Việc đối mặt với những thay đổi do tuổi tác vốn đã khó khăn, nhưng đặc biệt thử thách hơn khi những thay đổi ấy ảnh hưởng đến trí nhớ và khả năng nhận thức.
Vì vậy, việc chú ý đến những biến đổi liên quan đến não bộ khi tuổi tác tăng lên là vô cùng quan trọng.
Dù không phải mọi thay đổi nhận thức đều là sa sút trí tuệ, một phần trong số đó chính là bệnh lý.
Bác sỹ Gregory Day, chuyên gia thần kinh hành vi và sa sút trí tuệ tại Mayo Clinic ở Florida (Mỹ), định nghĩa sa sút trí tuệ là “sự thay đổi trong trí nhớ và tư duy - điều gì đó khác biệt so với trước đây và đủ mức để gây cản trở đời sống hàng ngày.”
Hiểu được những dấu hiệu của bệnh và chẩn đoán sớm giúp người bệnh cùng gia đình chuẩn bị tốt hơn cho tương lai, cũng như đưa ra các quyết định về chăm sóc và điều trị. Chẩn đoán sớm còn mở ra khả năng tiếp cận các phương pháp có thể làm chậm tiến triển của một số dạng sa sút trí tuệ.
Sa sút trí tuệ là thuật ngữ chung cho nhiều dạng suy giảm nhận thức, trong đó Alzheimer là phổ biến nhất.
Bác sỹ Stephanie Nothelle, chuyên gia lão khoa tại Trường Y Johns Hopkins ở Baltimore (Mỹ), cho biết các dấu hiệu sớm có thể rất đa dạng, nhưng có một vài biểu hiện thường gặp nhất.
Mất trí nhớ ngắn hạn
Đây là dấu hiệu khiến nhiều người nghĩ đến đầu tiên và thực sự khá phổ biến. Tuy nhiên, điều này không giống với việc thỉnh thoảng quên một từ nào đó hoặc một lần vô tình bỏ quên chiếc mũ khi ra ngoài.
Mất trí nhớ ngắn hạn thường biểu hiện như việc trò chuyện với ai đó, nhưng vài giờ sau lại không nhớ nội dung cuộc trò chuyện. Người bệnh có thể lặp lại câu chuyện hoặc đặt đi đặt lại cùng một câu hỏi.
Một số vấn đề thực tế cũng là dấu hiệu cảnh báo, chẳng hạn như uống thuốc sai liều, quên lịch hẹn, nhầm ngày hoặc gặp khó khăn khi đi lại trên những tuyến đường quen thuộc.
Điều quan trọng là phải phân biệt giữa người vốn dĩ hay quên với những thay đổi mới xuất hiện và lặp đi lặp lại, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
Khó khăn trong “khả năng lập kế hoạch của não bộ”
Nhiều người gặp vấn đề về “chức năng điều hành,” khả năng lập kế hoạch và thực hiện các nhiệm vụ phức tạp. Ví dụ, việc tổ chức một bữa tiệc tối đòi hỏi nhiều bước nhỏ như lên thực đơn, mua nguyên liệu, nấu nướng, chuẩn bị đồ dùng, dọn dẹp và sắp xếp không gian.
Khi một người từng làm việc này dễ dàng nhưng giờ lại không thể xoay xở, đó có thể là dấu hiệu cho thấy vấn đề ở chức năng não bộ.
Thay đổi tính cách
Nhiều người bệnh có những biến đổi rõ rệt về cảm xúc hoặc tính cách. Người từng hoạt bát bỗng trở nên rụt rè hơn, hoặc ngược lại. Một số trở nên thờ ơ, thiếu quan tâm hoặc bốc đồng bất thường.
Đây không phải là dấu hiệu lão hóa bình thường mà là biểu hiện của những thay đổi tinh vi trong não bộ.
Khó tìm từ đúng một cách thường xuyên
Thỉnh thoảng quên tên người hoặc đồ vật là điều bình thường. Nhưng khi việc tìm từ diễn ra mỗi ngày, làm gián đoạn cuộc trò chuyện, đây có thể là dấu hiệu suy giảm ngôn ngữ đáng kể và cần được đánh giá.
Dễ bị lừa đảo tài chính
Những người sa sút trí tuệ có nguy cơ cao trở thành mục tiêu của các trò lừa đảo. Kẻ gian thường nhắm đến người lớn tuổi vào buổi chiều, thời điểm họ dễ mất cảnh giác.
Nếu người thân đột ngột trở thành nạn nhân của lừa đảo, đây có thể là lời nhắc nhở để xem xét lại tình trạng nhận thức của họ.
Lối sống lành mạnh có thể giúp phòng ngừa hoặc làm chậm tiến triển của bệnh. Dù yếu tố di truyền có thể làm tăng nguy cơ, nhưng những thói quen tốt vẫn có tác động lớn trong việc bảo vệ não bộ.
Các yếu tố quan trọng gồm kiểm soát huyết áp, cholesterol, đường huyết; ngủ đủ giấc và điều trị các vấn đề như ngưng thở khi ngủ; duy trì vận động; ăn uống lành mạnh với nhiều trái cây và rau củ; hạn chế rượu bia; bỏ thuốc lá và duy trì các mối quan hệ xã hội.
Những thay đổi này không cần thực hiện một lúc. Một bước nhỏ như đi bộ 20 phút ba lần mỗi tuần cũng đã tạo ra sự khác biệt.
Dù chưa có cách chữa khỏi, nhưng việc điều trị đúng cách giúp làm chậm sự tiến triển và nâng cao chất lượng sống. Nhiều người vẫn sống tốt với sa sút trí tuệ nhờ được trang bị kiến thức và có đội ngũ y tế hỗ trợ sát sao.
Theo bác sỹ Jori Fleisher, “chẩn đoán sa sút trí tuệ không còn là dấu chấm hết. Đó là nơi chúng ta đang đứng ở năm 2025 - nơi người bệnh có thể sống lâu hơn, sống tốt hơn và tận hưởng cuộc sống một cách trọn vẹn”./.