuyến khích hình thành giả thuyết, chạy thử nghiệm, diễn giải tín hiệu phản hồi và tinh chỉnh giải pháp.
Hay như mô hình “học tập dựa trên studio” phản ánh quy trình làm việc của cơ quan truyền thông chuyên nghiệp. Trong môi trường này, sinh viên làm việc trên các dự án thực tế hoặc mô phỏng, phát triển các giải pháp và trình bày công việc của họ thay vì các kỳ thi thông thường.
Chia sẻ kinh nghiệm từ Philippines, Giáo sư-Tiến sỹ Maria Diosa Labiste, Đại học Philippines Diliman cho hay sinh viên báo chí sử dụng AI tạo sinh trong việc nghiên cứu, kết nối với các nguồn tin, kiểm chứng thông tin, biên tập bản thảo và đăng bài trên mạng xã hội.
Tuy nhiên, việc đánh giá chỉ chỉ chú trọng đến sản phẩm cuối cùng và kết quả học tập, chứ không cân nhắc các yếu tố đạo đức liên quan đến việc sản xuất sản phẩm báo chí.
“Vì việc sử dụng AI tạo sinh trong các trường báo chí ảnh hưởng đến tương lai của nghề báo, nên các nhà giáo dục phải định hướng sự phát triển này một cách thận trọng và có đạo đức để đảm bảo sự tích hợp AI tạo sinh vào lớp học một cách có hiểu biết,” bà Maria nhấn mạnh./.
Hội thảo quốc tế tìm giải pháp đào tạo truyền thông thời chuyển đổi số
Hội thảo hứa hẹn là sự kiện học thuật tiêu biểu cuối năm, góp phần kết nối tri thức, thúc đẩy sáng tạo và lan tỏa tinh thần đổi mới trong giáo dục truyền thông Việt Nam.
Hội thảo do Trường Đại học FPT Hà Nội chủ trì, phối hợp cùng Bộ môn Quản trị Truyền thông Đa phương tiện, Thời báo Văn học Nghệ thuật và Công ty Cổ phần Tập đoàn Truyền thông Tri Thức Số tổ chức.
Tiến sỹ Trần Ngọc Tuấn, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học FPT, Trưởng Ban tổ chức Hội thảo cho hay Hội thảo đã ghi nhận nhiều ý kiến phân tích sâu sắc về bối cảnh toàn cầu và quốc gia liên quan đến AI, giáo dục và truyền thông, làm rõ những cơ hội, thách thức và xu hướng mới trong việc tích hợp AI vào chương trình đào tạo và thực tiễn nghề nghiệp.
