Kiểm soát việc tiếp cậnnguồn gen là một trong những ưu tiên cao nhất của chính sách bảo tồn và pháttriển bền vững đa dạng sinh học của Việt Nam.
Nhiệm vụ này được quy định trong Luật Bảo tồn và đa dạng sinh học tạo ra hànhlang pháp lý quy định trách nhiệm của cá nhân, tổ chức liên quan phải chia sẻlợi ích cho các bên hưởng lợi khi tiếp cận nguồn gen đã có chủ thể quản lý.
Tuy nhiên, chia sẻ lợi ích từ tiếp cận nguồn gen là thách thức lớn khi ở ViệtNam chưa có những kinh nghiệm thực tiễn cũng như chuyên gia trong lĩnh vực này.
Thạc sỹ Lê Thanh Bình, nguyên Cục trưởng Cục Bảo tồn Đa dạng sinh học-Tổng cụcMôi trường cho biết đối tượng về nguồn gen quá rộng, bao gồm tất cả các sinh vậtvà trong thực tế mọi hoạt động của con người đều là "tiếp cận nguồn gen." Đâychính là điểm mà Việt Nam quản lý cũng như không bởi đối tượng quárộng, trong khi các công cụ để thực thi lại thiếu.
Việc điều tra, thu thập nguồn gen hầu như không được thực hiện ở quy mô hộ giađình, các tổ chức. Đa số nguồn gen đều có chủ quản lý trực tiếp nhưng công cụ kỹthuật để họ thực hiện nghĩa vụ lại đang bỏ ngỏ. Họ không biết lưu giữ nguồn gennhư thế nào, nhất là đối với hai nhóm chủ thể là tổ chức, hộ gia đình và ủy bannhân dân xã; Hợp đồng tiếp cận nguồn gen chưa có mẫu hoặc quy định cụ thể; Giấyphép tiếp cận nguồn gen cũng chưa được cơ quan có thẩm quyền xây dựng và banhành...
Để kiểm soát tiếp cận nguồn gen, Việt Nam cần quy định thu hẹp lại đối tượngnguồn gen để quản lý, nên chăng chỉ quản lý những nguồn gen quý hiếm, có giá trịkinh tế cao và những nguồn gen có tiềm năng khai thác sử dụng.
Cơ quan quản lý sớm nghiên cứu, ban hành các hướng dẫn cũng như các biểu mẫu vềhợp đồng, giấy phép để áp dụng. Các mô hình về tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợiích cần được xây dựng thí điểm để tìm kiếm kinh nghiệm và thu thập cứ liệu choviệc luật hóa.
Cơ quan chuyên ngành cần đánh giá nhu cầu, khả năng của địa phương về thực thicác quy định tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích, đồng thời phải nâng cao nhậnthức cho cá nhân, tổ chức quản lý nguồn gen về quyền lợi từ chia sẻ lợi ích tiếpcận nguồn gen.
Chính phủ cần ban hành quy chế quản lý và bảo tồn nguồn gen, trong đó thống nhấtcơ quan quản lý nhà nước có trách nhiệm cấp phép tiếp cận nguồn gen, các cơ quankhoa học có đủ năng lực và thẩm quyền chịu trách nhiệm tư vấn chuyên môn./.
Nhiệm vụ này được quy định trong Luật Bảo tồn và đa dạng sinh học tạo ra hànhlang pháp lý quy định trách nhiệm của cá nhân, tổ chức liên quan phải chia sẻlợi ích cho các bên hưởng lợi khi tiếp cận nguồn gen đã có chủ thể quản lý.
Tuy nhiên, chia sẻ lợi ích từ tiếp cận nguồn gen là thách thức lớn khi ở ViệtNam chưa có những kinh nghiệm thực tiễn cũng như chuyên gia trong lĩnh vực này.
Thạc sỹ Lê Thanh Bình, nguyên Cục trưởng Cục Bảo tồn Đa dạng sinh học-Tổng cụcMôi trường cho biết đối tượng về nguồn gen quá rộng, bao gồm tất cả các sinh vậtvà trong thực tế mọi hoạt động của con người đều là "tiếp cận nguồn gen." Đâychính là điểm mà Việt Nam quản lý cũng như không bởi đối tượng quárộng, trong khi các công cụ để thực thi lại thiếu.
Việc điều tra, thu thập nguồn gen hầu như không được thực hiện ở quy mô hộ giađình, các tổ chức. Đa số nguồn gen đều có chủ quản lý trực tiếp nhưng công cụ kỹthuật để họ thực hiện nghĩa vụ lại đang bỏ ngỏ. Họ không biết lưu giữ nguồn gennhư thế nào, nhất là đối với hai nhóm chủ thể là tổ chức, hộ gia đình và ủy bannhân dân xã; Hợp đồng tiếp cận nguồn gen chưa có mẫu hoặc quy định cụ thể; Giấyphép tiếp cận nguồn gen cũng chưa được cơ quan có thẩm quyền xây dựng và banhành...
Để kiểm soát tiếp cận nguồn gen, Việt Nam cần quy định thu hẹp lại đối tượngnguồn gen để quản lý, nên chăng chỉ quản lý những nguồn gen quý hiếm, có giá trịkinh tế cao và những nguồn gen có tiềm năng khai thác sử dụng.
Cơ quan quản lý sớm nghiên cứu, ban hành các hướng dẫn cũng như các biểu mẫu vềhợp đồng, giấy phép để áp dụng. Các mô hình về tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợiích cần được xây dựng thí điểm để tìm kiếm kinh nghiệm và thu thập cứ liệu choviệc luật hóa.
Cơ quan chuyên ngành cần đánh giá nhu cầu, khả năng của địa phương về thực thicác quy định tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích, đồng thời phải nâng cao nhậnthức cho cá nhân, tổ chức quản lý nguồn gen về quyền lợi từ chia sẻ lợi ích tiếpcận nguồn gen.
Chính phủ cần ban hành quy chế quản lý và bảo tồn nguồn gen, trong đó thống nhấtcơ quan quản lý nhà nước có trách nhiệm cấp phép tiếp cận nguồn gen, các cơ quankhoa học có đủ năng lực và thẩm quyền chịu trách nhiệm tư vấn chuyên môn./.
Minh Nguyệt (TTXVN)
